Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Ishlatilishi. Chumoli kislota kimyo sanoatida organik moddalarni sintez qilishda qaytaruvchi sifatida, shuningdek, oksalat kislota olish uchun oziq-ovqat sanoatida — dezinfek- siyalovchi va konservalovchi vosita sifatida; to‘qimachilik sanoatida — gazlamalarni bo‘yashda, tibbiyotda — bod kasalli- gini davolashda ishlatiladi. Keyingi yillarda chumoli kislotaning
O

hosilasi dimetilformamid
H–C–N(CH₃ )₂
sanoatning turli

sohalarida, ayniqsa, sintetik tolalar olishda eng yaxshi erituv- chi sifatida ishlatilmoqda. Dimetilformamid — rangsiz, qo‘lansa hidli suyuqlik, qaynash temperaturasi 153°C.
Chumoli kislotaning murakkab efirlari erituvchi va xush- bo‘y moddalar sifatida ishlatiladi.
Sirka kislota odatdagi temperaturada — o‘ziga xos o‘tkir hidli, rangsiz suyuqlik. U +16,6°C dan past temperaturada muzga o‘xshash kristallar holida qotadi, shu sababli u muz sirka kislota deyiladi. Sirka kislota suvda istalgan miqdorda eriydi, uning suvdagi 3—9% li eritmasi sirka deyiladi va ovqatga qo‘- shish uchun ishlatiladi. 70—80% li sirka kislota sirka essen- siyasi deyiladi.
Olinishi. Sirka kislota olishning hozirgi sintetik usuli sirka aldegidni oksidlashga asoslangan, bu aldegidning o‘zi esa aseti- lendan M.G.Kucherov reaksiyasi bo‘yicha olinadi (asetilen juda arzon xomashyodan — metandan olinadi):

O [ O ] O

2+
Hg
CH  CH + H₂O  CH₃—C  CH₃—C
H OH
Sirka kislota olishning butanni oksidlashga asoslangan yangi usuli katta ahamiyatga ega:

O
2CH₃—CH₂—CH₂—CH₃ + 5O₂  4CH₃—C +2H₂O
OH
Sirka kislotani metandan olish jarayoni ko‘p bosqichli bo‘lgani holda (metan — asetilen — sirka aldegid — sirka kislota) butanni oksidlab kislota olish bir bosqichlidir, bu esa katta iqtisodiy samara beradi.
Oziq-ovqat sanoatida ishlatiladigan sirka essensiyasi bio- kimyoviy usul bilan olingan sirka kislotadan tayyorlanadi. Bu usul spirtning havo kislorodi ta’siri ostida „sirka zamburug‘- lari“ ishtirokida oksidlanishiga asoslangan:
O
CH₃ — CH₂—OH + O₂  CH₃—C + H₂O
OH
Ana shu jarayonning borishi tufayli uzum vinosi havoda ochiq qoldirilsa, oksidlanishi natijasida sirkaga aylanib qoladi. Kimyoviy xossalari. Kimyoviy xossalari jihatidan sirka kis- lota mineral kislotalarga o‘xshaydi. U suvdagi eritmada ionlarga
ajraladi:
CH₃COOH  CH₃COO^– + H⁺
Kislota qoldig‘i CH₃COO^– — asetat-ion deyiladi. Sirka kislota kuchsiz elektrolitlar qatoriga kirganligi sababli vodorod ionlari va asetat-ionlar kam hosil bo‘ladi.
Mineral kislotalar kabi sirka kislota ham asoslar, asosli oksidlar va tuzlar bilan reaksiyaga kirishadi, bu reaksiyalardan uning tuzlarini — asetatlarni olishda foydalaniladi.