Mehnatni tashkil etish va boshqarish

Mehnatni rag‘batlantirish va uning turlari.
Mehnatni rag‘batlantirish muayyan, oldindan belgilab qo‘yilgan natijalarga erishish imkonini beradigan jo‘shqin mehnat faoliyati xodimning muhim ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish, unda mehnatga qiziqish (motiv)ni shakllantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishni ko‘zda tutadi. Mehnatga qiziqtirish va rag‘batlantirish tizimi muayyan asos – mehnat faoliyatining me’yoriy darajasiga tayanishi kerak. Xodimning mehnat munosabatlariga jalb etilishining o‘zi uning oldindan kelishilgan, muayyan ish haqi hisobiga muayyan vazifalarni bajarishini nazarda tutadi. Bu munosabatlarda rag‘batlantirish shart emas. Tashkiliy qiziqtirish Iqtisodiy ma'naviy rag’batlantirish salbiy rag’batlantirishni bartaraf etish Ish hajminini kеngaytirish va mazmunini boyitish. Rag’batlarni hodim tomonidan baqolanishi Ijroning raxbar tomonidan ijro etilishi baholanishi Maqsad Ijro Natija Natijani baq olash O’z-o’zini qiziqtirish qoniqish Baholovchi suhbat (ichki qiziqtirish) 13.1-rasm Qiziqtirishning tashkiliy mеxanizmi 154 O‘z navbatida, rag‘batlar moddiy va nomoddiy bo‘ladi (2-rasm)
Personalni moddiy jihatdan rag‘batlantirish ularning mehnat faoliyatida yuksak ko‘rsatkichlarga erishishlarini ta’minlashga qaratilgan. Personalni moddiy jihatdan rag‘batlantirish deyilganda ish beruvchining mehnat shartnomasiga asosan barcha sarf-xarajatlari tushuniladi. Moddiy jihatdan rag‘batlantirishning asosiy maqsadi xodimlar faoliyatini kompaniya yoki firma strategik maqsadlariga erishishga yo‘naltirish, boshqacha qilib aytganda personal moddiy manfaatdorligini korxonaning strategik maqsadlari bilan birlashtirishga qaratilgan. Bugungi kunda qo‘llanilib kelinayotgan qo‘shimcha rag‘batlantirish tizimlarining hammasini asosan ikki guruhga bo‘lish mumkin: ish haqiga ustama to‘lovlar xodimlar ish stajiga yoki faqat xizmatiga qarab amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar mulkchilikning turli shaklida faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalarda xodimlarni moddiy jihatdan rag‘batlantirishning eng maqbul shakl va uslublarini topish va qo‘llashni taqozo etmoqda. Ana shu masalada moddiy jihatdan rag‘batlantirishning korxona faoliyati natijalari, bu natijalarga erishishda har bir xodimning hissasini hisobga olish bilan bog‘liqligini ta’minlash, ish haqiningdavlattomonidan boshqarilishi, bozor kon’yunkturasi iloji boricha to‘liq hisobga olinishi maqsadga muvofiqdir. Ma’naviy rag‘batlantirish xodimlarning samarali mehnati korxonaning o‘zida ham, uning tashqarisida ham juda qadrlanishini ifoda etadi va ularni yanada samarali mehnat qilishga rag‘batlantiradi. Rag’batlantirish Moddiy Pul hisobida (ish haqi mukofotlari va hokazolar ) Пул ҳисобида эмас йўлланмалар даволаш, транспорт ва ҳоказо Nomoddiy Ijtimoiy (mеhnat nufuzi, lavozimida o’sish imkoniyati ) Ma'naviy (do’stlar , qarindoshlar tomonidan hurmat mukofotlari) Ижодий (takomillashtirish o‘zini namoyon qilish imkoniyati ) (2-rasm.)

Rag‘batlantirish turlari 155 Ma’naviy rag‘batlantirish tamoyillari quyidagilardan iboratdir: Rahbar samimiy va xushmuomala bo‘lishi kerak. Personal rahbarning nosamimiyligini hamisha sezadi. Mukofot xizmatga yarasha bo‘lsa va mukofotlanayotganlar buni his etib tursa qiziktirish omiliga ega bo‘ladi Xodim qaysi ishni qachon yaxshi bajarganini bilishi kerak. Rahbar yaxshi bajarilgan ish uchun shaxsan o‘zi xodimga minnatdorchilik bildirishi zarur. Xodim tomonidan erishilgan yutuqlar keng va yorqin targ‘ib etilishi lozim. Alohida xizmatlari uchun xodim eng yuqori bo‘g‘in rahbariyati tomonidan mukofotlanishi kerak. Taqdirlashning turli shakllarini qo‘llagan holda qabul qilingan qarorlarning ma’naviy oqibatini baholay bilish kerak.

Menejerning, har qanday darajadagi rahbarning eng muhim vazifalaridan biri bu tashkilotning maqsadlariga erishish uchun unga bo'ysunadigan xodimlarni samarali va samarali ishlashga undashdir. Ushbu funktsiyani bajarish uchun menejer mexanizmlardan foydalanishi mumkin motivatsiya va rag'batlantirish. Shu bilan birga, har qanday shaxsning motivlarining tuzilishi juda murakkab va samarali va muvozanatli rag'batlantirish tizimini yaratish unchalik oson emas. Motiv va rag‘bat nima ekanligini, ular qanday farq qilishini, mehnatni rag‘batlantirish va rag‘batlantirishda qanday tamoyillarga amal qilish kerakligini aniq tushunish muhimdir.
Ushbu maqola yuqoridagi masalalar qatorini ko'rib chiqadi.