Mazkur to’plam Respublika ta’lim markazining Tasviriy san’at va
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
|
1
2
3
Mazkur to’plam Respublika ta’lim markazining “Tasviriy san’at va chizmachilik” ilmiy – metodik kengashida muhokama etilib respublikada ommalashtirishga tavsiya etilgan. (24 sentabr 2010 yil. Bayonnoma № 4 )
4
5
6
7 1. Umumta’lim maktablarida 5-sinf tasviriy san’at o’quv fani yillik mavzuiy rejasidagi 2,3,7,8,10,11 - dars jarayonlarida geometrik shakllardan mustaqil ravishda mavzu asosida manzara kompozitsiyasini 3 – 5 daqiqada musobaqa usulida tuzish.
2. Animal janri bo’yicha o’tkaziladigan darslarda geometrik shakllardan qush , parranda, va hayvonlar tasvirini 3 – 5 daqiqada musobaqa usulida tuzish.
8
9
O’quvchilarning tuzgan kompozitsiyalari real tasvirlangan manzaralar, hayvonlar bilan taqqoslanadi va dars mazmunidagi topshiriqni bajarishga kirishadilar. Bunday metod o’quvchilarning kompozitsion faoliyatini rivojlantiradi. Dekorativ va real tasvirlarni farqlay olishga o’rganadilar. 3. O’quvchilar bilimini baholshga qancha xolis munosabatda bo’linsa, u o’quvchilarni shuncha rag’batlantiradi. Qoidaga ko’ra baho o’quvchining darsdagi hulq-atvoriga mukofot yoki jazo sifatida emas, balki bilimi darajasi va xususiyatiga qo’yilishi kerak. Baholarni “oshirish” o’quvchilar rivojlanish darajasini, bilimini pasaytiradi. Shu bilan birga, juda katta talab qo’yish ham zararli bo’lib, o’quvchining o’qishga bo’lgan qiziqishini so’ndiradi.
Men darslarim jarayonlarida o’quvchilarga dars bosqichlariga qanday ball olishlarini ya’ni baholash mezonlarini o’rgataman. Natijada o’quvchi o’ziga- o’zi ball qo’yadi. So’ng uning ishi o’qituvchi tomonidan baholanadi. Masalan:
Suhbat darslarida baholash mezoni: 1. O’quvchilar bilimini sinash (o’tgan dars) “Zanjir mashqi” - 5ball 2. Yangi mavzuni o’zlashtirganlik. “Mustaqil o’qish”, “savol-javob” – 5 ball 3. Guruh nomiga rasm ishlash – 5 ball
Jami: 15 ball Aralash metodlar dars turida : O’tilgan dars bo’yicha 1. Nazariy bilim “Zanjir mashqi” -5 ball 2. Bajarilgan ishlar tahlili – 5 ball Yangi mavzu bo’yicha 3. Reproduksiyalar tahlili, savol-javob, musobaqa – 5 ball 4. Mavzu matnidagi bajarilgan mustaqil ish – 5 ball 5. Mustahkamlash. Test. Boshqotirma – 5 ball
Jami: 25 ball O’quvchining bunday mezonlar asosida o’zining bilish faoliyatini baholashi zarur va o’quvchi qanchalik tez-tez o’zini baholash bilan shug’ullansa, u shunchalik ishonch bilan o’qitish subyekti bo’lib boradi.
10
11
Tasviriy san’at” fanidan 5- sinflar uchun 1-soatlik ochiq dars ishlanmasi Dars tuzilishi : 1. Dars mavzusiga ajratilgan soat: - 45 minut 2. Tashkiliy qism: O’quvchilar davomatini aniqlash, o’quvchilarni guruhlarga bo’lish.
- 5 daqiqa 3. O’tilgan dars mavzusi topshiriqlari tahlili – 6 daqiqa 4. Yangi mavzuni e’lon qilish tushunish - 5 daqiqa 5. O’quvchilarning mustaqil ishlari – 21 daqiqa 6. Bajarilgan ishlar tahlili, test, guruhlar faoliyatini baholash – 6 daqiqa 7. Uyga vazifa berish – 2 daqiqa Mavzu: Rangtasvirda manzara Topshiriq: Tabiatning obrazli manzarasini ishlash. 1. Maqsad:
Ta’limiy – O’quvchilarga perspektiva qonun – qoidalarga rioya qilgan holda manzara ishlash bosqichlarini amalda bajarishga o’rgatish. Tarbiyaviy – O’quvchilarda tabiatga estetik munosabatni shakllantirish, ularda estetik didni tarbiyalash. Tabiatga muhabbat va uni muhofaza qilishga o’rgatish. Bolalarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash. Rivojlantiruvchi: Tabiat go’zalliklarini ko’ra bilish va idrok etishda o’quvchilarda bilim, ko’nikma, malaka hosil qilish. 2. DTS talablari: Tasviriy san’at asarlarining ifodalilik vositalarini bilish va ularni amalda qo’llay olish. 3.
Dars tipi: Yangi bilim berish.
Dars turi : Noan’aviy. Aralash metodlar. 4. Jihozlar: Z. Inamag’mov “Ko’klaming quyoshli kuni”, R.Choriyev “Boysun manzarasi”, I .Haydarov “Oltin kuz”, N. Karaxan “Oltin kuz”, Anri Sisley “Sena sohilidagi qishloq”, A. Sulaymonov “Kuz”, O’. Tansiqboyev asarlaridan namunalar. O’qituvchi va parallel sinf o’quvchilari tomonidan bajarilgan manzaralar Kompyuter, Kodoskop, slaydlar 5.
Material: Oq qog’oz , qalam, guash yoki akvarel bo’yoqlari, mo’yqalamlar. 6. Metodlar: “Aqliy hujum”, “Zanjir mashqi”, “Mustaqil ish”, “Musobaqa”, Test. 7.
Tasviriy san’at atamalari: Peyzaj, chiziqli perspektiva,: fazoviy perspektiva, rang, rang gammasi, kolorit, kompozitsiya.
12
Darsning borishi II. Tashkiliy qism: O’quvchilarning darsga tayyorligini va sinf xonasining gigiyenik holatini nazorat qilish. Navbatchi: Bizning – sinfimizda __ nafar o’quvchi bo’lib, ularning barchasi bugungi tasviriy san’at darsiga tayyor. Bizning shior: “Hamisha olg’a qadam tashlash” Qatorlarga nom beriladi: O’quvchilar o’zlari tanlashadi qator sardori tayinlanadi. Masalan: 1-qatorga – “Peyzaj”
3-qatorga – “Kolorit”
Baholash mezoni e’lon qilinadi. O’tilgan dars bo’yicha: 1.Nazariy bilim “Zanjir mashqi” – 5 ball 2.Mavzu asosida bajarilgan ijodiy ishlar – 5 ball
Yangi mavzu bo’yicha: 3.Reproduksiyalar tahlili – 5 ball 4.O’quvchilarning mustaqil ishlari - 5ball 5.Mustahkamlash. Test – 5 ball
Kirish (Aqliy hujum) O’qituvchi: Aziz o’quvchilar, biz qanday diyorda yashayapmiz! Javoblari: - Biz mustaqil O’zbekiston diyorida yashayapmiz. - Biz jannatmakon, hur o’zbek diyori O’zbekistonda yashayapmiz. Savol: 2009-yil qanday yil deb nomlandi? Javob: 2009– yil – “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili” deb nomlandi. Savol: 2009 – yilda qanday ishlar amalga oshyapti. Javob: Qishloqlarimiz taraqqiyoti va farovonligi yo’lida yurtimizda juda ko’p ishlar amalga oshirilyapti. - 2009 – yilda qishloq hayoti va rivojlanishiga katta imkoniyatlar berilyapti. - Mahalliy sanoatni rivojlantirish orqali “kichik biznes” lar tashkil qilinyapti. - Aholini tabiiy gaz, elektr manbaidan unumli foydalanishga qaratilyapti. - Kasb – hunar kolleji va akademik litsey qurilishlari jadal tus olmoqda. - Chekka qishloqlar hududlarida sport inshootlari qurilyapti. Barakalla bolalar rahmat !
Biz mana shunday go’zal, tinch, osuda diyorimizda yashayotganimizdan hamisha baxtiyor bo’laylik. Kelajakda har tomonlama yetuk komil inson bo’lib ulg’ayib, Vatanimizning ravnaqi uchun o’z hissangizni qo’shasiz degan umiddaman.
13
III. O’tilgan dars bo’yicha. 1. Zanjir mashqi qo’llaniladi Ekranda savollar yozilgan matn va rassom surati ko’rsatiladi. Savollar : 1. Ekrandagi rassom kim ? 2. Rassom nechanchi yilda tug’ilgan ? 3. Rassomga nechanchi yilda O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan san’at arbobi unvoni berilgan ? 4.
Rassom qanday asarlar yaratgan ? 5.
Rassomga shuhrat keltirgan asari qaysi asar edi ? 6.
“Peyzaj” so’zi qanday so’zdan olingan ? 7.
Chiziqli perspektiva qanday ? 8.
Fazoviy perspektiva qanday ? 9.
Rang tushunchasini ayting ? 10.Rang gammasi qanday ta’riflanadi ? 11. Kolorif tushunchasini ayting ? 12. Kompozitsiya ma’nosini ayting ? 13. Manzarachi rassomlar nomini ayting ? 14.”Sokolnikovada kuz payti” asarini qaysi rassom yaratgan?
javoblar aytishadi: 1.
Ekrandagi rassom mashhur manzarachi rassom, rangtasvir ustasi, O’zbekiston xalq rassomi O’rol Tansiqboyev. 2. O’rol Tansiqboyev 1904 – yilda Toshkentda tug’ilgan. 3. O’rol Tansiqboyevga 1943 – yilda O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan san’at arbobi unvoni berilgan. 4.
Rassom “Ozod etilgan yerlarda”, “Ma’lunning – yo’li”, “Partizan ayol”, “Havo jangi”, “Sholichilik kolxozida hosilni yig’ib olish”, “Bahor”, “Paxtani sug’orish”, “Jonajon o’lka”, “Issiqko’l oqshomi”, “Tog’da”, “O’zbekistonda mart”, “Tog’da bahor”, “Qoyraqqum GESI tongi”, “Angren vodiysi” “Tog’dagi qishloq qishloq oqshomi”, “Sirdaryo”, “Chorvoq qurilishida”, “Chordaryo suv omborida” kabi betakror asarlar yaratdi. 5. Rassomga shuhrat keltirgan asari “Qayroqqum GESI tongi ” asaridir. 1958 – yilda Bryussedagi xalqaro ko’rgazmada shu asari bilan qatnashib, kumush medal bilan taqdirlangan. 6. “Peyzaj” so’zi fransuzcha so’zdan olingan bo’lib “joy”, “makon” ma’nolarini anglatib, tabiatni aks ettiruvchi tasviriv san’at asaridir. 7.
Chiziqli perspektiva – qarab turgan odamga nisbatan tomonlari kichrayib ko’rinayotgan predmetni fazoviy holatini chiziqlarda perspektiva qonun – qoidalariga asoslanib tasvirlash.
14
8. Fazoviy perspektiva – narsalarining bir – biriga bisbatan uzoq – yaqinligiga qarab rang – tussiz, tarxning – tiniq yoki xira bo’lib ko’rinishi. 9.
Rang – Yorug’lik nurlarining atrofdagi jismlarga, predmetlarga va hokozalarga urilib qaytishida hosil bo’lgan bir natija. 10. Rang gammasi – tasvirdagi yetakchi rol o’ynovchi, xususuyatini belgilovchi ranglar majmui. 11.
Kolorit – barcha rang – elementlarining o’zaro bog’liqligi xususiyati, uning rang qurilishi. 12. Kompozitsiya – To’qish, tuzish, bir – biriga ma’lum tartibda joylshtirish, solishtirish va birlashtirishni anglatadi. 13.
Manzarachi rassomlar: A.K. Sayrasov I.I. Shishkin, I.I. Leviton, O’. Tansiqboyev, Nikolay Karaxan, N. Qo’ziboev va boshqalar. 14. “Sokolnikovada kuz payti” asarini Isaak Ilich Leviton rus rassomi yaratgan. Har bir qator faoliyatiga qarab rag’bat kartochkalari beriladi. 2.
Uyda o’quvchilarning bajarib kelgan ijodiy ishlari tahlil qilinadi: rassomlarning manzara janridagi asarlari nusxalarini turli manzaralarning suratlarini, rasmlarini, ular haqidagi ma’lumotlarni to’plab albomga yopishtirib kelinadi yoki tasavvuridagi manzarani mustaqil ravishda ishlab keladi. (Rag’bat kartochkalari beriladi.)
IV Yangi mavzu: Rangtasvirda manzara Topshiriq: Tabiatning obrazli “Kuz” manzarasini ishlash. 1.Rassomlarning o’z zamonasi, ona tabiatga manzara orqali munosabat bildirishi. Reproduksiyalar tahlili. N. Karaxanning “Oltin kuz” I. Haydarovning “Oltin kuz”, A. Sulaymonovning “Kuz” manzara asarlari ekranda namoyish qilinadi.
15
Ko’rgazmali plakat yoki ekranda reproduksiya tahlili uchun savollar beriladi. Har bir qatordan 1 nafar o’quvchi qatori tomonidan chiqib savollarga javob berishadi. Savollar: 1.
Suratda qaysi faslga hos bo’lgan ko’rinish tasvirlangan ? Nega ? 2.
Rassom surat orqali bizning e’tiborimizni nimaga qaratadi. 3.
Suratning oldingi qatorida nimalar tasvirlangan ? Orqa tomonida nimalarni ko’rayabsiz? 4. Suratning kompozitsiyasi, tuzilishi va undagi narsalar nisbatlari qanday ? 5. Asardagi narsalar qanday tasvirlangan? Ular suratda qanday joylashgan? Bunday joylashtirishdan maqsad nima ? 6.
Rassom tasvir orqali oltin kuz ko’rinishini qay darajada tushuntirib bera olgan ?
7. Manzara hayotdagiga yaqin tasvirlanganmi yoki yo’qmi? 8. Suratda narsalar hajmi va rangi berilganmi ? 9. Suratda ritm bormi ? Unda siluet va hajm qaytariladimi yo’qmi ? 10. Surat sizda qanday his – tuyg’ular va fikrlar uyg’otdi? O’quvchilarning javoblariga qarab rag’bat kartochkalari beriladi.
Chiziqli perspektiva va fazoviy perspektiva haqida ekranda yoki ko’rgazmali plakat orqali matn beriladi. O’quvchilar mustaqil ravishda o’qib tushunadilar: “Ma’lumki har bir narsa boshqa narsadan uzoqroqda turgan bo’lsa, u ko’zimizga kichrayib ko’rinadi. Tarhlari ham hiraroq bo’ladi, unga tushayotgan yorug’lik, soyalar ham birinchi plandagi buyumnikidan farqlanib turadi. Bularning hammasi chiziqli va havo perspektivasi hodisasining tabiatda namoyon bo’lishidir. Ana shu jihatdan to’gri aks ettirilsa tasvir haqqoniy chiqishi ta’minlanadi. Har bir narsa qog’ozda tasvirlanar ekan, albatta uning turishiga nisbatan ufq chizig’i topib olinishi kerak. U chizuvchi kishining ko’zi
16
balandligidan o’tuvchi tasavvur etiladigan gorizantal to’gri chiziqni tashkil etadi”.
Kubizm uslub asoschisi fransuz rassomi Pol Sezann o’z xatlaridan biridagi “Sen tabiatda silindir, shar va konusni ko’rishing kerak” degan fikrini qisqa muddatli musobaqa tarzidagi qalam – chizma o’quvchilar orqali o’quvchilarga bayon qilinadi. Bu orqali dekorativ surat bilan real suratning ham farqini tushunadilar. O’quvchilar geometrik shakllardan dekorativ manzara tuzadilar:
Rag’bat kartochkasi beriladi.
Klassik manzara uslubi asoschisi Italiyalik rassom Annibal Karrachining sxemasidan foydalaniladi. Bunda rassom manzara ishlashni planlarga ya’ni birinchi qatorni issiq rangda ikkinchi qatorni o’rtacha iliq rangda ishlab orqa uchinchi qatorni sovuq rangda ishlab asarlariga fazoviy kenglik kiritgan.
O’quvchilar mustaqil ravishda “Kuz” manzarasini ishlay boshlaydilar. Ularning ishlari kuzatilib turiladi. Bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilarga yordam ko’rsatib turiladi.
Bo’yash jarayoni akvarel yoki guash bo’yog’ida amalga oshiriladi. Bo’yash osmondan, keyin suvlar, yerlar, adirlar, daraxtlar bo’yaladi. Oxirgi bosqichda soya joylari bo’yaladi va nihoyasiga yetkaziladi. Dars yakunida o’quvchilar ishlari qatorma – qator namoyish qilinib tahlil qilinadi va kartochkalar beriladi.
17
VI. Mustahkamlash Doskada yoki ekranda test savoli yozilgan o’quv plakati ilib qo’yiladi: “Podmalyovka” so’zining ma’nosini toping? A. Dastlabki bo’yoq berish B. Shtrix berish S. Bo’yash Qatorlarga rag’bat kartochkalari beriladi. Har bir qator rag’bat kartochkalari sanab chiqiladi. Qaysi qator eng ko’p to’plagan bo’lsa o’sha qatorga iqtidorli o’quvchilar qatori nominatsiyasi beriladi. O’quvchilar dars davomidagi 5 ta topshiriqni “5” balldan bajarib 25 ball to’plagan bo’lsa o’quvchiga “5” ball qo’yiladi va ularga “Eng faol, ijodkor o’quvchi” nominatsiyasi beriladi.
VII. Uyga vazifa: “Qish kuni”, “Qor bosgan daraxt” kabi mavzularda manzara ishlash. O’zlari uchun ma’qul bo’lgan rassomning yoqtiradigan manzaralarini tanlab olish va nima uchun yoqishi xususida o’ylab ko’rish.
Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Umumiy o’rta ta’lim DAVLAT TA’LIM STANDARTI va O’QUV DASTURI. 1991 – yil 6 – maxsus son. 2. R. Hasanov. Tasviriy san’at darslari 5 – sinf uchun. 3. R. Hasanov. “Maktabda tasviriy san’atni o’qitish metodikasi” T ”Fon” 2004 4. Rangtasvir fanidan ma’ruzalar matni. Toshkent – 2000 5. A. Sulaymonov, N.Abdullayev. Tasviriy san’at. 7 – sinf o’quvchilari uchun o’quv qo’llanmasi. Tasviriy san’at atamalari: Peyzaj - fransuzcha so’zdan olingan bo’lib, “Joy”, “Makon” mano’larini anglatib, tabiatni aks ettiruvchi tasviriy san’at asaridir. Chiziqli perspektiva – Qarab turgan odamga nisbatan tomonlari kichrayib ko’rinayotgan predmetni fazoviy holatini chiziqlarda perspektiva qonun qoidalariga asoslanib tasvirlash. Fazoviy perspektiva – Narsalarning bir – biriga nisbatan uzoq – yaqinligiga qarab rang tus-siz, tarixining tiniq yoki xira bo’lib ko’rinishi.
18
Tasviriy san’at darsi. 7-sinf uchun
Dars soatining taqsimlanishi Guruhlarga bo’lish
3 daqiqa Fikr – almashuv, bahs – munozara
15 daqiqa Guruh savollarining javobi
18 daqiqa Darsni yakunlash, muhokama, baholsh 5 daqiqa Uyga vazifa berish Download 0.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|