Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Kimyoviy xossalari. 1. Murakkab efirlarning xarakterli xossasi ularning suv bilan reaksiyaga kirishuvi (gidroliz)dir. Masalan:
O O
CH₃—C—O—C₂H₅ + HOH  CH₃—C + C₂H₅OH
OH
Murakkab efirning suv bilan reaksiyaga kirishib, spirt va kislota hosil qilish reaksiyasi sovunlanish yoki gidrolizlanish deyiladi. U eterifikatsiya reaksiyasiga teskari reaksiyadir.
2. Murakkab efirlar ammiak ta’sirida kislota amidlari hosil qiladi. Bu jarayon murakkab efirlarning ammonolizlanishi deyiladi.
R—C—OR + H — NH₂  R—C—NH₂ + R—OH O O
Ishlatilishi. Ko‘pchilik murakkab efirlar organik modda- larning yaxshi erituvchilaridir. Ular salqinlatuvchi ichimliklar, konfetlar va boshqa ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda qo‘- shimcha sifatida hamda parfumeriyada ishlatiladi. Murakkab efirlar, metilakrilatlar CH₂ = CH—C = O

Î
va metilmetakrilat CH₂ = C—C
O— CH ₃

O—CH₃
CH₃
lar plastmassalar ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi.
Ayrim murakkab efirlar tibbiyotda ishlatiladi: izoamilnitrit stenokardiya xurujlarini susaytiradi, etilnitrit chekka qon tomirlarini kengaytiradi.

11.7. Yog‘lar. Sovun va yuvish vositalari

Yog‘lar yuqori bir asosli karbon kislotalar, asosan, pal- mitin, stearin (to‘yingan kislotalar) va olein (to‘yinmagan) kislotalar bilan uch atomli spirt — glitserindan hosil bo‘lgan murakkab efirlardir. Bunday birikmalarning umumiy nomi — triglitseridlar deb yuritiladi.
CH₂—O—C = O
R₁ CH—O—C = O


R₂ CH₂—O—C = O
R₃

Yog‘larning tarkibidagi karbon kislota radikalida 4—25 tagacha uglerod atomi bo‘ladi.
Tabiiy yog‘lar alohida modda emas, balki har xil trigli- tseridlar aralashmasidir. Triglitseridlardan birining, masalan, olein kislota triglitseridining hosil bo‘lishini quyidagi tenglama bilan tasvirlash mumkin:
CH₂—O—H HO—CO—C₁₇H₃₃ CH₂—O—CO—C₁₇H₃₃
CH—O—H+ HO—CO—C₁₇H₃₃  CH—O—CO—C₁₇H₃₃ + 3H₂O CH₂—O—H HO—CO—C₁₇H₃₃ CH₂—O—CO—C₁₇H₃₃
glitserin olein kislota olein triglitseridi
Triglitseridlarning molekulalari tarkibiga turli xil kislota radikallari kirishi mumkin, bu, ayniqsa, tabiiy yog‘lar uchun xos, lekin glitserin qoldig‘i barcha yog‘larning tarkibiy qismi hisoblanadi.