Microsoft Word Dauletmuratova M

Qospa so’z tu’rindegi yer adam atlari’ 
Qospa so’z tu’rindegi qaraqalpaq yer adam atlari’ni’n’ qurami’nda 
atli’q, kelbetlik, sanli’q, ra’wish, feyil ha’m ayi’ri’m almasi’q, ko’mekshi 
ha’m modal so’zlerdin’ de ushi’rasatug’i’nli’g’i’n ko’remiz. Bul so’z 
shaqaplari’ qospa so’z tu’rindegi qaraqalpaq yer adam atlari’ni’n’ 
qurami’nda wo’z-ara kelisiw, basqari’w, izafet ha’m jupkerlesiw arqali’ 
baylani’sadi’. Wolardi’n’ arasi’nda so’z jasawshi’ ha’m so’z wo’zgertiwshi 
affiksler de ushi’rasadi’. 
Qospa so’z tu’rindegi yer adam atlari’n morfologiyali’q quri’li’si’ 
boyi’nsha to’mendegi modeller boyi’nsha ko’rsetiwge boladi’: 
1. «Atli’q ha’m atli’q» tu’ri. 
1. Tu’bir ha’m tu’bir tu’ri: Da’ryabay, Danabay, Da’wletmurat, 
To’rebay, Polatbay, Xojabek, Wordabay, Baltabay, Baltamurat, Temirbek, 
Qalbay, Qalmurat  ha’m t.b. 
2. Atli’q ha’m feyil tu’ri: Allabergen, Qudaybergen, Bekbosi’n, 
Yesbosi’n, Xojamberdi.
3. «Kelbetlik ha’m atli’q» tu’ri. Kelbetlikler wo’zinin’ ma’nisi jag’i’nan 
predmettin’ sapasi’n, tu’r-tu’sin, ha’r tu’rli belgilerin bildirip keletug’i’n 
bolg’anli’qtan, wolardi’n’ ko’binese predmetlik ma’nini an’latatug’i’n 
atli’qlar menen dizbeklesip keliwi – bul ni’zamli’ qubi’li’s. Birinshi 
komponent si’pati’nda sapali’q ha’m qatnasli’q kelbetlikler de kele beredi. 

---

65
Qaraqalpaq yer adam atlari’ni’n’ «kelbetlik ha’m atli’q» tu’ri yekige 
bo’linedi: 1) «sapali’q kelbetlik ha’m atli’q», 2) «qatnasli’q kelbetlik ha’m 
atli’q». 
«Sapali’q kelbetlik ha’m atli’q» tu’ri: Sari’bay, Tazabay, Jaqsi’bay, 
Jaqsi’murat, Jan’abay. 
«Qatnasli’q kelbetlik ha’m atli’q» tu’rindegi qaraqalpaq yer Adam 
atlari’nda birinshi komponent si’pati’nda kelbetlik jasawshi’ ha’r qi’yli’ 
affiksler ja’rdeminde jasalg’an kelbetlikler qollani’ladi’: Nurli’bay, 
Qutli’murat, Tatli’murat, Qalli’bek, Men’limurat, Men’libek ha’m t.b. 
2. «Feyil ha’m atli’q» tu’ri: Turg’anbay, Tursi’nbay, Tursi’nmurat, 
Wo’tebay, Berdibay, Berdimurat, Turdi’bay, Turdi’murat, Tilewmurat, 
Saylawbay ha’m t.b. 
3. «Ra’wish ha’m atli’q» tu’ri: Uzaqbay, Yesenbay, Amanbay, 
Shi’ni’bay. 
4. «Ra’wish ha’m feyil» tu’ri: Uzaqbergen, Rasbergen, Xosheter, 
Ko’pju’rsin, Bekbosi’n, Bektursi’n, Bekturdi’, Amangeldi, Yesengeldi. 
5. «Sanli’q ha’m atli’q» tu’ri: Qi’ri’qbay, Yeliwbay, Alpi’sbay, 
Jetpisbay, Segizbay, Tog’i’zbay, Alti’bay, Seksenbay, Mi’n’bay
. 

---

66