Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Oksidlanish darajasi. Ayni birikma to‘liq ionli tuzilishga ega deb faraz qilinganda, uning tarkibidagi biror elementning shartli zaryadi o‘sha elementning oksidlanish darajasi deyiladi. Elementlarning oksidlanish darajasini aniqlashda quyidagilarga rioya qilinadi:

1. 
   Erkin holda elementlarning oksidlanish darajasi 0 ga teng deb qabul qilingan.
   
2. 
   Vodorodning oksidlanish darajasi metall bilan hosil qilgan gidridlaridan boshqa hamma birikmalarida +1 ga teng:
   

^{H+1 O, H+1 SO , H+1Cl, H+1} S.
2 2 4 2
Gidridlarda bo‘lsa, uning oksidlanish darajasi –1. Masa- lan, NaH.

3. 
   Peroksid va ftor bilan hosil qilgan birikmalardan boshqa hamma holatlarda kislorodning oksidlanish darajasi — 2 ga
   

tengdir. Masalan,
H O^2, HNO^2, SO^{2 . Peroksidlarda kislo-}

2 3 3

2 2

2 2
rodning oksidlanish darajasi –1 ga teng. Masalan, _{H O}^-1 , H–O^-1–O^-1–H, Na O , Na–O^-1–O^-1–Na. Ftor bilan hosil qilgan birikmalarda kislorodning oksidlanish darajasi
^{+1 (} O^{+1 F —1) va +2 (O+2F —1) ga teng.}
2 2 2

4. 
   Metallarning oksidlanish darajasi birikmalarda doimo + qiymatli bo‘ladi va u, asosan, metall joylashgan gruppaning raqamiga teng bo‘ladi. Masalan, natriyning oksidlanish darajasi
   

+1, kalsiyning oksidlanish darajasi +2, aluminiyning oksidla- nish darajasi +3.
Murakkab modda tarkibidagi barcha elementlarning oksid- lanish darajalari yig‘indisi nolga tengligini nazarda tutish kerak. Masalan, KMnO₄ tarkibidagi marganes atomining oksidlanish darajasini aniqlash zarur. Buning uchun kaliyning oksidlanish darajasini +1 va kislorodnikini –2 deb olib, marganesning oksidlanish darajasi x quyidagi tenglama asosida topiladi:
+1 + x + (–2) • 4 = 0, bunda x = +7

Sulfat kislotadagi oltingugurtning oksidlanish darajasi:

2 4
H ¹⁺S^xO ^2–, (+1) • 2 + x + (–2) • 4 = 0, x = +6 dir.

2 3
Sulfit kislotadagi oltingugurtning oksidlanish darajasi: H ¹⁺S^xO ^2–, (+1)•2 + x + (–2)•3 = 0, x = +4 dir.
Ayrim hollarda bunday yo‘l bilan topilgan oksidlanish da-
^{rajasi unchalik to‘g‘ri bo‘lmasligi mumkin. Masalan,} Na¹⁺ S^x₂ O^2-
2 3
(+1) 2 + 2x + (–2) • 3 = 0, x = +2
Bunday holda birikmaning struktura formulasini tuzish talab etiladi:
^{Na — O +4} O
S

^Na —O ^SO
Bu yerda oltingugurtning bittasi +4, ikkinchisi 0 oksidla- nish darajasiga egadir. Yoki natriy persulfatni olib (Na ¹⁺S^x O^2- )
2 2 ⁸
ko‘radigan bo‘lsak,
(+1) • 2 + 2x + (–2) • 8 = 0, x = +7
Oltingugurtning oksidlanish darajasi +7 ga o‘xshaydi, bunday bo‘lishi mumkin emas, ya’ni oltingugurtning yuqori oksidlanish darajasi +6 dir. Agar struktura formulasini yoza- digan bo‘lsak:
_O +6 _O
Na S
O _O
O +6 _O
^Na S
O ^O
oltingugurtning oksidlanish darajasi +6, kislorodniki –1 va —2 dir.