Maxsus, kasb-hunar ta’limi

4.4 Gidroliz jarayoni

Tuzlarning gidrolizlanishi. Erigan tuz ionlarining suvning H⁺ va OH^— ionlari bilan kimyoviy o‘zaro ta’sirlashib, muhit- ning pH ini o‘zgartirishi tuzlarning gidrolizlanishi deyiladi.
Tuzlar gidrolizlanganda suvning dissotsilanishidagi ion muvozanati siljiydi. Natijada ko‘pchilik tuzlarning eritmalari kislotali yoki ishqoriy muhitga ega bo‘lib qoladi.
Tuzlarning gidrolizlanishining tipik hollarini ko‘rib chiqa- miz.

1. 
   
   4
   Kuchsiz asos bilan kuchli kislotadan hosil bo‘lgan tuz. Bunga ammoniy xlorid misol bo‘la oladi, u suvda NH ⁺ va Cl^— ionlariga dissotsilanadi. Bu tuzning gidrolizlanishini quyidagi tenglama bilan ifodalash mumkin:
   

NH Cl + H O Ä NH OH + HCl
4 2 4
yoki ionli ko‘rinishda
NH ⁺ + H O Ä NH OH + H⁺
4 2 4

4
NH ⁺ ionlari suvning OH^— ionlari bilan birikib, kam ionlanuvchi ammoniy gidroksid hosil qiladi. Cl^— ionlari suv- ning H⁺ ionlari bilan birikmaydi, chunki xlorid kislota kuchli elektrolitdir. Natijada eritmadagi H⁺ ionlarining konsentratsiya- si OH^— ionlarining konsentratsiyasidan ortib ketadi. Bunday eritma kislota xossalariga ega bo‘ladi; uning pHi 7 dan kichik. Masalan, NH₄Cl 0,1 M eritmasining pHi 5,3 ga teng.

Kuchsiz asos hamda kuchli kislotadan hosil bo‘lgan tuzlarning eritmalari kislotali muhitga ega bo‘ladi.

Kuchli kislota va kuchsiz ikki yoki ko‘p atomli asosdan
hosil bo‘lgan tuz bosqich bilan gidrolizlanadi. Masalan, alu- miniy xlorid suvda eritilganda, tuz birinchi bosqichda quyida- gicha gidrolizlanadi:

AlCl + H O Ä A1 (OH)Cl
+ HCl

3 2 2
yoki ionli ko‘rinishda

2
Al³⁺ + H O Ä AlOH²⁺ + H⁺
Eritma juda suyultirilganda, gidroliz qisman ikkinchi bos- qichda borib, A1(OH)₂Cl hosil qiladi:
Al(OH)Cl + H O Ä Al(OH) Cl + HCl
2 2 2
yoki ionli shaklda
Al(OH)²⁺ + H O Ä Al(OH) ⁺ + H⁺
2 2
Uchinchi bosqichda eritmada protsessning chapdan o‘ngga borishi uchun yordam beradigan vodorod ionlari miqdori ko‘payib ketganligi uchun tuz bu bosqichda gidrolizlanmaydi va aluminiy gidroksid hosil qilmaydi.