Mexanik va mantiqiy xotira. Xotira turlari Reja: Mexanik xotira Mantiqiy xotira

Tadqiqot maqsadlariga qarab genetik (biologik), epizodik, rekonstruktiv, reproduktiv, assotsiativ, avtobiografik xotira tushunchalarini kiritish.
Genetik (biologik) xotira irsiyat mexanizmiga bog'liq. Bu "asrlar xotirasi", tur sifatida insonning ulkan evolyutsion davridagi biologik hodisalarning xotirasidir. Bu odamning muayyan xatti-harakatlar turlariga va muayyan vaziyatlarda harakatlar uslublariga moyilligini saqlaydi. Elementar tug'ma reflekslar, instinktlar va hattoki insonning tashqi qiyofasi elementlari ushbu xotira orqali uzatiladi.
Epizodik xotira, u qabul qilingan vaziyatni (vaqt, joy, usul) belgilash bilan alohida ma'lumotlarning saqlanishiga taalluqlidir. Masalan, do'stiga sovg'a izlayotgan kishi do'konlarni aylanib o'tadigan aniq joyni, do'konlarning joylashgan joylari, qavatlari, bo'limlari va u erda ishlaydigan sotuvchilarning narsalarini belgilab qo'ygan.
Reproduktiv xotira avval saqlangan ob'ektni esga olish orqali takroriy ko'paytirishdan iborat. Masalan, rassom ijodiy ish safari chog'ida o'ylab topgan Tayga manzarasini xotirasida (eslash asosida) rasm chizadi. Ma'lumki, Aivazovskiy o'zining barcha rasmlarini yoddan yaratgan.
Rekonstruktiv xotira ob'ektni ko'paytirishda emas, balki bezovta qilingan ogohlantirishlar ketma-ketligini asl shaklida tiklash tartibida. Masalan, xotiradan texnologik muhandis murakkab qism uchun ishlab chiqarish jarayonlarining yo'qolgan sxemasini tiklaydi.
Assotsiativ xotira yodlangan ob'ektlar orasidagi har qanday o'rnatilgan funktsional aloqalarga (assotsiatsiyalarga) tayanadi. Pishiriq do'konidan o'tib ketayotgan bir kishi, uyda unga kechki ovqat uchun pirojnoe sotib olish buyurilganini esladi.
Avtobiografik xotira - bu o'z hayotidagi voqealar uchun xotiradir (printsipial jihatdan uni epizodik xotira deb tasniflash mumkin).
Turli xil tasniflash asoslari bilan bog'liq bo'lgan barcha turdagi xotiralar bir-biri bilan chambarchas bog'liqdir. Darhaqiqat, masalan, qisqa muddatli xotira ishining sifati uzoq muddatli xotiraning ishlash darajasini belgilaydi. Shu bilan birga, bir nechta kanallar orqali bir vaqtning o'zida qabul qilinadigan ob'ektlar odam tomonidan yaxshiroq eslab qolinadi.
Insonning eng murakkab psixik funktsiyalaridan biri bo'lgan xotira turli xil va shakllarga ega. Avvalo, siz shunday xotira turlarini tanlashingiz mumkin genetik (irsiy) va hayot paytida. Birinchisi asosan instinktlarni o'z ichiga oladi va deyarli inson hayoti sharoitlariga bog'liq emas. Genetik xotira genotipda saqlanadi, meros orqali uzatiladi va ko'paytiriladi. Bu biz o'qitish va ta'lim orqali ta'sir o'tkaza olmaydigan xotiraning yagona turi. Genetik jihatdan zarur biologik, psixologik va xulq-atvor xususiyatlari avloddan avlodga uzatiladi. Hayotiy xotiraga kelsak, bu tug'ilish paytidan to o'limigacha olingan ma'lumotlarning ombori.
Hayotiy xotirani turli asoslarga ko'ra tasniflash mumkin.
Maqsad sozlamalari mavjudligiga va yod olishga sarflangan kuchga qarab xotirani beixtiyor va ixtiyoriy deb ajratish mumkin. Majburiy bo'lmagan xotira - bu odamning kuchi va yod olish uchun o'rnatmasdan sodir bo'ladigan ma'lumotlarni avtomatik ravishda yodlash va ko'paytirish. Ixtiyoriy xotira - eslab qolish uchun maxsus tafakkur bilan yodlash va ma'lum irodaviy harakatlarni talab qilish.
Ma'nolilik darajasi bo'yicha xotira mexanik va semantikaga bo'linadi. Mexanik xotira materialni tushunmasdan takrorlash asosida. Bunday yodlash bilan so'zlar, narsalar, hodisalar, harakatlar aynan qanday qabul qilingan bo'lsa, shu tartibda yodlanadi. Mexanik xotira o'rganish va hayot tajribasini egallash qobiliyati ko'rinishida paydo bo'ladi. Semantik xotira uning qismlari orasidagi ichki mantiqiy aloqalarni tushunishga asoslangan yodlangan materialni tushunishni o'z ichiga oladi. Ma'noli yodlash samaraliroq, chunki u odamdan kam kuch va vaqt talab qiladi.
O'rnatishga qarab axborotni saqlash davrida qisqa muddatli, tezkor va uzoq muddatli xotirani ajratish mumkin. Qisqa muddatli xotira ma'lumotni o'rtacha 20 soniya davomida saqlaydi. Ushbu xotira to'liq emas, balki faqat uning qabul qilinadigan, uning eng muhim elementlarining umumlashtirilgan tasvirini saqlaydi. U yodlash uchun oldindan ongli niyat qilmasdan, boshqa tomondan, keyinchalik materialni ko'paytirish niyatida ishlaydi. Operatsion ma'lumotni bir necha soniyadan bir necha kungacha bo'lgan vaqt oralig'ida, ma'lum bir muddat davomida saqlash uchun mo'ljallangan xotira deb ataladi. Axborotni ushbu xotirada saqlash muddati inson oldida turgan vazifa bilan belgilanadi va faqat shu vazifani hal qilish uchun mo'ljallangan. Axborotni saqlash davomiyligi va uning xususiyatlari jihatidan ushbu turdagi xotira qisqa va uzoq muddatli xotira o'rtasida oraliq pozitsiyani egallaydi. Uzoq muddatli xotirama'lumotni deyarli cheksiz muddatga saqlashga qodir. Ushbu ma'lumotni takroriy va muntazam ravishda ko'paytirish uning uzoq muddatli xotiradagi izlarini kuchaytiradi. Uzoq muddatli xotira inson uchun strategik ahamiyatga ega bo'lgan ma'lumotlarni oladi.