Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Elektrolitik dissotsilanish mexanizmi. Dissotsilanish darajasi va doimiysi

Elektrolitlar nima uchun ionlarga dissotsilanadi-yu, no- elektrolitlar dissotsilanmaydi, degan savolga quyidagicha javob bersa bo‘ladi. Suv molekulalari qutbli bo‘ladi, ya’ni ular dipollardir. Biror tuzning, masalan, kaliy xloridning kristali suvga tushganda uning sirtidagi ionlar suvning qutbli mole- kulalarini o‘ziga tortadi (4.1-rasm). Kaliy ionlariga suv mole- kulalari o‘zining manfiy qutbi bilan, xlor ionlariga esa musbat qutbi bilan tortiladi.

4.1- rasm. Kaliy xloridning suvdagi eritmasida elektrolitik dissotsilanish sxemasi.
Agar ionlar suv molekulalarini o‘ziga tortadigan bo‘lsa, suv molekulalari ham shunday kuch bilan ionlarni o‘ziga tortadi.
Ayni vaqtda suvning tortilib turgan molekulalarini hara- katda bo‘lgan boshqa molekulalar tortib turadi. Ionlarning kristalldan ajralishi va eritmaga o‘tishi uchun bu turtkilar kifoya qiladi. Ionlarning birinchi qavatidan keyin ikkinchi qa- vati eritmaga o‘tadi va shu tariqa kristall asta-sekin erib boradi. Eritmaga o‘tgan ionlar suv molekulalari bilan bog‘lanib qolishi mumkin, u vaqtda bular ionlarning gidratlarini hosil qiladi. Ana shunday gidratlangan ionlarning borligi ko‘pgina hollarda aniq isbot etilgan. Masalan, vodorod ioni eritmada hamisha suvning bir molekulasi bilan bog‘lanib, gidroksoniy
ioni H₃O⁺ ni hosil qiladi. Ko‘pgina metall ionlari ham xuddi shunday gidratlangan holda bo‘ladi.
Shunday qilib, dissotsilanish natijasida asl ionlar emas, balki ionlarning erituvchi molekulalari bilan bog‘langan birik- malari — gidratlangan ionlari hosil bo‘ladi. Biroq, dissotsila- nish tenglamasini yozishda, uni soddalashtirish uchun, ion gidratlari (yoki solvatlari) formulasi yozilmay, ko‘pincha ion formulalarining o‘zigina yoziladi, buning ustiga ionlarning gidratlanish darajasi, ya’ni ionlar bilan bog‘langan suv mo- lekulalarining soni ba’zan noma’lum bo‘ladi va eritmaning konsentratsiyasiga hamda boshqa sharoitlarga qarab o‘zgaradi.
Ionlar yoki ularning gidratlari eritmada tartibsiz ravishda to‘xtovsiz harakat qilib turadi. Ular bir-biri bilan to‘qnashib,

birikishi va molekulalar hosil qilishi mumkin. Bu molekulalar ham qaytadan ionlarga parchalana oladi. Eritma konsentratsiyasi qancha ko‘p bo‘lsa, ionlar ham shuncha tez-tez to‘qnashib turadi.

Kristall panjarasi ionlardan hosil bo‘lgan moddalargina emas, balki qutbli molekulalardan tuzilgan ko‘pgina moddalar ham suvdagi eritmalarda ionlarga parchalanadi.

3
Qutbli molekulalarning dissotsilanish sxemasi 4.2- rasmda ko‘rsatilgan. Qutbli molekula bilan bog‘langan suv moleku- lalari qutbli molekulani go‘yo cho‘zib, uning qutblarini bir- biridan qochiradi, buning natijasida molekula ayrim ionlarga parchalanadi. Ayni vaqtda musbat ion proton (ya’ni vodorod yadrosi) bo‘lsa, u gidroksoniy ioni (H O⁺) tarzida suv molekulasi bilan mahkam bog‘lanadi. Masalan, vodorod xlorid suvda eriganda quyidagi kimyoviy reaksiya boradi:

2 3
H O + HCl Ä H O⁺ + Cl^–

3
Bu reaksiyada vodorod bilan xlor atomlari o‘rtasidagi qutbli kovalent bog‘ uziladi, bunda elektronlar jufti xlor Cl^– ionlarida qoladi, proton esa suv molekulasidagi kislorod atomi bilan bog‘lanib, gidroksoniy ioni H O⁺ ni hosil qiladi.