Microsoft Word Ðflокхменч Microsoft Office Word

---

4-BOB. KANALLARDAN SUV OLISH INSHOOTLARI 
4.1. SUV OLIB KELISH KANALLARINI LOYIHALASH SHARTLARI 
Suv olib kelish kanallari suvni nasos stansiyalariga, sug'orishga, energetika 
maqsadlarida, yoki suv omborlariga suv olib kelish uchun qo’llaniladi. Daryodan 
suv olib borilganda, kanallar faqat qulay sharoitlarda - gidrologik, topografik va 
geologik sharoitda quriladi. Biroq amalda daryo ichidagi suvning loyqaligi yuqori 
bo’lsa suv olish kanallarida suv tindirgichlar o’rnatiladi va kanallar loyqa 
bosishdan saqlanadi. 
Suv olish kannallari odatda suv olish inshootlarisiz loyihalanadi va kanal 
boshiga suv sarfini boshqaruvchi zatvorlar o’rnatish tavsiya etiladi. 
Kanal boshidagi suv olish inshooti: 
favqulodda suv toshqini yuz berganda qayta tiklashning iloji yo'qligi, bu 
holda stansiyada avariya sodir bo'lgan taqdirda uning suv bosishi mumkin 
suv manbalarining murakkab gidrologik holati (cho'kindi, loy, va hokazo.), 
suv daryodan olishda eng keng tarqalgan. 
Bosh 
strukturasining 
ishi 
nasos 
stansiyasining 
ishlashi 
bilan 
muvofiqlashtirilgan bo'lishi kerak. Ta'minot kanallari odatda suv manbasidan nasos 
stansiyasiga qadar eng qisqa yo'l davomida amalga oshiriladi. 
Suv olib kelish kanallarini ishlatish uchun asosiy shartlar: 
- bosim quvurlarining uzunligini qisqartirish uchun suv olib kelish kanalining 
qurulishi; 
- manbadagi suv satxining ortishi va filtiratsiya bilan kurashish uchun maxsus 
xarajatlarsiz kanalni qurish imkonini beradigan yaxshi geologik sharoitlar; 

---

- kanaldagi suv sarfini nisbatan aniqligi, kanalni uzluksiz ishlashi; 
- kanalni cho'kindi jinslardan tozalash, nasos stansiyasining normal ish rejimi 
ta’minlanishi; 
- suv manbalarining qirg’oqlarining chidamliligi; 
- kanaldagi va nasos stansiyasining qurilishi uchun iqtisodiy jihatdan 
maqsadga muvofiq bo'lmagan xarajatlarga olib kelmaydigan manbada suv 
sathining nisbatan kichik o'zgaruvchanligi; 
Suv omborlarida suv olish inshootlarini qurishda to'lqinlarni yuzaga kelishi, 
buzilishi, vayron bo'lishi va hokazolar oqibatida yuzaga keladigan o'zgarishlar va 
buzilishlar natijasida hosil bo'lgan qirg'oqlarni qayta tiklash imkoniyatlarini ko'rib 
chiqish kerak. Shuning uchun kanal boshining joylashishini tanlash va uni himoya 
qilish choralari muhim ahamiyatga ega. Ikkinchi va undan keyin ko'tariladigan 
suvni sug'orish nasos stansiyalaridan oladi. Ba'zan olib kelish kanallarining 
uzunligi va chuqurligi nasos stansiyasi uchun yaxshi asosni tanlab olish sabablari, 
ayniqsa, loyqalarni pastga cho’kish sharoiti uchun ham xizmat qiladi.
Kanaldagi suvning o'rtacha tezligi quyidagi shartga javob berishi kerak 
𝑣 ˂𝑣˂𝑣 , 
bu yerda 𝑣 va𝑣 −kanaldagi suvni loyqa cho’kmaslikka va yuvilmaslikka 
tekshiruvchi tezliklar m/s 50 𝑚 /s dan kam bo'lmagan oqim kanallarda ruxsat 
etilgan suv tezligi SNIPga muvofiq qabul qilinadi (jadval – 3.1; 3.2; 3.3).
3.1 – jadval 
Tuproqlarning chegaraviy yuvilish tezligi, m/s, tuproq zichligi p=2650 kg/m
3
, 
ish sharti koeffitsiyenti 1 ga teng va har xil oqim chuqurligi bo’yicha 
Tuproqnig 
o’tacha 
yirikligi, mm 
Oqim chuqurligi, m 
0.5 
1 
3 
5 
0.05…0.25 
0.52…0.37 
0.55…0.39 
0.6…0.41 
0.62…0.45 

---

0.25…1 
0.37…0.51 
0.39…0.55 
0.41…0.62 
0.45…0.65 
1…2.5 
0.51…0.69 
0.55…0.75 
0.62…0.86 
0.65…0.90 
2.5…5 
0.69…0.87 
0.75…0.96 
0.86…1.10 
0.90…1.17 
5…10 
0.87…1.10 
0.96…1.23 
1.10…1.42 
1.17…1.51 
10…15 
1.10…1.26 
1.23…1.42 
1.42…1.65 
1.51…1.76 
15…25 
1.26…1.46 
1.42…1.65 
1.65…1.93 
1.76…2.12 
25…40 
1.46…1.68 
1.65…1.93 
1.93…2.32 
2.12…2.50 
40…100 
1.68…2.15 
1.93…2.54 
2.32…3.14 
2.50…3.46 
100…200 
2.15…2.47 
2.54…3.03 
3.14…3.92 
3.46…4.31 
200…300 
2.47…2.90 
3.03…3.32 
3.92…4.40 
4.31…4.94 
3.2 – jadval 
Tuproqlarning chegaraviy yuvilish tezligi, m/s, oqim chuqurligi, gruntlarning turi 
va yopishqoqligi bo’yicha 
C, 10
5
Pa 
Oqim chuqurligi, m 
0.5 
1.0 
3.0 
5.0 
0.005…0.02 
0.39…0.52 
0.43…0.57 
0.49…0.65 
0.52…0.69 
0.02…0.05 
0.52…0.71 
0.57…0.77 
0.65…0.89 
0.69…0.98 
0.05…0.1 
0.71…0.96 
0.77…1.04 
0.89…1.20 
0.98…1.27 
0.1…0.15 
0.96…1.13 
1.04…1.23 
1.20…1.41 
1.27…1.49 
0.15…0.2 
1.13…1.28 
1.23…1.40 
1.41…1.60 
1.49…1.69 
0.2…0.25 
1.28…1.42 
1.40…1.55 
1.60…1.78 
1.69…1.88 
0.25…0.4 
1.42…1.79 
1.55…1.96 
1.78…2.25 
1.88…2.38 
0.4…0.6 
1.79…2.16 
1.96…2.38 
2.25…2.72 
2.38…2.83 
3.3 - jadval 
Tuproqlarning chegaraviy yuvilish tezligi, m/s, quyma beton, yig’ma temirbeton 
asfaltbeton, beton sinflari va oqim chuqurligi bo’yicha 
Beton sinfi 
Oqim chuqurligi, m 

---

chidamlilik 
bo’yicha 
0.5 
1.0 
3.0 
5.0 
B5 
11.2 
12.4 
14.3 
15.2 
B7.5 
12.5 
13.8 
16 
17 
B10.5 
14 
15.6 
18 
19.1 
B15 
15.6 
17.3 
20 
21.1 
B25 
19.2 
21.2 
24.6 
26.1 
3.3a – jadval 
Tuproqlarning chegaraviy yuvilish tezligi, m/s, gidravlik radiusi R=1…2 m, 
bo’lgandagi quyidagi jadvalda keltirilgan 
Kanal o’zanining tuprog’i
Tuproqning chegaraviy yuvilish tezligi 
O’rtacha qumoq tuproq 
0.45…0.6 
O’rtacha va mayda qum 
0.6…0.75 
Yirik qum 
0.75…0.9 
Mayda shag’al 
0.9…1.1 
O'rtacha shag’al 
1.1…1.3 
Yirik shag’al 
1.3…1.4 
Mayda toshloq 
1.4…1.8 
O'rtacha toshloq 
1.8…2.2 
Yirik toshloq 
0.7…0.9 
R>2m bo'lsa, suv tezligi (R/2)
,
marta oshiriladi. 
Kanallar ko’ndalang kesim yuzasini shakli trapetsiya shaklida qabul qilinadi, 
agar u geologik shartlarga mos kelmasa. Kanalning poligonal shakli faqat kanal 
yon va ostki qismi chidamliligi kam tuproqlarda qurulganda qo’llanilishi mumkin.
Tuproq o’zanli kanallardagi minimal egri chiziq radiusi, m, 
𝑟 = 11𝑣 √𝜔 + 12,
(3.1) 

---

bu yerda v – kanaldagi suvning o'rtacha oqim tezligi, m/s; 𝜔 – ko’ndalang 
kesim yuzasi, 𝑚 . 
Radiusni aniqlash uchun r ≥ 5 B (B - suv sathidagi kanalning kengligi). 
Kanalning chuqurligi 5 m dan oshsa, kanaldagi suvning gidrodinamik bosimni 
hisobga olgan holda statik hisob-kitoblar asosida loyihalanadi. 5 m gacha 
chuqurlikda qazilgan va suv sathining pasayishi 0.5 m dan kamaymasligi uchun 
kanal yon devorlari qiyaligi normativ hujjatlarga muvofiq belgilanadi.
Jadvalda tuproq turi va suv sarfiga binoan kanllarning qiyalik koeffitsiyentlari 
3.4-jadvalda keltirilgan.
3.4 - jadval 
Kanal o’zani qirg’oqlarini qiyalik koeffitsiyenti “m” 
Tuproq turi 
Suv sarflari, m
3
/s 
10dan 
ortiq 
10÷2 
2÷0.5 
0.5 kam 
Tosh, qumlishag’al 
Gil, og’irvao’rtachaqumoqtuproq 
Yengilqumoqtuproq, qumloqtuproq 
Qum 
1.25 
1.5 
1.75 
2.25 
1.0 
1.25 
1.5 
2.0 
1.0 
1.25 
1.5 
1.75 
1.0 
1.0 
1.25 
1.5 
Kanallar tubini enining kengligi 0,8; 1,0 m; 5 m gacha 0,5 mda va 5 metrdan 
oshsa – 1 mdan hisoblanadi. 

---

Kanal tubini enining minimal qiymati qazish usuliga bog'liq: qo'lda qazilsa 
0,4 m dan kam bo'lmagan, mexanizatsiya yordamida qazilsa kamida 1,5 m qilib 
belgilanadi.
Kanal yon devori qiyaligining suv ostidagi va suv ustidagi qismi bermalar 
bilan ajralib turadi. Ularning kengligi qurilish tarkibi va ishlash usuliga hisoblanadi 
va kamida 1 m balandlikka joylashtiriladi. Bermalar har 5 m dan balandda va 
qiyalik 7 m dan oshganda qo’llaniladi (3.5- jadvalga muvofiq). 
3.5 – jadval 
Qoplamali yoki qoplamasiz kanallar uchun damba yuqori qismi va 
qirg’og’ining maksimal suv sathidan balandligi sm, 
Kanaldagi suv sarfi m
3
/s 
Kanal 
Qoplamasiz 
Qoplamali 
1 gacha 
20 
15 
1…10 
30 
20 
10…30 
40 
30 
30…50 
50 
35 
50…100 
60 
40 
Kanalning yuqori qismi, yuqoridagi shartlarni hisobga olgan holda lekin 1.5 
m dan kam bo'lmagan miqdorda belgilanadi. Kanaldagi suv darajasini hisoblashda 
stansiyadagi bir yoki bir nechta nasoslarni yoqish va o'chirishda yuzaga kelgan 
salbiy holatlar ham hisobga olinishi kerak. Kanaldagi suv sarfi 100 m
3
/s dan ortiq 
bo'lsa va shamol tezligi 50 m/s dan baland bo'lgan joylarda, kanal devorlarining 
balandligi quyidagi formula bn aniqlanadi. 
ℎ
зап
= ℎ + 𝛥ℎ + 𝑎, 
bu yerda ℎ −shamol to'lqinining balandligi, m; 𝛥ℎ −suvning shamol tezligi 
balandligi, m; а — zaxira, 0.1 m dan kam qabul qilinmaydi. 

---

Inshootlarning yuqori devorlari sathi, suv sarfiga asosan 10 𝑚 /s da 10 sm ni, 
10 𝑚 /s dan ko’p bo’lsa 25 sm ga teng deb olinadi. 
Ta'minot kanallari bir xil va o’zgaruchan oqimlarga rejimlarga nisbatan 
chidamli qilib quriladi. 
Kanallar uchun g’adir-budurlik “n” koeffitsiyenti kanal o’zaning holatiga 
bog’liq tarzda qabul qilinadi: 
Kanalning texnik holati 
n 
I. Qoplamasizkanallar 
Q>25 m
3
sbo’lganda 
1) 
Birikkan qum va tuproqlar 
0.02 
2) 
Shag’al - tosh tuproqlar uchun
0.0225 
Q=25…1m
3
sbo’lganda 
1) 
Birikkan qum va tuproqlar 
0.0225 
2) 
Shag’al - tosh tuproqlar uchun
0.0250 
II. Qoplamalikanallar 
Silliq beton 
0.012-0.014 
G’aliz beton 
0.015-0.017 
Asfalt bitum 
0.017-0.030 
Yotqizilgan harsang tosh
0.020-0.025 
Mashina kanalini gidravlik hisobi maksimal suv sarfi Q
max
ga nisbatan olib 
boriladi ва jadallashgan suv sarfi Q
jad
= 1.2•Q
max
ni o’tkazishga hisoblanadi. 
Bunda tashqari kanal yuvulishga va loyqa cho’kishga tekshiriladi.
Berilgan tuproq turi va Q
jad
sarfga asosan quyidagi qiymatlar qabul qilinadi: 
Sug'orish nasos stansiyasida suv sarfini aniqlash formulasi.
𝑄 = 𝜔𝐶√𝑅𝑖 (3.3) 

---

bu yerda 𝜔 − kanal ko’ndalang kesim yuzasi, 𝑚 ; C - Shezi koeffitsienti, 
𝑚
,
/𝑠; R - gidravlik radius, m; i – gidravlik nishablik. 
Gidravlik radiusi R ≤ 5m bo'lgan kanallar uchun Shezi koeffitsienti qoida 
tariqasida quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi: 
𝐶 = (1/𝑛)𝑅 , 
(3.4) 
𝑦 = 2.5√𝑛 − 0.13 − 0.75√𝑅 √𝑛 − 0.1
bu yerda n – g’adir budurlik koeffitsienti 
Amaliy hisob-kitoblar Shezi koeffitsientini gidravlik ma'lumotnomadan olish 
mumkin. 
𝐶 = (1/𝑛)𝑅
/
. 
Gidravlik radiusi R > 5 m bo'lgan kanallar uchun Shezi koeffitsienti xuddi 
shunday sharoitlarda ishlaydigan kanallar orqali aniqlanadi. 
Suv olib kelish kanalining nishabligi kam bo'lishi kerak. Bunda suv olish 
boshidan kanalining pastki qismiga suv manbayidagi har qanday suv sathida ham 
nasos stansiyasiga suv bir tekisda yetib kelishi kerak.
Kanal yuvilmaslikka loyqa cho’kmaslikka tekshiriladi. Quyidagi keltirilgan 
formulada kanalni oqiziqlarni tashish hajmi keltirilgan, 𝑔/𝑚 , 
𝜌 = 700(𝑣/𝑤)
/
√𝑅𝑖𝑑𝑎 2 ˂ 𝑤 ˂ 8𝑚𝑚/𝑠;(3.6) 
𝜌 = 350𝑣 𝑅𝑖𝑣/𝑤𝑑𝑎 0.4 ˂ 𝑤 ˂ 2𝑚𝑚/𝑠; 
(3.7) 
bu yerda v - kanaldagi suv tezligi, m/s; w - o'rtacha diametrdagi 
zarrachalarning o'lchami, mm/s; R - kanalning gidravlik radiusi, m; i - kanalning 
pastki burchagi. 
Kanalni yuvilmaslikka tekshirish, m/s, 

---

𝑣 = 0.3𝑅
.
. 
(3.8) 
Kanallarda suv tezligi 2 m/s dan ortiq bo'lganida, mayda zarralar diametri 
0.25 mm dan ortiq bo'lgan abraziv cho'kindilar hosil bo’ladi. Bunda kanal o’zani 
eroziyaga uchraydi va buning oldini olish uchun kanallar betonlanadi. 
Kanaldagi suvning shimilishini kamaaytirish va xizmat ko'rsatish muddatini 
uzaytirish uchun turli xil qoplamalar ishlatiladi. Bularga ushbu turdagi qoplamalar 
tavsiya etiladi: 
beton va temir-beton plitalar bilan kanallarning ayrim joylarini qoplash orqali 
suv oqimlarining sezilarli darajada kamayishini oldini olish; 
asfalt va bitumli materiallar bilan qoplash, shuningdek filtratsiyani oldini 
olish uchun monolitik beton va temir-beton plitalar bilan qoplash; 
sement va gipsni tuproqqa kiritish yo’li bilan – bo’shliqlarni to’ldirish (odatda 
toshloq yerlar uchun). 
Monolit beton (beton, asfalt) ehtiyotkorlik bilan oldindan tayyorlanga 
tuproqda bajariladi. Qoplamni quyishda, 10 sm qalinlikda qoplanadi. Beton va 
temir-beton kanallarda filtratsiyani oldini olish uchun qoplangan, qoplamalar 
orasiga materiallar ishlatiladi. Monolit qoplamalar qoplashda sement markasi 
B12.5 dan past bo'lmagan sinfdagi gidravlik betondan foydalaniladi. Monolit 
qoplamaning qalinligi a= 1 sm kam bo’lmaydi. Agar a = 8 ... 10 sm bo’lsa 
kanaldagi suv chuqurligi h <1 ; a = 12…15 sm bo’lsa h>2 m ga tengdir. Oqim 
tezligi 50𝑚 /𝑠 dan ortiq bo'lgan kanallar uchun monolit qalinligi barcha yuklarni 
hisobga olgan holda hisoblab chiqiladi. 
3.2. OHIRI BERK KANALLARDAN SUV OLISH INSHOOTLARI 

---

Nasos stansiyasining suv olish liniyasi suv olish inshootlaridan iborat bo'lib, 
ularda nasoslarning so’rish quvurlari va suv olib kanalni nasos stansiyasi bilan 
bog’lovchi kengaygan a
3.1 – rasm. Nasos stansiyasining yopiq kanaldan suv olish inshooti 
1 – suv olib kelish kanali; 2 
Nasos stansiyasining suv olish liniyasi suv olish inshootlaridan iborat bo'lib, 
ularda nasoslarning so’rish quvurlari va suv olib kanalni nasos stansiyasi bilan 
bog’lovchi kengaygan avankamerasi mavjud. 
rasm. Nasos stansiyasining yopiq kanaldan suv olish inshooti 
suv olib kelish kanali; 2 – avankamera; 3 – nasoslarning so’rish quvurlari; 4 
ushlash panjarasi 
Nasos stansiyasining suv olish liniyasi suv olish inshootlaridan iborat bo'lib, 
ularda nasoslarning so’rish quvurlari va suv olib kanalni nasos stansiyasi bilan 
rasm. Nasos stansiyasining yopiq kanaldan suv olish inshooti
nasoslarning so’rish quvurlari; 4 – qo’qim 

---

3.2 – rasm. Nasos stansiyasi yopiq kanaldan suv olish inshooti bilan 
(birgalikdagi sxemasi)
1 – suv olib kelish kanali; 2 – qisqaruvchi avankamera; 3 – suv qabul qilish kamerasi; 4 – 
nasos suv olish quvuri; 5 va 6 – suv yopish zatvori va qo’qim ushlash panjaralari; 7 - qo’qim 
ushlash panjaralari; L
a
– avankamera uzunligi; b – suv olish kanali tubining eni 
Kichik nasos stansiyalarida, 0,1 ... 0,2 𝑚 /𝑠 ga qadar suv ko’tarilganda, eng 
oddiy suv olish qurilmalari o'rnatiladi, bu yerda avankameralar maydalanadigan 
mashinalar bilan qoplangan (3.1-rasm). So’rish quvurlari avankameraning oldi 
tomonida qiya yoki vertikal ravishda joylashtiriladi. Suyuqlik quvurlaari o'qlari 
orasidagi masofa kamida 3𝐷 ga teng, kirishining qismini diametri suvni kirish 
tezligiga bog'liq: 
𝑣
, 𝑚/𝑠 
0.5...0.6 
0.6...0.8 
0.8...1 
𝐷
, 𝑚 
0.3...0.4 
>0.6 
<0.6 
Engkamsuvmiqdoribo'yichaassimilyatsiyaquvuriningkirishchuqurligi 1.5𝐷 , 
lekinkamida 0.5 m.nitashkilqiladi.
Qo’qimushlashpanjarasioldindanavankameraboshidao’rnatiladivaunitozalshuc
hunko’prikhamquriladi. 
Panjaralarshuningdekso’rishquvurlarikirishqismlaridahamo'rnatiladi. 
Suvqabulkameralariodatdanasos 
0.2 
𝑚 /
𝑠
danko’proqsuvko’tarishkerakbo’lgandao’rnatiladi. 
Kamerasuvqabulqilishdaharbirso’rishquvuriuchunsuvnialohidato’siqbilanajratibtur
adiganjoydanolishinita’minlaydi. Ushbuturdagisuvolishlaristansiyabinosi (3.2-
rasm) ko’rinishidayokialohida-alohidajoylashtirilishimumkin (3.3-rasm). 
Stansiyabinosibilanqabulqiluvchiningalohidajoylashishrejasivertikalvao’qiyna
soslarbilanjihozlanganstansiyalarda, 
ba'zidaesamarkazlashtirilgangorizontalmarkazdanqochmanasoslaruchunishlatiladi.
Bu holda suv olish kamerasining kengligi nasoslar orasidagi masofaga bog'liq.

---

Katta o’qiy va markazdan
stansiyasi binosining beton
qarang). 
So’rish quvurlarini
etadi. Shuning uchun kerakli
bo’yicha aniqlaymiz: 
so’rish quvuri vertikal holatda joylashganda
qiya holatda joylashganda
bu erda v – kirishdagi suvning o'rtacha tezligi, m/s; 
kirishdagi balandligi, m; s 
chuqurligi, m. 
markazdan qochma nasoslar uchun mahsus so’
beton bilan o’ralgan blokida joylashadi
quvurlarini minimal ko’milganligi nasos ish rejimiga
kerakli chuqurlikni ta’minlash kerak va
so’rish quvuri vertikal holatda joylashganda 
𝑠 = 0,52𝑣ℎ
вх
,
; 
qiya holatda joylashganda 
𝑠 = 0,7𝑣ℎ
вх
,
, (3.9) 
kirishdagi suvning o'rtacha tezligi, m/s; ℎ
вх
kirishdagi balandligi, m; s – so’rish quvuri uchining suv sathidan joylashish 
’rish quvurlarni nasos 
joylashadi (5.5, 5.6-rasmga 
rejimiga salbiy ta’sir 
va ubi quyidagi formula 
вх
– so’rish quvurining 
so’rish quvuri uchining suv sathidan joylashish 

---

3.3 – rasm. Yopiq kanaldagi nasos stansiyasining suv olish 
I-I suv qabul qilgich vertikal so’rish quvuri; I
va qo’qim ushlash panjaralari; 1 
quvuri; 3 – suv qabul qilgich; 4 
3.4 – rasm. Suv qabul qilish qismining ko’milgan holatdagi sxemasi
Alohida ko’rinishdagi sxema odatda, gorizontal markazdan qochma 
nasoslarda (masalan, D turi) dagi nasoslar bilan jihozlan
yer ustida joylshganda foydalanish uchun ishlatiladi.
Binoning turiga qarab kamerada joylashgan so’rish quvuri kirish qismi: 
vertikal (kirish gorizontal tekislikda) yoki gorizontal bo'lishi mumkin va bu holda 
kirish joyi tekis va kameraning orqa devoriga mos keladigan bo'lishi mumkin. Bu 
holda, suv olish kamerasining kengligi 
emas; so’rish quvuriga suvni kirish tezligi 
kirish joyi bo'lgan gorizontal so’rish quvuri uchun kameraning kengligi ba'zi 
holatlarda (1...1.25)𝐷
kameraning tashqarisida joylashgan va uni cheklamaydi. Kirish kamerasining 
kengligi so’rish quvuri diametri tavsiya etilgan o'lchamlari bilan 
muvofiqlashtiriladi. 
Suv o'tkazish inshooti oldidagi to’g’ri burch
tirqishlarining kengligi va balandligi
rasm. Yopiq kanaldagi nasos stansiyasining suv olish 
sxemasi) 
I suv qabul qilgich vertikal so’rish quvuri; I-I suv qabul qilgich gorizontal so’rish quvuri 
va qo’qim ushlash panjaralari; 1 – ta’mirlash vaqtida suv yopish zatvori; 3 
suv qabul qilgich; 4 – yotiq qo’qim ushlash panjaralari; 5 
olish kanali. 
rasm. Suv qabul qilish qismining ko’milgan holatdagi sxemasi
Alohida ko’rinishdagi sxema odatda, gorizontal markazdan qochma 
nasoslarda (masalan, D turi) dagi nasoslar bilan jihozlanga nasos stansiyalari va 
yer ustida joylshganda foydalanish uchun ishlatiladi. 
Binoning turiga qarab kamerada joylashgan so’rish quvuri kirish qismi: 
vertikal (kirish gorizontal tekislikda) yoki gorizontal bo'lishi mumkin va bu holda 
ameraning orqa devoriga mos keladigan bo'lishi mumkin. Bu 
holda, suv olish kamerasining kengligi 𝑏
= (1.5 … 2)𝐷
emas; so’rish quvuriga suvni kirish tezligi 𝑣
= 0.8...1 m/s bo'ladi. Vertikal 
kirish joyi bo'lgan gorizontal so’rish quvuri uchun kameraning kengligi ba'zi 
ga qisqartirilishi mumkin, chunki so’rish quvuri aslida 
kameraning tashqarisida joylashgan va uni cheklamaydi. Kirish kamerasining 
kengligi so’rish quvuri diametri tavsiya etilgan o'lchamlari bilan 
Suv o'tkazish inshooti oldidagi to’g’ri burchakli shakldagi panjara 
tirqishlarining kengligi va balandligi 
rasm. Yopiq kanaldagi nasos stansiyasining suv olish inshooti (alohida 
I suv qabul qilgich gorizontal so’rish quvuri 
ta’mirlash vaqtida suv yopish zatvori; 3 – nasos so’rish 
o’qim ushlash panjaralari; 5 – avankamera; 6 – suv 
rasm. Suv qabul qilish qismining ko’milgan holatdagi sxemasi 
Alohida ko’rinishdagi sxema odatda, gorizontal markazdan qochma 
ga nasos stansiyalari va 
Binoning turiga qarab kamerada joylashgan so’rish quvuri kirish qismi: 
vertikal (kirish gorizontal tekislikda) yoki gorizontal bo'lishi mumkin va bu holda 
ameraning orqa devoriga mos keladigan bo'lishi mumkin. Bu 
lekin 1m dan kam 
= 0.8...1 m/s bo'ladi. Vertikal 
kirish joyi bo'lgan gorizontal so’rish quvuri uchun kameraning kengligi ba'zi 
rtirilishi mumkin, chunki so’rish quvuri aslida 
kameraning tashqarisida joylashgan va uni cheklamaydi. Kirish kamerasining 
kengligi so’rish quvuri diametri tavsiya etilgan o'lchamlari bilan 
akli shakldagi panjara 

---

Teshiklarning 
kengligi, m 
Teshiklarning 
balandligi, m 
Teshiklarning 
kengligi, m 
Teshiklarning 
balandligi, m 
0.6 
0.6 
5.5 
5 
0.8 
0.8 
6 
5.5 
1 
1 
7 
6 
1.25 
1.25 
8 
7 
1.5 
1.5 
10 
8 
2 
1.75 
12 
9 
2.5 
2 
14 
10 
3 
2.5 
16 
12 
3.5 
3 
18 
14 
4 
3.5 
20 
16 
4.5 
4 
24 
18 
5 
4.5 
30 
20 
Teshikninguzunligiuchunulartomonningvertikalqirralari, 
teshikningbalandligiminimalchegaraqismidanvasirtochilishiyuqorichetigaqadareng
kichikhajmnioladi. Agar asoslab berilsa, ushbu o'lchamlardan boshqasini ham 
qabul qilish mumkin. 
Pastkidan vertikal so’ruvchi quvurning kirish qismi tubidan ℎ = 0.8𝐷
. 
masofada joylashishi kerak. Kirish qismining chuqurligi minimal darajada S = 
(0.8...1) 𝐷
, lekin kamida 0,5 m (3.3-rasmga qarang). Suvni qabul qilish 
kamerasining uzunligi xizmat ko'rsatish ko'prigi, panjaralar va qoplamalar 
joylashtirilgan, lekin vertikal va 2 𝐷
uchun kamida 3 𝐷
вх
gorizontal so’rish 
quvurlari uchun aniqlanadi. Vertikal so’rish quvurlari kameraning orqa devoriga 
o'rnatiladi. Bu holatda B
f
suvining old devorining kengligi kameralarni ajratuvchi 
qismlar soni bilan belgilanadi. Kameralarni ajratish qismining qalinligi kamida 0.6-
0.8 m. 

---

Xuddi shu tarzda, kamerali suv olishning vertikal so’rish quvurlari vertikal 
nasoslarda OV tipidagi 1,5 m
3
/s gacha bo'lgan suv ko’tarishda qo’llanadi. 
Melioratsiya nasos stansiyalarining suv olishlari maxsus quvurlarda va 
ta'mirlangan zatvorlari va qo’qim ushlash panjaralari bilan jihozlanishi kerak. 70 
va 80 daraja burchak ostida yoki vertikal joylashtirilishi mumkin. Qo’qim ushlash 
panjaralari burchak ostida o’rnatilganda qabul qiluvchi suvning hajmi oshadi. 
Odatda kichik va o'rta turdagi nasos stansiyalari uchun manbadagi suv sathidagi 
to’lqinlarning kichik amplitudalarida o'rnatiladi. Qo’qim ushlash panjaralari 
vertikal ravishda o'rnatilganda, ta'mirlash zatvorlari bilan birlashtiriladi, bu esa 
qurilish hajmini va narxini pasaytiradi. Suv manbaida katta miqdorda axlat mavjud 
bo'lganda, panjara ba'zan portativ bo'lib, ularni bunday holatda, old tomondan 
(70...80°) gorizontga ega bo'lgan masofali tirgaklar o'rnatilishi tavsiya etiladi) ( 
(3.2-rasm rasmga qarang). Ba'zan tashqi panjaralar chiqindilarni tozalash (QUP) 
tashkil qiladi. 
Chiqindilar panjarani yoniga unga yaqinlashganda suvning ruxsat etilgan 
oqim miqdorlari bilan belgilanadi. Qo'lda yordamida tozalash jarayonida v ≤ 0.5 
m/s, past blokli suv oqimida v ≤ 1,2 m/s va og'ir ifloslangan v ≤ 1m/s (o'rtacha 0.5 
... 0.7 m / s). Suv olib ketish kanallar oxirida stansiyalarda ruxsat etilgan tezlik 
20% ga kamayadi. 
Chiqindilarni tozalash tizimlarini mexanizatsiyalashgan holda tozalash uchun 
maxsus tozalash uskunalari ishlatiladi. 20 m gacha chuqurlikdagi 70...80° 
burchakka o'rnatiladigan panjaralarni tozalash uchun, suv olish uchun old 
tomondan harakatlanadigan panjarasini tozalash moslamasidan foydalanishimiz 
mumkin. Ular ikkalasi ham oldindan o'rnatilgan qattiq zatvorlarda va suv qabul 
qilish kameralarida o'rnatilgan massivlarda ishlatiladi, ikkinchisida esa kameraning 
kengligi PH tipidagi mashina hajmiga mos kelishi kerak. Qo’qim ushlash 
panjaralarini tozalsh uchun idishlarni RT va RB tipidagi qoziqli tozalagichlar 
ishlab chiqariladi. 

---

3.3. OHIRI BERK KANALLARDA KENGAYUVCHI AVANKEMARALAR 
Kengayib boruvchi avankamera barcha suv qabul qiluvchi inshootlarni 
to'g'ridan-to'g'ri suv bilan ta'minlanishi kerak. Avankamera - bu rejada kengayib 
borayotgan konus (devorlari qiyalik bilan), kanali (pastki tubi bo'ylab kengayishda) 
va kirish kengligi bilan suv olish inshooti kengligi 𝐵 . Qurilish me'yorlariga ko'ra, 
avankameralar konusning o'rta o’qiga nisbatan 30-35 ° burchakdan kam bo'lmagan 
sharoitda ularni cho'kindi jinslar cho'kmasiga aylantirmaslik uchun uchun quriladi. 
Odatda, suv olib kelish kanalining tubidan, avankameraning ohirgi qismidagi farq 
0.2 nishablikka teng (3.2-rasmga qarang 3.3). Bunday avankameralarda 
oqimlarning oqibati odatda salbiy. 
Nasos stansiyasining har qanday ish holatida, avankamerada oqimlarining har 
ikki tomonida ham kuzatiladi. Suvda cho'kindi jinslar mavjud bo'lganda, ular 
yonbag'irlar pastki qismiga joylashtiriladi. Ba'zi hollarda cho'kindi jinslar hajmi 
anankamera hajmning 40 foiziga yetishi mumkin. 
Boshqa tarafdan, qisqa avankameradagi tranzit oqim suvning barcha old 
tomoni bo'ylab kengaytirish uchun yetarli vaqtga ega emas, shuning uchun old 
tomondan oqim, old bo'ylab oqayotgan oqimalar va suv olish kameralariga 
o’tishda suv barqaror bo’lmaydi, ayniqsa. Bularning barchasi nasoslarning 
ishlashiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda, ularning oqimini pasaytiradi va ularni zo’riqib 
ishlashiga sabab bo’ladi. Bu ayniqsa, blok tipdagi binolarda o'rnatilgan yirik o’qiy 
va markazdan qochma nasoslarda o’z aksini topadi. 
Avankamera uzunligi, m, 
𝐿 = (𝐵 − 𝑏)/2𝑡𝑔 𝛼 2, (3.10) 
𝐵 - bu suv kelish tomonining kengligi, m; b – suv olib kelish kanali tubining 
kengligi, m; 

---

Nishablik (i = 0) va to'g'ridan-to'g'ri nishabli (i > 0) tubi kengayuvchi 
avankamerada oqim uchun qulay shart-sharoitlarni ta'minlash uchun kameraning 
zarur uzunligi, m, 
𝐿 ≥ 4𝑏 (𝛾 − 1) (3.11) 
bu erda 𝑏 − to'g’ri burchakli kanalning kengligi, kanalning trapetsiya 
shakldagi kengligi, m; 
𝑏 = 𝑏 + 𝑚ℎ (3.12) 
bu yerda m – kanal yon devorlarining kengligi; h - stansiyada o'rnatilgan 
barcha nasoslarning umumiy miqdoridagi kanaldagi suv chuqurligi, 𝛾 − oqim 
kengayish darajasi, 𝛾 = 𝐵 /𝑏
Agar avankameraning haqiqiy uzunligi zarur 𝐿 ˂𝐿 dan kamroq bo'lsa,
oqimning harakatini shovqinli holati kuzatiladi. Oqimning δ suv olish kamerasiga 
burchaklari 15...20° dan oshmasligi kerak (ushbu burchak avankameraning o'qiga 
nisbatan va unga kirishda oqim yo'nalishi o'rtasida o'lchanadi). Ushbu burchaklar 
oqimning to'liq old tomondan olinayotganda aniqlanishi mumkin: 
𝛿 = 2𝜃 − 𝜑 , 
Avankamera oqimning tarqalishini yaxshilash maqsadida, ular 𝐵 -ning suv 
olish burchagi kengligini kamaytiradi va cho'kindi jinslarni yig'ishning oldini olish 
uchun ular oldindan belgilangan kameraning uzunligini kamaytiradi. 
Nasos xonasining rejalashtirilgan o'lchamlarini nasos stansiyalari uchun suvni 
qabul qilish tizimini alohida ajratish bilan qisqartirish mumkin, bu suv olish 
kamerasini kengligi 0,8 ... 1m/s so’rish quvuri kirish tezligida minimal darajada 
kamaytiriladi. 
Suvni qabul qilish tizimini birlashtiradigan nasos stansiyalari uchun - asosan 
blokli stansiyalar va vertikal nasosli kameralar - suv olish uchun old tomonning 
kengayishi deyarli ahamiyatga ega emas. 

---

Qisqa, kengayadigan avankamerada oqim yoyilishini yaxshilashning samarali 
vositasi va unda cho'kindi birikmalarining kamayishi oldini olish uchun solib 
kelish kanalining tubi avankamera tubidan pastda joylashgan bo’ladi [13].
3.5 – rasm.Ohiri
avankamera tubining orqaga qaytish nishabligi (i<0)
1 – suv olib kelish kanali; 2 
to’g’ri nishabligi (i>0); 3 
Kengayadigan avankamerada oqim yoyilishini yaxshilashning samarali 
vositasi va unda cho'kindi birikmalarining kamayishi oldini olish uchun 
avankameranining pastki qismi kanalning pastki qismidan balandro
ostonaning balandligiga 
Oqim yoyilish shartlari 
balandligi 𝑝 = ℎ /ℎ(ℎ
qismning uzunligi 𝐿 . 
Qisqa, kengayadigan avankamerada oqim yoyilishini yaxshilashning samarali 
vositasi va unda cho'kindi birikmalarining kamayishi oldini olish uchun solib 
kelish kanalining tubi avankamera tubidan pastda joylashgan bo’ladi [13].
rasm.Ohiri berk kanaldan nasos stansiyasining suv olish sxemasi 
avankamera tubining orqaga qaytish nishabligi (i<0)
suv olib kelish kanali; 2 – kengayuvchi avankamera; (i<0); 2’ 
to’g’ri nishabligi (i>0); 3 – suv qabul qilish kamerasi; 4 - suv olib kelish quvuri; 5 
ushlash panjarasi 
Kengayadigan avankamerada oqim yoyilishini yaxshilashning samarali 
vositasi va unda cho'kindi birikmalarining kamayishi oldini olish uchun 
avankameranining pastki qismi kanalning pastki qismidan balandro
ostonaning balandligiga ℎ
.
Oqim yoyilish shartlari 𝛾 = 𝐵 /𝑏 ; avankamera chegarasining nisbatan 
−kanalning suv chuqurligi); teskari burchakka ega bo'lgan 
Qisqa, kengayadigan avankamerada oqim yoyilishini yaxshilashning samarali 
vositasi va unda cho'kindi birikmalarining kamayishi oldini olish uchun solib 
kelish kanalining tubi avankamera tubidan pastda joylashgan bo’ladi [13]. 
berk kanaldan nasos stansiyasining suv olish sxemasi 
avankamera tubining orqaga qaytish nishabligi (i<0) 
kengayuvchi avankamera; (i<0); 2’ – avankamera tubining 
uv olib kelish quvuri; 5 – qo’qim 
Kengayadigan avankamerada oqim yoyilishini yaxshilashning samarali 
vositasi va unda cho'kindi birikmalarining kamayishi oldini olish uchun 
avankameranining pastki qismi kanalning pastki qismidan balandroq bo'ladi 
avankamera chegarasining nisbatan 
kanalning suv chuqurligi); teskari burchakka ega bo'lgan 

---

Buni hisobga olib, avankamerani tubini uzunligi (N. Nakladov, МГУП 
tomonidan tavsiya etilgan) hisoblash uchun quyidagi usulni taklif qilishgan. 
Yetkazib berish kamerasining umumiy uzunligi, m (3.5-rasm), 
𝐿 = 𝐿 + 𝐿 , (3.14) 
bu yerda 𝐿 − teskari nishablikdagi uchastkaning uzunligi 𝑖
обр
, m; 
𝐿 −avankameraning pastki qismidagi uchastkaning uzunligi i = 0,2 yoki 0,25. 
Hisobiy rejim uchun avankamera umumiy qismi suv olish inshooti vazifasi 
ishini bajaradi. Suv olish kanalining kesimining b, m, h ma'lum o'lchamlari bilan, 
𝑏 ga kanalning ekvivalent kengligi (3.12) formula bilan hisoblab chiqiladi. Bunda 
𝐵 suv olish old qismining kengligini bo’lib, avankamera qismining oxirida, pastki 
teskari burchagida, ya'ni avankameradagi suvning chuqurligini aniqlaydi. ℎ ; 
ℎ = (1,2 … 1,4)(ℎ𝑏 /𝐵 ) (3.15)
yoki ta'minot kanalida (tekis harakatda) va avankameradagi gidravlik 
nishablikni hisobga olgan holdagi tenglama. 
𝐴ℎ − ℎ − 𝐵 ℎ = 0,25𝐵 , (3.16) 
bu yerda 𝐴 = 𝐵 /(4𝜔 𝑅 );𝜔 – kanal ko'ndalang kesim yuzasi, m; 𝜔 = 𝑏ℎ +
𝑚ℎ ;R–gidravlik radiusi, m. 
Tenglama (3.16) ketma-ket yechib boriladi, bunda ikkita tenglama yetarli: 
Birinchisi ℎ = (𝐵 /4𝑎)
,
; 
Ikkinchisi ℎ = [0,25𝐵 + 𝐵 ℎ + (ℎ ) /𝐴]
,
. 
ℎ ni hisoblansa, avankamera parogining balandligini aniqlash mumkin; 
ℎ = ℎ − ℎ , va keyinchalik esa parogning o’zini balandligini topamiz 𝑝 = ℎ /ℎ. 
Avankamerani uzunligi teskaari nishablik bolaganida m,

---

𝐿 = 𝑏
,
(
)
,
,
. (3.17) 
Ushbu formulalar 39 rasm [13] da keltirilgan formulaning analitik ifodasidir.
𝑖
обр
= ℎ /𝐿 ning pastki qismining teskari burchagi, lekin u 0,1 dan kattaroq 
bo'lmasligi kerak. 
Uchastka uzunligi 𝐿 (0,3 ... 0,4) dan oshmasligi kerak. Hisoblash oxirida, 𝐿
avankamera umumiy uzunligini (3.14) formula bilan topiladi, so'ngra konusning 
markaziy burchagi ushbu formula orqali topiladi;
𝛼 = 2𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔[(𝐵 − 𝑏)/2𝐿]. 
α burchag 40...45° dan oshmasligi kerak. 
Pastki teskari burchak qurilmasi yordamida avankamerasining pastki 
qismidagi oqim tezligi yig'ish kanalidagi suv sathi va stansiya ishlash rejimlariga 
mos keladigan rejim bilan kanaldagi oqim tezligiga nisbatan kamida 1,2...1,3 marta 
kamroq bo'ladi.
Ayrim hollarda suv olish kamerasiga oqimni kirib borish shartlarini 
yaxshilash uchun kameralar ega bo'lgan suv qabul qilgichidan foydalanishimiz 
mumkin, ularning kameralari oqimning yaqinlashish burchaklariga mos ravishda 
o'rnatiladi.
Suv olish kamerasini egri ko’rinishida qurish usuli [13] da batafsil 
tavsiflangan. Egri holatda qurilgan suv olish binoning alohida tartibi va tuzilishi 
uchun, ba'zan ularning joylashuvi bilan birgalikda foydalanilishi mumkin. 
Taxminan suv olish kamerasi 35 darajadan ortiq burilmagan bo'lishi kerak. 
Ta'kidlash joizki, bu holat qurilish tuzilmasini murakkablashtiradi. 
Kengayish darajasi γ > 4...5 bo'lsa, avankameradagi oqish struktura old 
tomondan harakat qilganda ham ishlamay qolishi mumkin. 

---

Agar ko'p miqdordagi chiqindilar suv manbayidan suv olish kanaliga kirsa, 
suv olish kameralarida (vertikal yoki qiya) joylashgan panjaralarda to’plangan 
chiqindilarini tozalash qiyin. Bunday sharoitda suv olish kameralardagi 
panjaralarni chiqarib olib tozalash tavsiya etiladi. Bu esa suvning chuqurligi va 
avankameraning kengligi kirishda ruxsat etilgan oqim tezligini kerakli sifatini 
ta'minlaydi. Qo’qim ushlash panjaralari (75...80° burchak ostida) o’rnatilgan 
bo’lib, tozalash mashinalarida foydalanamiz.
Qo’qim ushlash panjaralari avankamera gorizontal pastki orqa burchagi, 40-
45° dan oshmasligi kerak. Bu chiqindilarining oqim bo'ylab tarqalishini ta'minlaydi 
va shu bilan birga ularning tozalanishi uchun tarmoqlarning tiqilib qolishini oldini 
olib va tozalash uchun qulay sharoitlar mavjud. Ko'pincha qo’qim ushlash 
panjarasining old qismining kengligi B
f
suv old devorining kengligiga teng bo'ladi. 

---

3.4. TRANZIT KANALLARINING SUV OLISH INSHOOTLARI. 
Tranzit kanallarida suv olish qurilmalari to'g'ridan-to'g'ri kanalning qirg'og'ida 
joylashgan. Umuman olganda, ular suvni iste'mol qiladigan kanalni, suv olish 
qurilmasining o'z-o'zidan ishlaydigan, nasoslarning suyuqlik quvurlari orqali 
olinadigan suvni o'z ichiga oladi. Ushbu suv olish inshootlari odatda kichik va o'rta 
stansiyalari uchun o'rnatiladi (3.6-rasm). 
0.1...0.2𝑚 /𝑠 gacha pompalanayotganda, qabul qilish strukturasi kanalning 
yamog'idagi assimilyatsiya quvurlarining joylashuvi bilan eng oddiy turdagi 
bo'lishi mumkin. Shlangi naychalarining o'qlari orasidagi masofa kamida 
(3...4) 𝐷
ni oladi. Kirishning minimal darajasidan pastga tushishi so’rish 
quvuriga 0.6...0.8 m/s dan oshmasligi va tranzit kanalida 1dan oshmasligi kerak 
bo'lgan tezlikda 1,5𝐷
вх
, lekin kamida 0,5m bo'lishi kerak, m/s. 
So’rish quvuriga kirishda chiqindilarni ushlab turish uchun panajaralar bilan 
ta'minlash zarur. Har xil oqiziqlarni so’rish quvuriga kirib ketishini kamaytirish 
uchun, so’rish quvurining kirish qismidagi tezlikni ta’minot kanalidagi tezlikdan 
kamroq belgilash tavsiya etiladi. To’planib qolgan oqiziqlarni teskari oqim bilan 
yuvish tavsiya etiladi. 
Nasoslarning suv sarfi 0.2 𝑚 /𝑠 dan ortiq bo'lsa, alohida suv olish kameralari 
o'rnatiladi (3-rasmga qarang). 
Eng og'ir rejim, nasos stansiyalarida suvning yetishmasligi, stansiyaning 
barcha nasoslari ishlamasligiga olib keladi. Bunday holda, kanal ichidagi bo'sh joy 
ko’payadi. Kanaldagi yuqori chuqurlikda cho'kma hosil bo'ladigan holat uchraydi 
(qarang 3.6, b). Buning uchun suv olishni kanaliga olib kelish kerak. Ta’minot 
kanalida oqim tezligi 1,2 m/s gacha, kanalning o’qi bo'ylab suv olishning 
yo'nalishini tavsiya etiladi. Yuqori suv sarfida suv olish joyi turlicha bo'lishi 
mumkin. 

---

3.6 – rasm. Nasos stansiyasining yon tomondan suv olish inshooti
1 – suv qabul qilish kamerasi; 2 
Suvni qabul qilishning bunday tartibga solinishi bil
yondashuvi bo'lib, ularda chuqurliklarning paydo bo'lishiga olib keladi. Ularda 
odatda chiqindi ushlash panjaralari bo'lishi mumkin, panjaralar uzunligi 1,3 dan 
kam bo'lmagan, lekin kamida 1 gacha bo'lgan chuqurlik oralig'ida bo'lishi m
Bunday holda, suv olish kameralari o'lchamlari va ulardagi so’rish quvurlarining 
joylashishi suvni qabul qiluvchilar kanallarda bo’ladi.
Suvni qabul qilishda suv olish inshootining siljishini kamaytirish 
(0,1 … 0,15)(𝑄
−nasos stansiyasini yetkazib berish, 
qilish bo'yicha ta’minot kanalida, 
joyga qarama-qarshi tomondan chiqib ketish tavsiya etiladi (qaran
enining loyihaviy kengligi, m,
Bu yerda 𝑏 = 𝑏 +
devorlarining qiyaligi; h
rasm. Nasos stansiyasining yon tomondan suv olish inshooti
suv qabul qilish kamerasi; 2 – cho’mich; 3 – magistral kanal; 4 
Suvni qabul qilishning bunday tartibga solinishi bilan kameralarda oqim 
yondashuvi bo'lib, ularda chuqurliklarning paydo bo'lishiga olib keladi. Ularda 
odatda chiqindi ushlash panjaralari bo'lishi mumkin, panjaralar uzunligi 1,3 dan 
kam bo'lmagan, lekin kamida 1 gacha bo'lgan chuqurlik oralig'ida bo'lishi m
Bunday holda, suv olish kameralari o'lchamlari va ulardagi so’rish quvurlarining 
joylashishi suvni qabul qiluvchilar kanallarda bo’ladi. 
Suvni qabul qilishda suv olish inshootining siljishini kamaytirish 
nasos stansiyasini yetkazib berish, 𝑚 /𝑠
qilish bo'yicha ta’minot kanalida, 𝑚 /𝑠); Kanalning ichkarisida qabul qilingan 
qarshi tomondan chiqib ketish tavsiya etiladi (qaran
enining loyihaviy kengligi, m, 
𝐵 ≥ (0.25 … 0.3)𝑏 , 
+ 𝑚ℎ; b – ta’minot kanali tubining kengligi, m; m 
h - kanaldagi suv chuqurligi, m. 
rasm. Nasos stansiyasining yon tomondan suv olish inshooti 
magistral kanal; 4 – panjara; 
an kameralarda oqim 
yondashuvi bo'lib, ularda chuqurliklarning paydo bo'lishiga olib keladi. Ularda 
odatda chiqindi ushlash panjaralari bo'lishi mumkin, panjaralar uzunligi 1,3 dan 
kam bo'lmagan, lekin kamida 1 gacha bo'lgan chuqurlik oralig'ida bo'lishi mumkin. 
Bunday holda, suv olish kameralari o'lchamlari va ulardagi so’rish quvurlarining 
Suvni qabul qilishda suv olish inshootining siljishini kamaytirish 𝑄 /𝑄 ≥
𝑠; 𝑄 −suvni iste'mol 
Kanalning ichkarisida qabul qilingan 
qarshi tomondan chiqib ketish tavsiya etiladi (qarang 3.6, a). Kanal 
ta’minot kanali tubining kengligi, m; m – kanal 

---

3.5. NAMUNAVIY MISOLLAR 
1-MISOL. SUV OLISH KANALINING HISOBI 
Asosiy ma'lumotlar. Nasos stansiyasi suv omboridan suv oladi. Suvni 
stansiyaga 80 m suv uzatish kanali orqali yetkazib berish, suv omborida suv 
sathining ko'rsatkichlari: minimal – 27.00 m, maksimal – 30.00 m. 
Kanal boshida baliqlarni himoya qilish inshootlari mavjud. Nasos stansiyasi 
bilan aloqa qilish uchun kanalning bir qirg'og'i bo'ylab 5m kenglikdagi yo'l 
ajratildi, boshqa tomondan 1,5 m gacha kenglik o'rnatildi, maksimal suv sathidan 
0.4m gacha yuqorida, kanalning beyflari gorizontal holatda. Kanaldagi suv sathi 
shakllari suv omboridagi suv sathlari va nasos stansiyasining oqimi bilan 
belgilanadi. Kanal qurilgan joydagi tuproqlar 1900𝑘𝑔/𝑚 zichlikda, bir xil bo'lib, 
osongina eruvchan tuzlarni o'z ichiga olmaydi, tuproqning o'ziga xos birikmasi P = 
17 kPa. Suv manbayida to’lqinlar hosil bo'lishi, qirg'oqni yuvishi va suv olishda 
kanalga cho'kindi kirishi mumkin. 
Kanaldagi suvning oqimi va suv omboridagi suv sathi 3.6-jadvalda 
keltirilgan. 
Suv omboridagi suv sathi va kanaldagi suv sarfi 
3.6 – jadval 
Suv beriladigan oylar 
Suv omboridagi suv 
sathi, m 
Kanalning suv sarfi 
m
3
/s 
10.04….20.05 
27.0….30.0 
2.1 
21.05….20.06 
30.0….28.0 
4.2 

---

21.06….20.08 
28.0….27.5 
6.3 
21.08….10.09 
27.5….27.0 
4.2 
Eslatma.Zaxira koeffitsiyenti k=1.2 
Hisoblash tartibi. Kanalning boshi va kanalning pastki qismining 
xarakteristikalari maksimal oqim bilan aniqlanadi 𝑄
= 6,3𝑚 /𝑠, bu 
stansiyaning suv ta'minot jadvalining maksimal ordinatiga mos keladi. Kanal 
kesimi yuzasi trapetsional ko’rinishda.
Kanal qiyalik koeffisiyenti m = 1.5 (3.5-jadvalga qarang); 
Kanalning g’adir-budirlik koeffitsiyenti n = 0.0225 
Kanal tubining nisbiy kengligi β = 3; 
𝑘 = 1, s = 17 kPa va 1m dan 3m gacha chuqurlikdagi ish sharoitlari 
koeffitsienti bilan birlashtirilgan tuproqlarning v
rux
kanal yuvilmaslik tezligi: 
𝑣 = 1.3 … 1.5m (3.1; 3.2-jadvalga qarang);
bu holatda ρ = 1900𝑘𝑔/𝑚 , 𝑘 = 1, shuning uchun jadvaldagi tezlik qiymati 
bir xil qiymatga ega bo’lgan kattalikka ko'paytirilishi kerak; 
(𝜌 − 1000)/1650 𝑘 =
(1900 − 1000)/1650√1 = 0,74, 
𝑣 = (1.3 … 1.5)0.74 = (0.96 … 1.11)𝑚/𝑠. 
Hisobiy tezlik, kichik qiymatga ega 𝑣
= 0,9𝑚/𝑠 jadallashgan suv sarfini 
o'tishini hisobga olgan holda 𝑄
. 
Q
= 1.2 ∗ Q
= 1.2 ∗ 6.3 = 7.56 m
3
/s 
Kanalning suv oqib o’tadigan ko’ndalang kesim yuzasi;
ω = Q
/v
= 6.3/0.9 = 7 m
Pastki qismidagi kanal kengligi oldindan hisoblanadi; 

---

ω = bh + mh = h (β + m), 
b = βh = β ω/(β + m) = 3 7/(3 + 1,5) = 3,74m 
b = 4m qabul qilinadi. 
Kanaldagi suv chuqurligi formuladan foydalanib aniqlanadi
ω = bh + mh ; 7 = 4h + 1,5h , qayerdan 
h =
−4 + √4 + 4·1.5·7
2·1.5
= 1.2 m. 
Shu bilan birga kanal tubining nisbiy kengligi β = b/h = 4/1,2 = 3,32, 
tavsiya etilganga yaqin. 
Xo’llanganlik perimetri; 
χ = b + 2h 1 + m = 4 + 2·1,2 1 + 1,5 = 8,33m. 
Gidravlik radius;
R = 𝜔/χ = 7/8,33 = 0,84m. 
Kanalning tubining nishabligi quyidagi formuladan topiladi 
Q = ωC√Ri 
i = Q /(ω C R) = 6.3 /(7 ·42.7 ·0.84) = 0.00053, 
bu yerda C – Shezi koeffitsienti, C = R /n = 0.84
,
/0.0225 = 42.7m
,
/s. 
y = 2.5√n − 0.13 − 0.75√R √n − 0,1
= 2.5√0.0225 − 0.13 − 0.75 0,84 √0.0225 − 0.1 = 0.21 
Shezi koeffitsiyenti gidravlik ma'lumotnomadan aniqlanishi mumkin. 
Kanalning gidravlik hisobi suvning har xil chuqurligida aniqlandi, bunda Q =
2.1m /s, 4.2m /s, Q
, formuladan Q = ωC√Ri foydalanib, kanalning g’adir 

---

budurlik koeffitsiyenti n = 0.0225, tubining kengligi b = 4m, kanal devorlari 
qiyalik koeffitsiyenti m = 1.5, kanal tubi nishabligi i = 0.00053. Hisoblash 
natijalari 3.7-jadvalda keltirilgan. 
3.7 - jadval
Kanal hisobi jadvali 
Stansiyani 
ishlash vaqti 
Suv 
omboridagi 
suv sathi, m 
Q, m
3
/s 
h, m 
h, 
hisobiy 
10.04….20.05 
27.0….30.0 
2.1 
0.68 
1.38….4.38 
21.05….20.06 
30.0….28.0 
4.2 
0.98 
4.2….2.2 
21.06….20.08 
28.0….27.5 
6.3 
1.2 
2.2….1.7 
21.08….10.09 
27.5….27.0 
4.2 
1.38 
1.7….1.2 
Jadallashgan suv sarfi: Q
jad
= 6.3·1.2=7.56 m
3
/s. 
Manbadan ta'minot kanaliga kerakli miqdorda suv olishni ta'minlash uchun 
kanalning pastki qismidagi nishablik yetarli bo’lishi kerak. Manbadan suv olishda 
baliqlarni ximoyalash qurilmalarini hisobiga bosimining yo'qolishini hisobga olish 
kerak. Kanaldagi suvning bir xil harakati bilan. kanal boshidagi pastki daraja 
hisoblangan vaqt uchun suv omboridagi suvning minimal darajasi va suvning 
chuqurligi (stansiyaning suv uzatish jadvaliga muvofiq) bir xil harakatlar bilan 
farqlanadi.
𝑏 =↓ 𝑆𝑆
− ℎ
− 0.06 = 27.0 − 1.38 − 0.06 = 25.56 
Bu stansiyani ishga tushirish vaqtida manbadagi minimal suv vaqtida ha. 
ishonch ta'minlash uchun amalga oshiriladi. Shu bilan birga. kanaldagi haqiqiy 
chuqurliklar ℎ deyarli barcha davrlarda. ya'ni suvning harakati barqaror bo'ladi.

---

Kanalning haqiqiy suv chuqurligi; 
ℎ =↓ 𝑆𝑆−↓ 𝑘𝑎𝑛𝑎𝑙 𝑡𝑢𝑏𝑖 − 0.06 
2-misol. Ohiri berk kanaldan suv olish inshootining hisobi
Asosiy ma'lumotlar. Blok-tipli nasos stansiyasiga suv. trappez tasavvurining 
ochiq kirish kanali orqali b = 4 m chuqurlik bo'ylab kengligi va m = 1.5 mantiqiy 
yechish faktori bilan ta'minlanadi. Stansiya to'rt vertikal markaziy nasos pompasi 
markasiga ega 80ВЦ-2.5/40 с подачей 2.1 m /s. Kanaldagi suvning chuqurligi 
Q
н.с
= 8.4m /s h = 1.38m (suv omborida minimal suv darajasi bilan). Suvni 
qabul qilish tizimidagi kanalning tubining darajasi 25.52 m (kanalning pastki 
yamog'i 0.00053. kanal uzunligi 80 m). Kanaldagi eng kam suv darajasini 
belgilang ↓ SS
= 26.90 maksimal suv darajasi ↓ SS
= 30.00.
Hisoblash tartibi. Statsionarga vertikal nasoslar o'rnatilganligi sababli. qabul 
qilish tizimining suvni iste'mol qilish binosi bilan birlashtirilgan (3.5. 5.3-rasmga 
qarang). Nasoslar orasidagi masofa 
𝑙
= 4.2𝑚. shuning uchun suv olish kamerasining kengligi 
𝑏
= 𝑙
− 𝑏 = 4.2 − 1.2 = 3.0 𝑚 
bu yerda 𝑏 – suv olish kamerasidagi devorning qalinligi. 0.3 m chuqurlik 
hisobiga 1.2 m ni tashkil etadi. 
Suvni qabul qilish kamerasining old kengligi; 
В = 𝑏
𝑛 + 𝑏 (𝑛 − 1) 
bu yerda n – stansiyada nasoslar soni n = 4. 
Suvni qabul qilishning yuqori qismi binoning 31.15 m. Er osti qismiga teng 
ravishda olinadi va suv olish kamerasining pastki qismida 23.16 m stansiyadagi 
asosiy nasosning assimilyatsiya quvurining pastki qismiga teng bo'ladi. shuning 
uchun buqa balandligi 31.15-23.16 = 7.99 m.

---

So’rish quvurining suvga botish chuqurligi kamida bo'lishi kerak; 
𝑠 = 0.7𝑣
ℎ
.
= 0.7 ∙ 0.56 ∙ 1.25
.
= 0.44 
bu erda 𝑣
– betonli so’rish quvuriga suvning kirish o'rtacha tezligi m/s; 
𝑣
=
𝑄
𝜔
=
𝑄
𝑏
∙ ℎ
=
2.1
3.0 ∙ 1.26
= 0.56 𝑚/𝑠 
bu yerda ℎ
- kirishning balandligi 0.85 m; 𝑏
- kirishning kengligi. bu 
holda 𝑏
= 𝑏
= 3𝑚. 
Doimiy suvga botib turadigan qismi chuqurligi: 
𝑠 =↓ 𝑆𝑆
−↓ 𝑘𝑎𝑚𝑒𝑟𝑎 𝑡𝑢𝑏𝑖 − ℎ
= 26.90 − 23.16 − 1.26 = 2.48 𝑚 
bu esa tavsiya minimal chuqurlik qiymatidan 0.5 m dan ortiqdir. 
Har bir suv olish kamerasidagi so’rish quvuri va ta’mirlash eshigi bilan 
jihozlangan. Zatvor tomonidan bloklangan teshikning o'lchamlari 3 m suv olish 
kamerasining kengligini va so’rish quvuri kirish chuqurligini aniqlaydi. 
ℎ
= 1.4𝑑 = 1.4 ∙ 0.9 = 1.26 𝑚 
Tirqish o'lchamini aniqlash
ℎ
∙ 𝑏
= 1.25 ∙ 3 𝑚 
Bunday ta'mirlash darvozasini o'rnatish uchun 0.3 m chuqurlikdagi va 0.4 m 
kengligida oluklar o'rnatiladi. Panjara 80 mm kengligida. qalinligi 6 mm bo'lgan 
po'latdan yasalgan. panjaralar orasidagi masofa 0.03 dan ortiq bo'lmagan) 𝐷 = 
0.03 • 1000 = 30 mm (𝐷 −80ВС-2.5/40 ishlaydigan nasos ishchi g’ildiragining 
diametri).Tarmoq tomonidan panjara bilan to'silgan qoplangan suv olishning 
o'lchami ℎ
𝑏
= 1.5 ∙ 3 𝑚 . Suv kirish joyi 𝜔
= 4.5𝑚 . Teshikning 
balandligi so'rish trubkasi kirishining balandligidan bir oz ko'proq olinadi.
Kerakli suv kirish maydoni 𝜔
= 1.25𝑄 𝑘/𝑣

---

bu erda 𝑄 − hisoblangan nasos oqimi. 2.1 𝑚 /𝑠; k - koeffitsient kameraning 
teshiklari chizig'ini hisobga olgan holda 1.2 ga teng; 𝑣
− tezligi kanallardan 
suv olish vaqtida teshikda va gidravlik mexanik tozalashda 0.8...1 m/s dan ortiq 
bo'lmagan holda 0.7 m/s ga teng. 
Yuqoridagi suv olish teshigi vertikal tayanch devor bilan cheklangan. Eng 
kam suv miqdori bo'yicha suv olishning (yig'ma devorning pastki tomoni) yuqori 
chuqurligi kamida 0.5 m ga tengdir. 
ℎ
=↓ 𝑠𝑠
−↓ 𝑘𝑎𝑚𝑒𝑟𝑎 𝑡𝑢𝑏𝑖 − ℎ
= 26.90 − 23.51 − 1.50 = 1.89 𝑚 
Olingan chuqurlik qiymatini kamida 0.5 m ga kamaytirish tavsiya etiladi. 
nasosning assimilyatsiya trubkasi va qabul kamerasining pastki qismi (3.5-rasmga 
qarang. [9]). pastki burchagining nishablik burchagi i = 14° bo'lishi kerak. Bu
panjarani tozalashga yordam beradi
Panjarani tozalash uchun 2840 mm (3 m teshik oralig'ida) va 50 mm [9] gacha 
bo'lgan minimal paqir pichog'i bo'lgan chelak o'lchovli PT tipidagi pechka tozalash 
moslamasi ishlatiladi. Shu sababli kameraning panjaralari 50 mm. PT apparati 
paqirlari panjara bo'ylab panjara oraliqlari oldida joylangan maxsus joylar bo'ylab 
0.3 m masofada. kengligi 0.3 m. chuqurligi 0.15 m. 
Vilkalar orqali vintlardek silliqlash va tushirish uchun relslar bo'ylab suv olish 
yo'li bo'ylab harakatlanadi. Tarmoq mashinasi ushbu kranga osilgan. 
Suv olish qismining uzunligi 𝐿
𝐿
= 𝑙
+ 𝑙 + 𝑙 = 3.05 + 0.35 + 1.0 = 4.4 𝑚 
Suvni iste'mol qilish bilan kengayadigan avankamera juftligini ta'minlovchi 
kanalni ikki versiyada ko'rib chiqish mumkin.
Variant 1. Avankamera gorizontal pastki qismga ega (3-rasm). Avtotrassa 
xonasining pastki qismi uzunligi bilan 𝐿 birinchi qismda gorizontal bo'lib, 
uzunlikdagi ikkinchi qismda ijobiy nishabga ega 𝐿 . Ikkinchi qismda biz oborish 

---

kanalining pastki qismini (↓ 25.52) va suv olish kamerasining gorizontal pastki 
qismini (↓ 23.51) uyg'unlashtiramiz. Avankemeraning to'liq uzunligi m. 
𝐿 = 𝐿 + 𝐿
Bu yerda: 𝐿 = (↓ 𝑘𝑎𝑛𝑎𝑙 𝑡𝑢𝑏𝑖−↓ 𝑘𝑎𝑚𝑒𝑟𝑎 𝑡𝑢𝑏𝑖)5 = (25.52 − 23.51)5 =
10.05 
Avankameraning konusning markaziy burchagini α = 30° qilib oling va 
avankameraning to'liq uzunligini topamiz 
𝐿 =
𝐵 − 𝑏
2𝑡𝑔
𝑎
2
=
15.6 − 4
2
∙ 0.267 = 21.72 𝑚 
Bu yerda 𝐵 - bu suvning old tomonining kengligi. m; b - pastki bo'ylab kirish 
kanalining kengligi. m 
Unda 𝐿 = 𝐿 + 𝐿 = 21.72 − 10.05 = 11.67 
Gorizontal pastki qismi bo'lgan avankamerada oqim uchun qulay shart-
sharoitlarni ta'minlash uning uzunligi; 
𝐿
= 4𝑏 (𝛾 − 1) = 4 ∙ 6.07(2.57 − 1) = 38.12 𝑚 
bu erda 𝑏 - trapersialga teng bo'lgan to'rtburchaklar kesimning eni; 
𝑏 = 𝑏 + 𝑚ℎ = 4 + 1.5·1.38 = 6.07 м;
m – oborish kanalining burchagiga koeffitsienti; h – rezervuarda minimal suv 
darajasi va stansiya zaxirasi shu jumladan. Barcha nasoslarning ishlashi bilan 
ta'minlash kanalida hisoblangan chuqurlik; γ - oqim kengayish darajasi.
𝛾 =
𝐵
𝑏
= 15.6/6.07 
Avtotransport kamerasining haqiqiy uzunligi talab qilinganidan kamroq. 
Shuning uchun oqimning tarqalishi salbiy bo'ladi. 

---

Haddan tashqari suv olish xonalariga oqim yondoshuvini aniqlaymiz (№ 1 va 
4 nasoslar) 𝛿 𝑣𝑎 𝛿 : 𝛿 = 𝛿 = 2𝜃 − 𝜑 = 2 ∙ 21
°
15 − 4 ∙ 10
°
10 = 38
°
20
bu yerda𝜃 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔
3(𝐵 − 𝑏 )
𝐿
= 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔[
3(6.3 − 3.5)
21.72
= 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔0.387
= 21
°
15 ; 
𝜑 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔
1.5(𝑏 − 𝑏 )
𝐿
= 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔
1.5(3.5 − 2.45)
21.72
= 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔0.0725 = 4
°
10 ; 
𝐵
− 𝑎𝑣𝑎𝑛𝑘𝑎𝑚𝑒𝑟𝑎 𝑣𝑎 𝑠𝑢𝑣 𝑞𝑎𝑏𝑢𝑙 𝑞𝑖𝑙𝑢𝑣𝑐ℎ𝑖 𝑘𝑎𝑚𝑒𝑟𝑎 𝑜′𝑞𝑙𝑎𝑟𝑖𝑜𝑟𝑎𝑠𝑖𝑑𝑎𝑔𝑖 𝑚𝑎𝑠𝑜𝑓𝑎 № 1, 𝐵
− 6.3 𝑚;
𝑏
=
2𝐵 𝑏
𝐵
= 2 ∙ 6.3 ∙
4.33
15.6
= 3.5 𝑚, 𝑏𝑢 𝑦𝑒𝑟𝑑𝑎 𝑏 = 0.5(1.4𝐾𝐿 + 𝑏 )
= 0.5(1.4 ∙ 0.085 ∙ 21.72 + 6.07)
= 4.33 𝑚 (𝐾 = 0.1 𝑑𝑎 𝑔𝑜𝑟𝑖𝑧𝑜𝑛𝑡𝑎𝑙 𝑡𝑢𝑏𝑙𝑖 𝑎𝑣𝑎𝑛𝑘𝑎𝑚𝑒𝑟𝑎, 𝐾
= 0.07 𝑡𝑢𝑏𝑖 𝑛𝑖𝑠ℎ𝑎𝑏𝑙𝑖𝑘 𝑏𝑜 𝑦𝑖𝑐ℎ𝑎; 𝑜 𝑟𝑡𝑎𝑐ℎ𝑎𝑠𝑖𝑛𝑖𝑞𝑎𝑏𝑢𝑙 𝑞𝑖𝑙𝑎𝑚𝑖𝑧 𝐾
= 0.085); 𝑏 =
𝐵
𝛾
=
6.3
2.57
= 2.45 𝑚. 
1 va 4-gacha bo’lgan nasoslarning o'ta olish kamerasiga yaqinlashish burchagi 
38° ga teng edi. Bu ruxsat etilgan qiymatdan (15 ... 20°) oshdi Shuning uchun. Biz 
boshqa dizayn avankerami deb hisoblaymiz. 
Variant 2. Pastki teskari burchak bilan Avankamera. Kirish trubkasi ichidagi 
suvning minimal suv sathidan ℎ
заг
= 1.89 m dan past bo'lgan chuqurlikning 
oldindan olingan qiymati minimal 0.5 m gacha kamayadi: nasosning kirish 
trubkasi va qabul kamerasining pastki qismi (3.5-rasmga qarang). 
Suv olish kamerasining boshida kerakli pastki belgini aniqlang: 
↓ 𝑘𝑎𝑚𝑒𝑟𝑎 𝑡𝑢𝑏𝑖 =↓ 𝑆𝑆
− ℎ
− ℎ
= 26.9 − 0.5 − 1.5 = 24.9 𝑚. 

---

Nasosi burchagini assimilyatsiya quvurining pastki qismiga va suv olish 
kamerasiga hisoblang 
𝛽 =
𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔𝑐
𝑙
+ 𝑎
=
𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔1.39
3.05 + 4.55
= 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔0.183 = 10°25′ 
bu yerda c – kameraning boshidagi tub sathi bilan kameraning oxiridagi 
(nasosda) so’rish quvuri joydagi tubi farqi. s = 24.9 – 23.51 = 1.39 m; 𝑙
−suv 
olish kamerasining uzunligi.
𝑙
= 3.05𝑚. a – so’rish quvurining uzunligi. a = 4.55m.
Avankamera talab qilinadigan uzunligi: 
𝐿 = 𝐿 + 𝐿
bu erda 𝐿 - teskari burchakka ega qismning uzunligiб m; 𝐿 - to'g'ri chiziqli 
qismning uzunligi m. 
𝐿 = 𝑏 {[1.13(𝛾 − 1) − 𝛾𝑝]/[0.32 − 0.283]} 
bu yerda 𝑝 = ℎ /ℎ = (ℎ − ℎ )/ℎ = (1.38 − 0.7)/1.38 = 0.493. p - pastki 
teskari burchak bilan anankamerning nisbiy balandligi; ℎ − avankemera 
chuqurligi m; h - ta'minot kanalidagi suv chuqurligi. m;ℎ -uchastkaning teskari 
burchagidan. ya'ni quyi qismidagi suv chuqurligi. 
ℎ =
[(1.2 … 1.4)ℎ𝑏 ]
𝐵
=
[(1.2 … 1.4)1.38 ∙ 6.07]
15.6
= 0.64 … 0.75 𝑚 
Chuqurlik ℎ tenglamadan topiladi; 
𝐴ℎ − ℎ − 𝐵 ℎ − 0.25𝐵 = 0 
bu yerda 
𝐴 = 𝐵 /(4𝜔 𝑅 =
.
∙ .
∙ .
= 453.7 

---

𝜔 – kanal ko’ndalang kesimini yuzasi suv chuqurligi h ning maydoni, 𝑚 : 
𝜔 = 𝑏ℎ + 𝑚ℎ = 4 ∙ 1.38 + 1.5 ∙ 1.38 = 8.38 𝑚 ; 
R – gidravlik radius: 
𝑅 =
=
.
.
= 0.93 𝑚, 
𝜒 = 𝑏 + 2ℎ 1 + 𝑚 = 4 + 2 ∙ 1.38 1 + 1.5 = 8.98 𝑚. 
Yuqoridagi tenglamada uchun ℎ qiymatini topamiz:
1 – holat 
ℎ =
0.25𝐵
𝐴
.
= 0.25 ∙
15.6
453.7
.
= 0.67 𝑚; 
2 – holat
ℎ =
0.25𝐵 + 𝐵 ℎ + ℎ /𝐴
.
= [(0.25 ∙ 15.6 + 15.6 ∙ 0.67 + 0.67 )/𝐴)]
.
= 0.69 ≈ 0.7 𝑚. 
ℎ = 0.7𝑚 deb qabul qilamiz. 
𝐿 = {[1.13(2.57 − 1) − 2.57 ∙ 0.493]/(0.32 − 0.283 ∙ 0.493)}6.07 = 17.1 𝑚. 
Orqa tarafdagi pastki avankameralarni teskari yo'naltirish 
𝑖
=
(ℎ − ℎ )
𝐿
=
(1.38 − 0.7)
17.1
= 0.04 
𝐿 (avankamera pastki qismining tepasi) bo'lagi oxiridagi avankameraning 
pastki qismi: 
↓ 𝑝𝑎𝑠𝑡𝑘𝑖 𝑏𝑒𝑦𝑓 =↓ 𝑘𝑎𝑚𝑒𝑟𝑎 𝑡𝑢𝑏𝑖 + 𝑖
= 25.52 + 0.04 ∙ 17.1 = 26.2 𝑚. 
Avankameraning pastki qismida suv olish kamerasining pastki qismi bilan 𝐿
uzunligi 1 dan 4 gacha nishablik yo’q 
𝐿 = (↓ 𝑝𝑎𝑠𝑡𝑘𝑖 𝑏𝑒𝑦𝑓−↓ 𝑘𝑎𝑚𝑒𝑟𝑎 𝑡𝑢𝑏𝑖)4 = (26.2 − 24.8)4 = 5.6 𝑚. 

---

Avankameraning to’liq uzunligi
𝐿 = 𝐿 + 𝐿 = 17.1 + 5.6 = 22.7 m. 
Konusning markaziy burchagi quyidagicha aniqlanadi 
𝛼 =
2𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 𝐵 − 𝑏
2𝐿
=
2𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔(15.6 − 4)
2
∙ 22.7 = 2𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔0.256 ≈ 29° 
α = 30° qabul qilindi 
Kanal yon devorlarining qiyalik koeffitsientini m = 1.5. Avankameraning 
qiyaliklari va suv yon devorlari 45° burchak holatida o'rnatiladi. Avankameraning 
pastki va yon bag'irlari temir beton bilan qoplanadi.