Microsoft PowerPoint magmatik petrografijeofiZİK

mineralojik bileşimlerine
ve 
kimyasal bileşimlerine
göre yapılmaktadır. 

Magmatik kayaçların mineralojik bileşimlerine göre 
sınıflandırılması
Magmatik kayaçların kantitatif sınıflamaları ilk olarak 1902 li yıllardan 
başlamakta ve günümüze kadar bu sınıflamalar gelişerek devam etmektedir. 
Günümüzde en yaygın olarak kullanılan magmatik kayaç sınıflamaları
Streckeisen
(1976, 1979)
sınıflamalarıdır. Bu sınıflamalarda aşağıdaki mineral ve mineral 
gurupları kullanılmaktadır.
K:
kuvars, tridimit, kristobalit
A:
Alkali Feldispatlar (ortoklaz, sanidin, mikroklin, pertit, anortoklaz, 
albit
(%An=0-5)
P:
Plajiyoklaz (%An=95-100 arasında olan türleri) skapolit
F:
Feldispatoyidler (lösit, psödolösit, nefelin, kankrinit, sodalit, haüyn, 
analsim vb…)
M:
Koyu renkli mineraller 
(olivin, piroksen, amfibol, mika gurubu mafik
mineraller ile zirkon, apatit titanit gibi tali mineraller, melilit, montisellit ve 
birincil karbonatlar vb…) 
Aç
ık renkli 
mineraller

Magmatik kayaçların mineralojik bileşimlerine göre sınıflandırmasında, 
kayaç ilk olarak koyu renkli mineral içeriğine göre iki guruba ayrılır.
1.Mafik mineral içeriği 
% 90 dan fazla 
olanlar = 
ultramafik kayaçlar
2.Mafik mineral içeriği 
% 90 dan az 
olanlar = 
felsik kayaçlar
Mafik mineral içeriği % 90 dan fazla olan kayaçlar, doğal olarak içerdiği 
mafik mineral türlerine 
(M)
ve oranlarına göre değişik  şekillerde sınıflandırılır 
(Streckeisen, 1976 ve 1979).
Örneğin 
1. P – OPx – CPx
(Streckeisen, 1976)
2. P – Pr – Ol 
(Streckeisen, 1976)
3. P – Pr – Hb
(Streckeisen, 1976)
4.
O 
O 
–
–
Pr
Pr
–
–
Hb
Hb
(Streckeisen, 1976)
5.
O 
O 
–
–
OPx
OPx
-
-
CPx
CPx
(Streckeisen, 1976)  
gibi mafik kayaç sınıflamaları yapılmaktadır.

O
Pr
Hb
50
90
10
100
0
40
10
90
100
Dunit
Piroksenit
Hornblendit
Piroksen -
hornblend - peridotit
Olivin -
hornblend - piroksenit
Olivin -
piroksen - hornblendit
hornblend - piroksenit
piroksen - hornblendit
Ultramafititlerin Olivin - Piroksen - Hornblend oranlarýna göre sýnýflamasý (Streckeisen, 1976).

O
Opx
90
10
100
0
40
10
90
100
Dunit
Ortopiroksenit
Lerzolit
Olivin - Vebsterit
Vebsterit
Ultramafititlerin Olivin - ortopiroksen - klinopiroksen oranlarýna göre sýnýflamasý (Streckeisen, 1976).
Cpx
Klinopiroksenit

Mafik mineral içeriği % 90 dan az olanlar 
ise içerdiği 
K, A, P ve F
oranlarına göre sınıflandırılır. Bu sınıflama mineral parajenezinden de 
(serbest/birincil kuvars ve diğer SiO
2
polimorfu mineraller ile feldisapatoyid
gurubu mineraller birlikte bulunmazlar) hemen anlaşılacağı gibi kendi içinde 
iki farklı sınıflamadır. 
K - A - P
sınıflaması
A - P - F
sınıflaması
Bu sınıflamalar yaygın olarak kullanılan Streckeisen (1976 ve 1979) 
sınıflamalarıdır.

Magmatik kayaçların modal mineralojik bileşimlerine göre sınıflandırılmaları
(Streckeisen, 1976, 1979).
Q
A
P
F
90
60
20
5
90
60
20
5
10
60
60
10
1a
1b
2
3a
3b
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
a b
c
1a:
1b:
2:
3a:
3b:
4:
5:
6:
7:
8:
9:
10:
11:
12:
13:
14:
15: 
Kuvarsolit
Kuvars granodiyorit
AF Granit ………..……….…….… AF Riyolit
Siyenogranit ………………….…… Riyolit
Monzogranit ……………………… Riyolit
Granodiyorit ……………………… Riyodasit
Tonalit …………………………….. Dasit
AF Siyenit ………………....……… AF Trakit
Siyenit ……………………………... Trakit
Monzonit ………………….…….…. Latit
Monzodiyorit/Monzogabro …….… Latibazalt/latiandezit
Gabro/Diyorit/Anortozit ……….… Bazalt / andezit
Foid Siyenit ………………………... Fonolit
Foid Monzosiyenit ………………… Tefritik fonolit
Foid Monzodiyorit / Monzogabro…. Fonolitik tefrit
Foid Diyorit/Foid gabro …………… Tefrit / bazanit
Foidolit ……………………………. Foidit
Bölge    Derinlik kayacı
Yüzey kayacı

1.a. Açık renkli bileşen olarak 
Kuvars - Feldispat ve 
Feldispatoyid içeren plütonik
kayaçlar (QAPF)

Granit

2500
2000
1500
1000
500
0
 0                500             1000               1500            2000              2500            3000     3250
R1 = 4Si - 11(Na + K) - 2(Fe + Ti)
1
2
3
4
5
6
7
1. Mantle Fractionates
2. Pre-plate Collision
3. Post-collision Uplift
4. Late-orogenic
5. Anorogenic
6. Syn-collision
7. Post-orogenic
: Ýdiþdaðý
: Hýrkadaðý

LEVHA TEKTON
LEVHA TEKTON
İĞİ
İĞİ
VE MAGMAT
VE MAGMAT
İ
İ
ZMA
ZMA
Levhalar, kabuk ve üst mantoyu oluşturan litosfer parçalarıdır. 
Bunlardan en önemlileri; 
Avrasya, Afrika, Hindistan-Avustralya, Pasifik, Antartika, Kuzey ve 
Güney Amerika levhalarıdır. Bunlardan Pasifik Levhası tamamen 
okyanusal; diğerleri ise, kısmen kıtasal kısmen de okyanusal
karakterlidir. 
Litosfer
; kıtasal bölgelerde yaklaşık 225 km, okyanuslarda ise 
yaklaşık 
75 km 
kalınlığa erişmekte olup, plastik özellikteki 
astenosfer
üzerinde hareket etmektedir. Levhaların bu hareketleri üst mantoda 
gelişen
“konveksiyon akımları”
na bağlıdır. 
Levha hareketleri, yer kabuğunda önemli yapısal değişimlere ve 
magmatik faaliyetlere 
yol açmaktadır.

AKTİF LEVHA KENARLARI

Komşu iki levhanın bir birine göre olan bağıl hareketleri ile ilişkili 
olarak 3 değişik levha sınırı tanımlanmıştır.
1.
1.
Uzakla
Uzakla
ş
ş
an levha s
an levha s
ı
ı
n
n
ı
ı
rlar
rlar
ı
ı
,
,
2.
2.
Yakla
Yakla
ş
ş
an levha s
an levha s
ı
ı
n
n
ı
ı
rlar
rlar
ı
ı
,
,
3.
3.
Transform
Transform
fayl
fayl
ı
ı
s
s
ı
ı
n
n
ı
ı
rlar (bir birinin yan
rlar (bir birinin yan
ı
ı
ndan kayarak hareket 
ndan kayarak hareket 
eden levha s
eden levha s
ı
ı
n
n
ı
ı
rlar
rlar
ı
ı
)
)

Levhaların yapısal konumlarına ve hareketlerine bağlı
olarak ortaya çıkan 
magmatik faaliyetlerin 
gelişme 
ortamlarını 4 grup altında toplamak mümkündür.
1. 
Bir birinden uzaklaşan levhaların sınırlarında (OOS, yay 
ardı bölgeler) gelişen magmatizma
2. Okyanusal
levhaların iç
bölgelerinde gelişen 
magmatizma
3. 
Yaklaşan levha sınırlarında (aktif kıta kenarları ve ada 
yayları) gelişen magmatizma
4. Kıtasal levhaların iç bölgelerinde gelişen magmatizma
(kıtasal örtü bazaltı
bölgelerini, kıtasal rift
bölgelerini, rift bölgeleri ile ilişkili olmayan  alkali 
magmatizmayı kapsamaktadır).

Magma 
Magma 
Olusumu
Olusumu
1.
1.
Okyanus
Okyanus
Ortasi
Ortasi
Sirtlar
Sirtlar
2.
2.
Kita 
Kita 
Ici
Ici
Riftler
Riftler
3. 
3. 
Ada
Ada
Yaylari
Yaylari
4.
4.
Aktif
Aktif
Kita 
Kita 
Kenarlari
Kenarlari
5.
5.
Yay
Yay
Ardi
Ardi
Havzalar
Havzalar
6.
6.
Okyanus
Okyanus
Ada
Ada
Bazaltlari
Bazaltlari
7.
7.
Kita 
Kita 
Ici
Ici
Aktivite
Aktivite


kimberlitler
kimberlitler
, 
, 
karbonatitler
karbonatitler
, 
, 
anortozitler
anortozitler
...
...

1. Uzaklaşan levhaların sınırlarında (OOS, yay ardı
bölgeler) gelişen magmatizma
OOS
bölgesinde oluşan volkanikler 
“toleyitik bazalt”
bileşimli 
olup, MORB (okyanus ortası sırt bazaltları) olarak tanımlanır. 
Örneğin,
Atlantik Okyanusunda, tabanda büyük bir yükselti 
oluşturarak yaklaşık K-G doğrultusunda uzanan çatlak sistemi, K 
İzlanda’ da deniz yüzeyine çıkmakta olup; olivin-toleyid karakterde bir 
volkanik faaliyet göstermektedir.
MORB
, 30-40 km derinlikte üst mantoya ait spinel –lerzolitlerin
kısmi ergimesinden türemiştir. MORB olarak tanımlanan, yoğunluğu 
peridoditlere göre daha düşük olan bu magma, yukarı doğru yükselerek 
magma odalarında birikmektedir. Aynı magma, farklılaşma ve 
kristalleşme süreçleri ile intrüzif özellikli 
gabro
, üstünde 
dayk sistemi
ve en üsttede okyanus tabanına yayılan 
yastık yapılı lavları
oluşturmaktadır. 

Okyanusal
Okyanusal
Kabuk
Kabuk
ve
ve
Ust
Ust
Manto
Manto
Yapisi
Yapisi
Tipik
Tipik
Ofiyolit
Ofiyolit
Figure 13
Figure 13
-
-
3.
3.
Lithology
Lithology
and thickness of 
and thickness of 
a typical 
a typical 
ophiolite
ophiolite
sequence, based on 
sequence, based on 
the 
the 
Samial
Samial
Ophiolite
Ophiolite
in Oman. After 
in Oman. After 
Boudier
Boudier
and Nicolas (1985) Earth 
and Nicolas (1985) Earth 
Planet. 
Planet. 
Sci
Sci
. 
. 
Lett
Lett
., 76, 84
., 76, 84
-
-
92. 
92. 

2. Yakla
2. Yakla
ş
ş
an levhalar
an levhalar
ı
ı
n
n
ı
ı
n s
n s
ı
ı
n
n
ı
ı
rlar
rlar
ı
ı
nda geli
nda geli
ş
ş
en 
en 
magmatizma
magmatizma
Adayaları ile ilişkili magmatik faaliyetlerin başlangıcında 
bazaltik andezit bileşiminde 
“adayayı toleyitleri”
olarak adlanan 
kayaçlar oluşur. Bunlar MORB’ a göre silisçe daha zengindir. 
Mafik mineral içerikleri ise, daha azdır. Magmatizmanın ileri 
aşamalarında, kalkalkali seriye ait plütonik ve volkanik 
kayaçlar oluşur.  
Bazalt veya andezit 
>
>
dasit 
>
>
riyodasit
>
>
riyolit
şeklinde gelişen bu magmatik farklılaşma derinlik ile ilişkilidir. 
Dalma/batma zonunun
bulunduğu kıtasal levha 
kenarlarına yerleşen plütonik kayaçlar, 
daha 
çok 
I-tipi 
granitoyid
türüdür. 
Sedimanter kayaçların kısmi ergimesi ile oluşan ve Al
2
O
3
’
çe zengin olan 
S-tipi granitoyidler
ise, kıtasal levha 
kenarlarına uzak bölgelerde  yer alırlar.
Adayayları yakınlarında ise, nispeten daha az oranda üst 
manto kökenli 
M-tipi granitoyidler
bulunur.

3. K
3. K
ı
ı
tasal levhalar
tasal levhalar
ı
ı
n
n
ı
ı
n i
n i
ç
ç
b
b
ö
ö
lgelerinde geli
lgelerinde geli
ş
ş
en 
en 
magmatizma
magmatizma
Nispeten duraylı kıtasal levhalardaki büyük kırık zonlarından çok 
büyük miktarlarda toleyitik bazalt çıkmaları gerçekleşmektedir. “
Plato 
bazaltları veya örtü bazaltları”
bu bazalt akıntıları 15 km kadar bir kalınlık 
gösterebilir. Bu kıtasal toleyitik bazaltlar, OOST’ ne göre daha alkalidir; Ti 
ve P içerikleri de yüksektir.
Kıtalarda horst-graben oluşumlarına yol açan büyük kırık 
sistemlerine bağlı olarak daha çok 
alkali
karakterde olduğu saptanan bir 
magmatik faaliyet ile gelişmektedir. 
Üst manto derinliklerinden türeyen magmanın niteliği ve kabuktaki 
yerleşme aşamalarında geçirdiği magmatik farklılaşma süreçleri değişik 
kayaç gruplarının oluşumuna neden olmaktadır. Bu şekilde 
alkali olivin 
bazalt karakterli magmadan
>
> trakit ve 
>
> alkali riyolitler; olivin-
nefelinitik magmadan 
>