Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

kalkulyatsiya deyiladi. Kalkulyatsiyaning rejadagi, normativ, kutilayotgan (provizor) va hisobot kabi 
turlari mavjud. Hisobot kalkulyatsiyalari buxgalteriya hisobi schotlaridagi yozuvlar asosida tuziladi. 
Kalkulyatsiyalash qoidalarini yuqori organlar belgilaydi va ular barcha korxonalar uchun majburiydir. 
Buxgalteriya hisobi schotlarida aks ettirilgan korxona mablag‘lari, mablag‘lar manbalari, xo‘jalik 
jarayonlari va ularning natijalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar vaqti-vaqti bilan balans tarzida 
umumlashtirilishi zarur. Balansda xo‘jalik mablag‘lari to‘g‘risida ma’lumotlar aks ettirilib, unda xo‘jalikda 
qanday mablag‘lar mavjudligi va ular qaysi manbalar hisobidan tashkil topganligi hamda maqsadli 
tayinlanishi ko‘rsatiladi. Balans mavjud mablag‘lar bilan ularning tashkil topish manbalarini taqqoslab, 
xo‘jalik ahvolini o‘rganish imkonini beradi. 
Xo‘jalik yurituvchi subektlarning moliya-xo‘jalik faoliyati haqida xulosa chiqarish uchun xo‘jalik 
mablag‘lari, ularning tarkibi va tashkil topish manbalarini ko‘rsatuvchi ma’lumotlarga ega bo‘lgan 
balansdan tashqari, korxonadagi ayrim bo‘limlar xo‘jalik faoliyatining umumiy ko‘rsatkichlari, xo‘jalik 
faoliyatining maxsus tomonlarini tavsiflaydigan ko‘rsatkichlar ham zarur bo‘ladi. Bunday ko‘rsatkichlarga 
ega bo‘lish buxgalteriya hisobi metodining muhim usullaridan bo‘lgan hisobot yordamida yerishiladi. 
Ma'lum davr uchun xo‘jalik faoliyatini aks ettiruvchi umumlashtirilgan va o‘zaro aloqadorlikni 
ta'minlaydigan ko‘rsatkichlarni aks ettiruvchi shakllar yig‘indisi hisobot deyiladi. 
Yuqorida ko‘rib chiqilgan buxgalteriya hisobi metodini tashkil etuvchi usullar (elementlar) ning har 
biri ma'lum darajada mustaqil bo‘lishi bilan birga boshqalarining amal qilishlari uchun birlamchi muhim 
shart-sharoit ham hisoblanadi. Bu esa fanning predmeti hisoblangan: mablag‘lar, manbalar va xo‘jalik 
jarayonlari hamda unda sodir bo‘ladigan xo‘jalik muomalalari o‘rtasida sabab-oqibatli dialektik bog‘liqlik 
mavjudligi bilan izohlanadi. Shu bilan birga ularni buxgalteriya hisobi tizimida to‘liq, uzluksiz va obektiv 
aks ettirishga eirishiladi.
Shunday qilib, buxgalteriya hisobi predmeti va metodi o‘rtasida ham sabab-oqibatli dialektik 
bog‘liqlik mavjud (1.8-rasm). 

---