Mazmunı Kirisiw I bap. ÁDebiyatlar sholíW

II BAP. TAJRIBA QISMI
2. 1. Fotometrik usılda kemde-kem ushraytuǵın metallardı anıqlaw tártibi
Usıl - titrlewdi ekvivalent noqatı yamasa onıń qasında, titrleniwshi eritpeniń jaqtılıq jutılıwı keskin ózgeriwi tiykarında, titrlewdi aqırǵı noqatın (TON) anıqlawǵa tiykarlanǵan. Fotometrik titrlewdi indikatorli hám indikatorsiz usıllarda alıp barıladı. Indikatorli usıl - titrlew processinde titrleniwshi eritpege indikator qatnasıwında titrant eritpesinen qosıp barıladı hám titrleniwshi eritpeniń analitik tolqın uzınlıqtaǵı optikalıq tıǵızlıǵı ólshenedi. Indikatorsiz usıl - titrlew processinde titrleniwshi eritpege titrant eritpesinen qosıp barıladı hám titrleniwshi eritpediń analitik tolqın uzınlıqtaǵı optikalıq tıǵızlıǵı olshenedi. Titrleniwshi eritpe optikalıq tıǵızlıǵın ólshew nátiyjeleri boyınsha optikalıq tıǵızlıq A ni qosılǵan titrant kólemi v (titrant) ga baylanıslılıq fotometrik iymek sızıladı. Titrlew egrisiniń EN ge tiyisli bóleginde keskin búklem baqlanadı. Mısalı : indikatorsiz usılda permanganat MnO4- ionların kislotalı ortalıqta temir (II) ionları menen fotometrik titrlew. Titrlash processinde tómendegi oksidleniw qaytariliw reaksiyası ketedi:
MnO₄- + 5 Fe²++ 8 H⁺→ Mn²⁺ + 5 Fe³⁺+ 4H²O
Permanganat ionın optikalıq tıǵızlıǵı 528 nm analitik tolqın uzınlıǵı (ε= 2400 dm³ · mol^-1 · sm^-1) de ólshenedi. Titrleniwshi permanganat eritpesine titrant temir (II) eritpesinen qosa barılǵan tárepke, titrleniwshi eritpeniń optikalıq tıǵızlıǵı permanganat ionları reaksiyaǵa kirip bolaman degenge shekem, azaya baradı. Titrant eritpesinen qosıw dawam etilse titrleniwshii eritpeniń optikalıq tıǵızlıǵı derlik ózgermeydi.

1. Analiz etiletuǵın eritpedegi anıqlanıwshı element ekstragent járdeminde ekstraksiyalanadi. Keyininen payda bolǵan ekstraktni analitik tolqın uzınlıqta fotometrik usılda anıqlanadı. Usıl analiz etiletuǵın eritpede jaqtılıq jutılıwın tuwrıdan - tuwrı ólshew múmkinshiligi bolmaǵanda yamasa analiz etiletuǵın dáslepki obyekt - (malxam, pasta, suspenziya untaq hám x. k.) - jaǵdayında bolıp, olarda fotometrik ólshewdi ótkerip bolmaǵan jaǵdaylarda qollanıladı. Ekstraksion - fotometrik analizdi ótkeriw shárt-shárayatları :
1. Quramalı qospa daǵı komponentlerdiń nur jutılıwı birdey tolqın uzınlıǵında bolsa, jutılıw maksimumlari bir birin orasa. Mısalı :
Qospa daǵı S hám D jutılıw bántlerin qosılǵan jaǵdayı

2. Suwda az eriwsheń elementlar analizinde
3. Analiz etiletuǵın eritpede anıqlanıwshı elementtıń konsentraciyası júdá kem bolsa, onı ekstraksiya usılında konsentraciyası asıriladı hám fotometrik usılda anıqlanadı.
4. Analiz etiletuǵın eritpedegi reńsiz elementlerdi anıqlawda. Bunday halda anıqlanıwshı element menen fotometrik reaksiya járdeminde, reńli element payda etip, ekstraksiyalanadi. Keyininen fotometrik reaksiya óniminiń analitik tolqın uzunligida ekstraktnıń optik tıǵızlıǵı ólshenedi
Mısal : So⁺², Fe⁺³ qospasınan So⁺² anıqlaw.
1. Fe⁺³ + 6 NCS- → [Fe NCS) 6]^3-
So⁺² qızıl
2. Fe⁺³ ni nıqaplaw :
[ Fe (NCS) 6 ]^3- + 6 F- → [Fe F6]^3- + 6 NCS- qızıl reńsiz
3. Co⁺² + 4 NCS- → [Co (NCS) 4]^2- izoamil kók spirtinde
Ekstraksion fotometrik analizdi ótkeriw ushın tómendegi talaplarǵa ámel etiledi:
1. Ekstraksiya procesi tolıq orınlanıwı ushın R=99, 9 % bolıwı kerek.
2. Organikalıq erituwshi, fotometrik reaksiya saylanadı.
3. Eritpede ekstrakt ushun optimal rN tanlanadi.
4. Irkinish beretuǵın ionlardı nıqaplawda arnawlı reagentlar qollanıladı.
Ekstraksion - fotometrik usıl salıstırǵanda ápiwayı, joqarı selektiv hám operativligi sebepli kópshilik elementler (atap aytqanda – komplek payda etiwshi metal kationlarini) farmatsevtik preparatlar (mısalı, surtpe dárilerdegi prednizalon hám prednizalon atsetat) ni anıqlaw imkaniyatın beredi.
Ekstraksion - fotometrik analizde qollanılatuǵın fotometrik reaksiyalar. Ekstraksion fotometrik usıl ushın fotometrik reaksiyanı tańlaw zárúrli áhmiyetke iye. Saylanǵan fotometrik reaksiya óniminiń reńi jaqtı, jutılıw spektrining analitik tolqın uzınlıǵı daǵı jutılıw maksimumi kúshli bolıwı kerek. Fotometrik reaksiyalardı tómendegi eki túri isletiledi: 1. Metallardı reńli kompleksleri payda bolatuǵın fotometrik reaksiyalar. Analiz etiletuǵın element reagent menen reńli kompleks birikpe payda etiledi.
Payda bolǵan reńli kompleksti organikalıq erituwshi menen ekstraksiyalanadi.
Mısalı, suwlı eritpede bir qatar kationlar menen birgelikte Pb²⁺ kationi ditizon menen kúshsiz siltiiy pN=8, 5-11 sharayatta laplama - qızıl reńli qorǵasın ditizonatini payda etedi.
Pb²++2 H₂ Dz=Pb (HDz) ₂+2 H⁺
Payda bolǵan reńli kompleks xloroform yamasa tórt xlorli uglerodqa ekstraksiyalanadi. Qorǵasın (II) ditizonat eritpesin jutılıw spektri λmax = 520 nm (ε=7∙10⁴ dm³ ·mol^-1 · sm^-1) bolıp, sol tolqın uzınlıǵında ekstraktning optikalıq tıǵızlıǵı olshenedi. Nıqaplaytuǵın - cianid CN- ionları qatnasıwında qorǵasın (II) ni aniqlawǵa basqa kationlarxalaqit bermeydi.
2. Reńli ion - assotsiatlar payda bolatuǵın fotometrik reaksiyalar. Anıqlanıwshı element kislotalı yamasa tıyanaqlı boyawlar menen ekstraksiyalanip úlken ólshemli kation yamasa anion tutqan reńli ónimge aylantırıladı. Mısalı : surma (v) ni aldın xlorid kislotalı iri ólshemli kompleks [SbCl6]- ga baylanısadı. Kristallik biynápshe gúli reńli organikalıq reagent tásirinde, bul iri kompleks ionlar birlesip, jırıqlaw jaqtı reńli ion assotsiatini payda etedi.
[SbCl₆]-+R⁺=R⁺[SbCl₆]^-
Payda bolǵan ion assotsiat toluol menen ekstraksiyalanadi hám jutılıw spektrida ion assotsiatiga tiyisli bolǵan 600 nm (ε= 10⁴ – 10⁵ dm³ · mol^-1 · sm^-1) intensiv maksimum bolıp, áyne sol tolqın uzınlıqta ekstraktni optikalıq tıǵızlıǵı ólshenedi.
2. Elementtıń túrli energiyaler dáregi tásirinde sáwleleniwi lyuminessensiya dep ataladı. Usıl menen konsentraciyanıń kishi shegarasında (10^-4-10^-7) elementlar muǵdarın analiz qılıw múmkin.
Klassifikaciyası : 1) Qozǵawtıwshı dereginiń túrine qaray:
Mánisi: Analiz etiletuǵın elementka nur menen tásir etkende element elektronları tiykarǵı energetikalıq A jaǵdaydan qo'zg'alib, energiyası joqarı bolǵan jaǵdayǵa ótedi. Bunda energiyanıń bir bólegi ıssılıq energiyasına aylanadı, yaǵnıy elektronlar E triplet jaǵdayına ótedi. Elektronlardı E triplet jaǵdaydan tiykarǵı energetikalıq jaǵdayǵa qaytqanda, sáwleleniw júz beredi (E lyum.).

E = h · ν h- Plank turaqlısı ; ν - terbelis sanı sonday eken: Stoks nızamı - Eqo'z > Elyum; ν lyum <ν qo'z; λ lyum >λ qo'z boladı. Fluoressensiyani kvant unumi:
a) qozǵawtıwshı jaqtılıq tolqın uzınlıǵına
b) eritilgan fluressent elementtıń tábiyaatı, v) eritpeni konsentraciyası g) temperatura
d) eritpe degi qospalarǵa baylanıslı.
Ataqlı fizikalıq-optikalıq alım S. I. vavilov tómendegi nizamlıqtı jańalıq ashqan : qozǵaltıwshı jaqtılıq tolqın uzınlıǵı fluoressensiya tolqın uzınlıǵınan kishi bolsa fluoressensiyani kvant unumi ózgermeytuǵın boladı. λqo'z<λlyum bolǵanda φ=const Flouressent analizdi ótkeriw sharayatları :
1. qo'zg'atuwshi nur retinde UB, K - nurlar tarawı qollanıladı.
2. Analiz etiletuǵın eritpe júdá suyultırılǵan (s<10 -4 mol/dm³) bolıwı kerek. Konsentraciyanı artpaqtası lyuminessensiyani sóniwine alıp keledi.
3. Biygana qospalar joǵatılıwı kerek.
4. temperatura.
5. Analiz qılıwshı zatlar, lyumenissent reaksiyada o'tkiziledi.
Mısal :
Al³⁺ + 3L^- = AlL₃

8-oksixinolin rN=6, 5-9, 5; λlyum=520 nm; λqo'z=390 nm.
Fluoressent analizde anıqlanıwshı elementtıń konsentraciyası fluoressensiya intensivligi tiykarında anıqlanadı.