Медиа дискурсларда “Ғурур” концетини ифодаловчи бирликларнинг лингвокультурологик тадқиқи

Unwillingly she met his eyes, defiance and perturbation on her face. His black brows were up and his eyes gleam
Ingliz turk va o‘zbek seriallari tahlil qilinganda, quyidagi noverbal komponenetlar mag‘rurlikni ifodalashi ko‘rindi:
Iyaklarning ko‘tarilishi, ko‘zlarning qisilishi, boshning ko‘z qirining o‘ng yoki chapga tushirilishi, boshning o‘ng yoki chapga nishabligi, yelkalarning ortga tortilishi, qo‘llarni qovushtirish, qoshning assimetrik joylashuvi
Aksariyat holatda bunday holatdagi nutq tempida ham o‘zgarish bo‘ladi. Ovoz toning ko‘tarilishi, so‘zlarning tez talaffuz qilinishi kibrli holatlarni ifodalashda,
Nim tabassum, lablarning qisman qimtilishi- kamtarinlik, o‘zidan mamnunlik, qoniqish hissini ifodalash;
Qo‘llarning qovushtirilishi va tabassum- o‘ziga ishonch;
Ko‘z qirining tashlanishi, bosh nishabligi- mensimaslik, teng ko‘rmaslik
Turk va o‘zbek seriallarida qo‘llarni orqaga qovushtirish mag‘rurlikni ifodalaydi. Ingliz serialida esa qo‘lni oldinga qovushtirirhs mag‘rurlik holatini ifodaydi. Turk va o‘zbek madaniyatida esa bu ifoda kamtarinlik, ortiqcha mag‘rurlnmaslikni ifodalovchi vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ayollarda esa aksincha qo‘l qovushtirish ham mag‘rurlik, ham kamtarinlikni ifodalashi mumkin:

“Gone with the wind” serialida ayollarga xos mag‘rurlikni ifodalovchi alohida noverbal ifodalarga quyidagilarni kiritish mumkin:

1. 
   Qosh chimirilishi;
   
2. 
   Kuraklar ko‘tarilishi;
   
3. 
   Ko‘z qirini tashlash;
   
4. 
   Qo‘llarni qovushtirish
   
5. 
   Haraktlarni ro‘molcha, soyabon, yelpig‘ich, yoping‘ich bilan uyg‘unlashtirish.
   

Serialda qahramonlar qo‘l harakatlari va yuz ishorasi mag‘rurlik, takabburlik va kamtarinlik fonida faol ishtirok etadi. Bir xatti harakat bir o‘rinda , mag‘rurlikni bir o‘rinda kamtarinlikni ifodalashi mumkin. Xususan, hurmat ma’nosida tizzalarni egish lab va yuz ifodasining o‘zgarishi bilan ikki xil ma’no kasb etadi. Tabassumning bir tarafga yo‘nalganligi va iyaklarning qisman ko‘tarilishi- mag‘rurlik va kibrlilik holatini ifodalasa, boshni xiyol egish va yer ostidan tabassum qilish kamtarinlikni ifodalaydi.


She looked so strangely, and there was a wild beauty about her white face that set his heart leaping. Could it be that she was distressed by the thought that he might go to the war? No, that was too conceited for belief. But why did she look at him so oddly? And why did her hands shake as they fingered her lace handkerchief: And her thick sooty lashes—they were fluttering just like the eyes of girls in romances he had read, fluttering with pridely and love.
Qo‘lda ro‘molcha tutish ayol obrazlarda uyat, kamtarinlik va g‘urur holatini ifodalaydi. Filmda ayol obrazlarda ro‘molcha bilan bog‘liq sahnalar ko‘p. Film skriptida bu holat quyidagicha tasvirlanadi:
Shimoliy Jorjiyadagi Kleyton okrugida, Amerika fuqarolar urushi va qayta qurish davrida sodir bo‘ladi. Aksariyat amerikaliklar va ayniqsa janubliklarning o‘zlari uchun janub o‘ziga xos madaniyati, tili, turmush tarzi, qadriyatlari va tarixi bilan ajralib turadigan mintaqadir. Antebellum janubidagi jamiyat Qo‘shma Shtatlarning qolgan qismidan juda farq qilar edi. Inqilobdan so‘ng, Amerikaning janubida bir nechta irlandiyaliklar bundan mustasno, ko‘p muhojirlar joylashmadi. Bu qisman asosiy transport yo‘nalishlari Shimoldagi portlarda tugashi va qisman janubda yaxshi maoshli ish topish imkoniyatlari ko‘p emasligi bilan bog‘liq edi.
Yana bir va juda muhim sabab, mahalliy xalqning boshqa mamlakatlardan kelgan odamlarga ishonmasligi edi. Jerald O‘Hare va uning qo‘shnilari o‘rtasidagi munosabatlar bu noto‘g‘ri fikrning yorqin namunasidir. Gruziyaga "nam sovuq shamollar mamlakatidan" kelgan "kuchli irlandiyalik" ga haqiqiy janubiy jentlmen - "tropik quyosh va bezgak botqoqlari" yashovchisi Jon Uilks qarshi turadi. Jerald Kalvertlarni yaxshi ko‘radi, ular "mumkin
poygalarda boylikni isrof qilish”, “har bir avlodda bir, ikki mast” bo‘lgan Tarletons, Fonteynlar, hech qanday sababsiz odamni otib tashlashga qodir bo‘lgan “o‘tkir jangchilar” [5, p. 42]
Ko‘p odamlar, Amerikaning janubi haqida gapirganda, go‘zal oq uylarning teraslarida, odatda oy nurida magnoliya butasi ostida dam olayotgan jasur janoblar va go‘zal liboslardagi go‘zallarni tasavvur qilishadi. Shu bilan birga, go‘zal Skarlett O‘Hara obrazi ko‘pincha ushbu davr bilan bog‘liq holda paydo bo‘ladi. Margaret Mitchell o‘z romanida bo‘linishi mumkin bo‘lgan to‘rtta asosiy qahramonni aniqlaydi
"janoblar" va "xonimlar". Scarlett va Melanie, markaziy ayol qahramonlar, bir-biriga qarama-qarshidir: Melanie stereotipik xonim, Skarlett emas; Melani juda nazokatli, Skarlett esa an'anaviy tarzda erkakcha fikrlash va harakatga ega. Ammo ularning farqiga qaramay, Mitchell ikkalasini ham hayratda qoldiradi. U ikkita erkak qahramon o‘rtasida xuddi shunday dixotomiyani o‘rnatadi: Rett va Eshli: Eshli - janob, Rett - uning to‘liq teskarisi; Rett an'anaviy erkaklik fazilatlariga ega, Eshlining shaxsiyati esa ayollik xususiyatiga ega. Roman muallifining o‘z qahramonlari uchun Atlanta jamiyatining ma’qullanishiga e’tibor qaratgani ham uning janubda ro‘y berayotgan o‘zgarishlarga nisbatan his-tuyg‘ularini bildiradi: u eski turmush tarzi uchun sog‘inchga yopishib oladi, lekin shunday qilish zarurligini ko‘radi. ko‘proq iroda va kuch talab qiladigan yangisiga o‘ting. .
Melanie Hamilton Wilks - an'anaviy ma'noda xonim. Xususan, u 1800-yillarning oxirida Amerika jamiyatida paydo bo‘lgan "janublik go‘zal" ning an'anaviy qiyofasini to‘liq o‘zida mujassam etgan. An'anaga ko‘ra, o‘sha davr ayoli "uylanishga tayyor ... aqliy va hissiy jihatdan cheklangan ... eng avvalo ma'naviy go‘zallikka ega va pul uchun emas, balki sevgi uchun turmush qurishni afzal ko‘radi" [1, s. 62]. Qolaversa, namunali janubiy ayol “hurmatli, fidoyi, xonadonli, kamtarin, lekin inkor etib bo‘lmaydigan darajada aqlli, iffatli, go‘zal, madaniyatli, dindor, vataniga va o‘ziga sodiqdir. Qisqasi, bu Melanie Wilkes" [1, p. 62]. Bunday ayol o‘nlab yillar davomida tarixda muhim o‘rin egallagan. Uning o‘rni uyda, vazifasi esa mehribon xotin va ona bo‘lishdir. U o‘z taqdiridan nolimaydi va jamiyatdagi o‘z o‘rnidan doimo mamnun.
“Muhtasham yuz yil ” serialida esa g‘ururni ifodalovchi asosiy komponebtlar sifatida bosh, qo‘l, ko‘z ifodasi , hamda ovoz tonining o‘zgarishini ko‘rsatish mumkin.
Tana harakatlari bilan bog‘liq holatda saroy ahllariga xos bo‘lgan mag‘rurlik boshni quyi ko‘tarish, qo‘llarni taxtga qo‘yish, zimdan kuzatish, qo‘llarni orqaga qovushtirish (erkaklarda) harakatlari orqali faol ko‘rinadi. Hukmronlikka intilish va bu intilishni o‘zgalarga ko‘rsatish va isbotlash istagi qahramonlar xatti-harakatida kibrlilik, mag‘rurlikni ifodalaydi:
Hürrem Sultan, hükümdarın sevgilisi, sarayın gerçek hanımı, padişahın beş çocuğunun annesi, güzel, eşsiz. sarayı haremden yönetirim.
Boshning ko‘tarilishi, yuqoridan nazar tashlash, istehzoli tabassum, ko‘z qirini tashlash va ko‘zini boshqa tomonga yo‘naltirish, ko‘zga tik qarash- o‘zgalar usidan hukmronlik qilish, xatti-harakatlaridan qoniqish, ustunligini ko‘rsatish ishorasi sifatida xizmat qiladi. Qahramonlar muloqotidan ko‘ra xatti-harakatlari ular xarakteridagi mag‘rurlik va kibrni ko‘proq ochib beradi.
Mahi Devran: Oynamayı bırak, neden kutluyorsun? Sana kim emir verdi?
Hyurrem sultan: Bu benim tatilim, aradım
Mahi Devran: Sus, sana sormadım Nigor Khalfa, Sümbül Ağa, iznim olmadan bayram olmaz. Mohi Davron Sultan sana bunu yapmanı emrediyor.
Hürrem: Sümbül og‘a, hanımına söyle, Hürrem sultan emretti. bu benim tatilim
Mohi davranış: Padişah olmak istiyorsan yerini bil

O‘zbek mentalitetida g‘urur andisha, g‘urur oralig‘ida tasvirlanadi. Ortiqcha kibrga berilish, takabburlik tahlilga tortilgan serialda uchramaydi. Asosiy faol harakatlar sifatida quyidagilar ajratib olindi:

Bosh orqaga/yuqoriga egilgan
Bosh oldinga/pastga egilgan