Международный научный журнал №5 (100), часть 1 «Научный импульс» Январь, 2023

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI :
1.Винер И. Кибернетика и общество. - М. : ИЛ, 1958
2.Землянова 
Л. 
М. 
Зарубежная 
ломмуникативистика 
в 
преддвери 
информационного общества. – М. : Изд - ва МГУ, 1999.
3. QOMUS.INFO onlayn ensiklopediya
4. Ozbekiston milliy ensiklopediyasi( 2000-2005)
5.Tarbiya ( Matn) 10-sinf uchun darslik T – 2021
 
 

---

Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 
«Научный импульс» Январь, 2023 
209 
MA’NAVIY MEROS QUDRATI 
 
Alimova Dilfuza Obidovna 
 Buxoro shahar kasb-hunar maktabi o’qituvchisi 
Annotatsiya: Ushbu maqolada ma’naviy meros tushunchasiga kengroq tarif berilgan , 
ma’naviyatimiz ildizlariga to’xtalib ularning o’tmish, bugun va kelajak avlod taqdirida 
tutgan o’rni to’g’risida mulohaza yuritilgan. Ma’naviyat, ma’naviy meros, qadriyat, anana.
Ma’naviy meros deb uzoq va yaqin o’tmishdagi, hozirgi davrdagi ma’naviy jihatdan 
g’oyat qimmatli, ochmas iz qoldiradigan, mangu yashaydigan, butun ijtimoiy manfaati va 
ehtiyoji, ezgulikka xizmat qiladigan umuminsoniy ma’naviy boyliklarga aytiladi. Ma’naviy 
meros ma’naviy qadriyat sifatida namoyon bo’lib,unga ilm – fan, jumladan falsafa, 
adabiyot, san’at, ahloq diniy va dunyoviy ta’limotlar, hurfikrlik va boshqalar kiradi.
Ma’naviy meros zamonlar o’tishi bilan o’z qadrini yo’qotmaydi, balki sifat jihatidan 
yangicha mazmun va ahamiyat kasb etadi. Ma’naviy meros kishilar ongiga, ichki dunyosiga, 
his tuyg’usiga ta’sir etib, ular ongini boyitadi, ahloq odobni ezgulik sari yetaklaydi. Ma’naviy 
meros biror xalq, millat, uning vakillari tomonidan yaratilib, so’ng umuminsoniyatning 
ma’naviy 
boyligiga, 
merosga 
aylanib 
qolmoqda.
Ma’naviy meros – ma’naviy taraqqiyot mahsuli, inson aql zakovati bilan yaratilgan, kelajak 
avlodni ezgu taraqqiyot sari yetaklash xususiyatiga ega bo’lgan kishilarning ongi va dunyo 
qarashining o’sishi olamni bilish va ajdodlardan avlodlarga o’tib kelayotgan azaliy 
qadriyatlar majmuini ifodalaydigan tushuncha . Ma’naviy meros ajdodlar tajribasi 
qoldirgan ma’naviy boyliklarining kelgusi avlodlarning amaliy faoliyati, tafakkur tarzida 
qanday ahamiyat kasb etishiga ko’ra, yakka shaxs , alohida guruh yoki muayyan millat 
vakillariga tegishli bo’lishi mumkin. Ular ma’lum milliy tilda yaratilgani, milliy madaniy- 
ma’naviy ananalar, qarashlarni aks ettirishga ko’ra millatga, ma’lum bir hududda istiqomat 
qiluvchi turli millatlarni qamrab olishi hususiyatiga ko’ra jamiyatga, ma’lum bir davlat 
hokimiyati amal qilib turgan davrda yaratilganiga ko’ra davlatga, insoniyat tarixiga tutgan 
yuksak o’rniga ko’ra sivilizatsiyaga xos bo’lishi ham mumkin. Shuningdek ma’naviy meros
bir vaqtning o’zida millat, davlat , mintaqa va butun insoniyatga tegishli bo’lishi ham 
mumkin. Masalan, Imom Buhoriy va Imom Termiziyning diniy – marifiy merosi, Abu Ali Ibn 
Sinoning tibbiyotga oid yoki Mirzo Ulug’bekning astronomiyaga doir kashfiyotlari, nafaqat 
millatimiz va mintaqamizda istiqomat qilayotgan xalqlar, balki jahon sivilizatsiyasi, 
madaniyatidan o’rin olgan bebaho manaviy merosi hisoblanadi. Manaviy meros moddiy 
merosdan farqli ravishda olamda va insonning ichki dunyosida ro’y bergan, berayotgan yoki 
berishi mumkin bo’lgan intelektual va psixologik holatlar, hatti – harakatlar amaliy faoliyat 
va uning natijalarini aniqlashga keng imkoniyatlar yaratilishi bilan qadrlidir. Shu bilan 
birgalikda, ma’naviy merosni moddiy meros insonning ongiga ta’siri nuqtai nazaridan ayni 
vaqda ma’naviy merosga aylanishi ham mumkin. Masalan bizga qadar yetib kelgan uzoq 

---

Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 
«Научный импульс» Январь, 2023 
210 
o’tmishda yaratilgan tarixiy obidalar moddiy merosga mansub bo’lsa – da, ulardagi 
muxandislik, bezak ishlari, qurilish tarixi va unga oid ashyolarning tayyorlanishi, 
bunyodkorlik va boshqa jihatlariga ko’ra ma’naviy merosga aylanadi. Huddi shuningdek, 
moddiy ne’matlar ishlab chiqarish texnologiyalari va uskunalari moddiy merosga mansub 
bo’lsada, bu boradagi ananalarning ajdodlardan avlodlarga o’tishi ma’naviy meros tarzida 
amalga oshadi. Shu jihatdan olib qaraganda, insoniyatning yozma manbalarda aks etmagan 
ko’plab tabiiy ko’nikmalari ma’naviy meros tarzida ajdodlardan avlodlarga o’tib keladi. 
Yozuvning paydo bo’lishi ma’naviy merosni saqlash va boyitish yo’lidagi insoniyat erishgan 
eng katta yutuq hisoblanadi. Yozuv tufayli hozirgi ilm –fanda inson taraqqiyoti , jumladan, 
ma’naviy merosning besh ming yildan ortiq tarixi, yer va koinot jismlarining bir necha 
million yillik davri haqidagi ma’lumotlar jamlangan. Kishilar ongi, ichki dunyosi, tafakkur 
tarzi, his-tuyg’ulariga ta’sir etib, ularni boyitish, rivojlantirib, g’oyaviy yo’nalishlarda 
boshqarish ma’naviy merosning asl mohiyatini ifodalaganidek, bugungi kunda ma’naviy 
merosning odamlar hayot tarziga chuqur ta’sir etib, qadriyat sifatida ahamiyati tobora 
yaqqol namoyon bo’lmoqda. I. A. Karimov ta’kidlaganidek, “ Sharq olamida , jumladan 
O’rta osiyo sharoitida jamoa bo’lib yashash tuyg’usi go’yat muhim ahamiyat kasb etadi va 
odamlarni bir- biriga yaqinlashtirishga, bir- birini qo’llab – quvvatlab hayot kechirishga 
zamin tug’diradi. Shu ma’noda, xalqimizning turmush va tafakkur tarziga nazar 
tashlaydigan bo’lsak, boshqalarga hech o’xshamaydigan, ming yillar davomida shakllangan, 
nafaqat o’zaro muomala, balki hayotimizning uzviy bir qismi sifatida namoyon bo’ladigan 
bir qator o’ziga xos xususiyatlarni ko’ramiz. Misol uchun , tilimizdagi mehr – oqibat , mehr 
– muhabbat, mehr- shavqat, qadr – qimmat degan bir-birini chuqur mazmun bilan 
boyitadigan va to’ldiradigan xususiyatlarni olaylik. Bunday tushunchalar asrlar mobaynida 
el-yurtimizning dunyoqarashi, ma’naviy hayotining negizi sifatida vujudga kelgan, ongu 
shuurimizdan chuqur joy olgan buyuk qadriyatlarning, ma’naviy merosining amaliy 
ifodasidir. Masal ,ezgu odatimizga aylanib ketgan mehr-oqibat tushunchasini oladigan 
bo’lsak, uning juda teran tarixiy , milliy, dininy ildizlari borligini ko’rish mumkin. Bu avvalo, 
insonning inson bilan , qo’shnining qo’shni bilan, qarindoshning qarindosh bilan , oilaning 
oila bilan eng muhimi, shaxsning jamiyat bilan uyg’un bo’lib yashashini, etim –esir, beva-
bechora va nogironlarga musofirlarga saxovat ko’rsatish, sidqidildan, beg’araz yordam 
berishni anglatadi va bunday xususiyat xalqimizning ma’naviy olamiga singib ketganini hech 
kim inkor eta olmaydi”. Demak, bunday qadriyatlar ananalardan – ananalarga ma’naviy 
meros sifatida o’tib kelayotgani rad etib bo’lmas haqiqatdir. Shu jihatdan olib qaralganda, 
jamiyat tafakkuridagi g’oyaviy, mafkuraviy madaniy – marifiy , diniy va ahloqiy qadriyatlar, 
dunyoqarash, urf-odat ananalar va munosobatlar kelajak avlodning ma’naviy merosini 
belgilaydi. Madaniy qadriyatlar va ma’naviy merosning ming yillar mobaynida xalqimiz 
uchun qudratli ma’naviyat manbai sifatida xizmat qilib kelgan. Uzoq vaqt davom etgan 
kuchli mafkuraviy tazyiqqa qaramay O’zbekiston xalqi avloddan – avlodga o’tib kelgan o’z 
tarixiy va madaniy qadriyatlarni hamda o’ziga xos ananalarini saqlab qolishga muvafaq 
bo’ldi. Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq ajdodlarimiz tomonidan ko’p asrlar