Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Ishlatilishi. Sirka kislota turli-tuman maqsadlarda ishlatiladi. U bo‘yoqlar (masalan, mis(II) asetat, indigo), dorilar (masa-
lan, CH₃COOPb(OH), aspirin), murakkab efirlar, sirka angid- rid, monoxlorsirka kislota va hokazolarni sintez qilish uchun zarur. Uning ko‘p miqdori asetat tola, yonmaydigan kino-
plyonkalar, ultrabinafsha nurlarni o‘tkazadigan organik shisha- lar ishlab chiqarishga sarflanadi. Uning tuzlari — asetatlar keng qo‘llaniladi. Qo‘rg‘oshin (II) asetat qo‘rg‘oshinli oq moy bo‘yoq, tibbiyotda ishlatiladigan qo‘rg‘oshinli primochkalar, temir (II) asetat va aluminiy asetatlar matolarni bo‘yashda
tezob (bo‘yoqni mahkam tutib turadigan modda), mis (II) asetat o‘simlik zararkunandalariga qarshi kurashda, 3—9% li sirka kislotalarning suvdagi eritmasi ta’m beruvchi va konser- valovchi vosita sifatida ishlatiladi.

11.6. Oddiy va murakkab efirlar

Spirt molekulasidagi gidroksil gruppaning vodorod atomi radikalga o‘rin almashinishidan hosil bo‘ladigan moddalar oddiy efirlar deb ataladi.
R—OH + HOR = R — O — R + H₂O
Oddiy efirlar molekulasidagi radikallarning tuzilishiga qa- rab bir xil va har xil bo‘lishi mumkin. Bir xil oddiy efirlarda R—O—R, ya’ni CH₃—O—CH₃; C₂H₅—O—C₂H₅. Har xil od-
diy efirlar aralash oddiy efirlar deb ham yuritiladi. Ularda
radikallar har xil bo‘ladi.
R—O—R, ya’ni C₄H₉—O—C₃H₇
Nomenklatura va izometriyasi. Oddiy efirlar, odatda, ra- tsional nomenklaturaga muvofiq, ya’ni radikallar nomiga efir so‘zi qo‘shib aytiladi, masalan:
CH₃—O—CH₃ dimetil efir, metil efir C₂H₅—O—C₂H₅ dimetil efir, etil efir
CH₃—O—C₂H₅ metiletil efir
^CH3 ^{aralash oddiy efirlar.}
CH₃—O—CH metilizopropil efir
CH₃
Oddiy efirlarda radikallar bir xil bo‘lsa, ko‘pincha, di- old qo‘shimcha tushirib qoldiriladi. Oddiy efirlar Jeneva no- menklaturasiga muvofiq atalganda oddiy efirlar uglevodorod- larning (C_nH_2n+1—H) vodorod atomi alkoksi (R—O—) guruh bilan o‘rin almashgan hosilasi C_nH_2n+1—O—R deb qaraladi.
Shuning uchun ham oddiy efirlarni Jeneva nomenklaturasiga
muvofiq atashda alkoksi guruh nomiga uglevodorod nomi qo‘shib aytiladi. Masalan:
CH₃—O—CH₃ metoksimetan CH₃—O—CH₂—CH₃ metoksietan CH₃—CH₂—O—CH₂—CH etoksietan
Oddiy efirlarning, masalan, dimetil efirning CH₃—O—CH₃ radikalidagi vodorod atomi metil radikali bilan birin-ketin al- mashtirilganda gomologik qator hosil bo‘ladi:
CH₃—O—CH₃; CH₃—O—CH₂—CH₃;
CH₃—CH₂—O—CH₂—CH₃ va hokazo.
Oddiy efirlar izometriyasi radikallar izometriyasiga bog‘liq bo‘ladi. Oddiy efir izomerlarning har biri gomologik qator hosil qilishi mumkin. Shuning uchun ham oddiy efirlarda radi- kallar izometriyasidan tashqari metameriya deb ataluvchi izometriya turi ham uchraydi. Har xil radikallardan tashkil topgan, ammo molekular formulasi bir xil bo‘lgan birik-
malar metamer birikmalar deyiladi. Masalan, dietil efir C₂H₅—O—C₂H₅ va metilpropil efir CH₃—O—C₃H₇ o‘zaro metamerdir, chunki ulardan ikkalasining ham empirik for-
mulasi bir xil C₄H₁₀O bo‘ladi, ammo ularda radikallar (metil va propil) bir-biridan farq qiladi.