Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Shlisali birikmalarning turlari va ularning qo’llanishi
Shlisali birikmalar kuyidagicha turlanadi: ko’ndalang kesimidagi profil rasmi bo’yicha; birikmaning o’qiga nisbatan tishlar yon sirtlari yasovchilarining joylashishi bo’yicha; markazlashtirish usuli bo’yicha hamda texnologik belgilari bo’yicha.
Profilning rasmi bo’yicha shlisali birikmalar to’g’ri yonli ), evolventaviy ), uchburchakli turlarga bo’linadi.
Bulardan eng ko’p tarqalgani to’g’ri yonli shlisali birikmalar bo’lib, ular GOST 1139-80 bo’yicha uch seriyada bo’ladi: yengil, tashqi diametri D=26...12O mm.tishlar soni diametriga bog’liq ravishda Z=6,8,10; o’rta D=14...125mm, Z=6.8.10; og’ir D=20...125mm, Z=10,16,20; yengil va o’rta seriya ko’proq qo’llaniladi, og’ir seriyadagi birikmalar yeyilish bo’yicha og’ir sharoitlarda ishlatiladi.
Evolventaviy profilli shlisali birikmalar to’g’ri yonlilarga nisbatan mustahkam va tayyorlanishi osonroq bo’ladi. Ularning mustahkamligi tishlar sonining ko’pligi va tishlari asosining kengayishi hisobiga bo’ladi. Кuchlanishining buralishdagi effektiv konsentrasiya koeffisienti 1,5 va ko’proq marotaba kam, egilishda esa deyarli teng.
Shlisali birikmalarning soddalashtirilgan (taxminiy) hisobi
Taxminiy hisob ezuvchi kuchlanishning o’rtacha kdymatini chegaralashga asoslangan (5.6- rasm) va qo’yidagicha amalga oshiriladi:
(5.1)
bu yerda: T-hisobiy burovchi moment (uzoq ta’sir etadigan yuklanishdagi eng kattasi), Nm; d_O’R - birikmaning o’rta diametri, mm; z-birikmadagi tishlar soni; К_t- yuklanishning tishlar o’rta-sida notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffisient (birikmaning ishlash sharoiti va tayyorlanish anikligiga bog’liq, taxminiy hisoblarda К_t= 0,7...0,8 deb olish mumkin); h-tishlarning ishchi balandligi, mm; ℓ - tishlarning ishchi uzunligi, mm; [σ_ez] - ezuvchi kuchlanishning ruxsat etilgan qiymati.

5.6-rasm. To’g’ri yonli shlisali birikma tashqi D diametr bo’yicha markazlashtirilganda hisoblash tarhi

To’g’ri yoshsh birikmalar uchun:

Ғ- raxning balandligi (5.6-rasm).
Yon yoqlari bo’yicha markazlashtiriladigan evolventaviy birikmalar uchun:
H = 0,9 m - 05,K;
d_yp = D – 1,1 m