Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Glukoza. Molekula formulasi C₆H₁₂O₆, tuzilish formulasi
H H H O H H O H—C— C— C— C— C—C
OH OH OH H OH H
Ochiq zanjirli glukoza molekulalarida aldegid gruppa bi- rinchi va ikkinchi uglerod atomlari o‘rtasidagi d- bog‘ atrofida bemalol aylanishi mumkin. Halqali tuzilgan molekulalarda bunday aylanish bo‘lmaydi. Shu sababli glukoza moleku- lalarining halqali shakli turli fazoviy tuzilishga ega bo‘lishi mumkin: a) glukozaning α- shakli birinchi va ikkinchi uglerod atomlaridagi gidroksil gruppalar molekula halqasining bir tomonida joylashgan va b) glukozaning β- shakli gidroksil gruppa molekula halqasining turli tomonlarida joylashgan:
H ^H H ^OH
HO OH ^HO H


H OH H OH
glukozaning - shakli glukozaning - shakli


Izomeriyasi. Molekula formulasi C₆H₁₂O₆ bo‘lgan gluko- zadan boshqa uglevodlar ham bor.
Fruktoza molekulasida spirtlarga xos bo‘lgan—OH va ketonlarga xos bo‘lgan >C = O funksional gruppalar bor. Shuning uchun fruktoza ketonspirtdir. Uning molekulasi ham halqali tuzilishga ega.
OH OH OH OH O OH
H — C — C — C — C — C— C — H H H H H H
fruktoza
Tabiatda tarqalishi. Glukoza sof holda yashil o‘simliklarning deyarli hamma a’zolarida uchraydi. Ayniqsa u uzum sharbatida ko‘p, shuning uchun glukoza ba’zan uzum shakari ham deyiladi. Asal, asosan, glukoza bilan fruktoza aralashmasidir.
Odam a’zolarida glukoza muskullarda, qonda va oz miqdorda butun to‘qimalarda bo‘ladi.
Tabiatda glukoza boshqa uglevodlar bilan bir qatorda foto- sintez reaksiyalari natijasida hosil bo‘ladi:

6CO₂ + 6H₂O
xlorofill _{ C H O + 6O —Q.}

6 12 6 2
Bu reaksiya jarayonida quyosh energiyasi to‘planadi.
Olinishi. A.M.Butlerov birinchi bo‘lib 1861- yilda eng oddiy uglevodlarni kalsiy gidroksid ishtirokida formalindan sintez qilgan:
O
Ca(OH)₂
6H—C  C₆H₁₂O₆ H

Ishlab chiqarishda glukoza ko‘pincha kraxmalni sulfat kislota ishtirokida gidroliz qilib olinadi:
H₂SO₄
(C₆H₁₀O₅)_n + nH₂O  nC₆H₁₂O₆