Mehnat qilish qobiliyati

1.
Mehnat to’g’risidagi fanning yuzaga kelishi va rivojlanishi insoniyat tarixiga bevosita taosir ko’rsatgan nazariyalar bilan bog’langan. Zero ular insonning eng muhim, uni boshqa jonzodlardan farqlaydigan mohiyati – mehnat qilish qobiliyati, yaoni tabiat ashyolarini ongli ravishda o’zgartira borib, ularni o’z talab ehtiyojlariga moslashtira olishiga taalluqlidir. Mutafakkirlar, iqtisodchi-olimlar, amaliyotchi arboblar eotiborini band qilgan va natijada jamiyatning rivojlanish suroatlarini ko’’ darajada belgilagan mehnat to’g’risidagi masala ko’’ qirrali bo’lib, u uzoq tarixga ega. Iqtisodiy tafakkur qadim zamonlardan buyumlar qiymati yuzaga kelishi sirini tushunib etishga urinib kelgan. Res’ublikamiz olimlarining tadqiqotlariga ko’ra, zardo’shtiylik (zoroastrizm) dinining (islomgacha) muqaddas kitobi bo’lgan “Avesto”, ya`ni “hayot yo’riqnomasi” (asli “Ovasta”)da ham muhim iqtisodiy fikrlar bayon etilgan. Jumladan, sunoiy sug’orish asosida dehqonchilik yuritish, ona tabiatni eozozlash, hayvonlarni asrash, noo’rin so’ymaslik, unga zug’um qilmaslik, tu’roq sharoitini yaxshilash masalalari yoritilgan. Bu kitob eramizdan avvalgi II ming yillik oxiri – I ming yillik boshlaridagi voqealarni aks ettiradi va juda qadimiy yodgorlikdir (2700 yilligi bayram qilindi). Bu dinning taosir doirasi juda keng bo’lib, hozirgi Eron, Markaziy Osiyo, Kavkazorti yurtlari (ayniqsa, Ozarbayjon) va boshqa joylarda tarqalgan “Avesto”ning to’liq asl nushasi saqlangan, uning ayrim qismlari to’ilgan, u qadimiy ‘arfyan, oromiy yozuvida bitilgan, hozirgi davrda rus va o’zbek tillariga tarjima etilgan. Avseto maolumotlariga qarab shu davrdagi jamiyatning ijtimoiy ahvolini bilib olish mumkin. Bu davrda urug’ jamoasi yemirilib,dastlabki sinf (kasta)lar ‘aydo bo’lganligi ayondir, ular qohinlar, harbiylar, chorvadorlar va hunarmandlar, demak, ilk sinfiy jamiyat yuzaga kelayotgan davr bo’lgan.