Microsoft Word Хурсанбоев С. Ёш боксчиларни машғулот ва мусобақа фаолиятида жароҳатлар олиш сабабларини аниқлаш docx
YOsh bokschilarning mashg‘ulot va musobaqalardagi
Download 1.67 Mb. Pdf ko'rish
|
kucg
|
1.2. YOsh bokschilarning mashg‘ulot va musobaqalardagi
harakatlari Boks mashg‘ulotsi va musobaqalarda qo‘llaniladigan usullar - taktik-texnik harakatlar rivojlantirishda sportchilarning mushak, pay, bo‘g‘imlarni cho‘zish, egish, yoyish, siqish, burash kabi maxsus mashqlarni sekin-asta rivojlantirish ehtiyotkorlikni talab qiladi. Zo‘rma-zo‘raki va keskin tarzda qo‘llangan mashqlar mushak, pay, bo‘g‘imlarni jarohatlanishiga, hatto og‘ir jarohatga olib kelishi mumkin. (34). YOsh bokschilarni tayyorlash yuqori darajada ko‘p yillik tayyorgarlik tizimi samaradorligiga bog‘liq. Unga sport maktablarida o‘quv dasturlari asosida amalga oshiriladigan yosh bokschilarni mashg‘ulot qildirishning oqilona tashkil etilgan jarayoni sifatida ta’rif berish mumkin. Bokschining ko‘p yillik tayyorgarligi inson rivojlanishining-yosh xususiyatlari, uning tayyorgarlik darajasi, jismoniy sifatlarining
rivojlanish xususiyatlari, harakat malakalari va ko‘nikmalarining shakllanishini hisobga olgan xoldagina muvaffaqiyatli amalga oshirilishi mumkin. Ko‘p yillik mashguloti jarayonini tug‘ri tuzish uchun bokschilar uzlarining yuqori natijalariga erishayotgan yosh chegaralari atrofiga bog‘liq holda yo‘l tutishi lozim. M u r a b bi yn in g yos h zo n al a rin i b il is h i ko ‘p
yil li k mashg‘uloti jarayonini yaxshi tizimlashtirishga imkoы beradi. Birok, sportchilarning yoshi ko‘p yillik mashg‘ulotning oqilona tizidaqiqai qurishda hisobga olinishi shart bulgan yagona omil emas. Bokschining alohida jismoniy sifatlarini tarbiyalash uchun eng qulay davrlar, shuningdek texnik-taktik harakatlarni sifatli uzlashtirish qobiliyatini hisobga olish zarur.(31,35) O‘smirlik chog‘ida jismoniy sifatlarni rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlar mavjud. Bunda oqilona va tizimli pedagogik ta’sir etish ta’minlanishi lozim. YOsh bokschilarning jismoniy sifatlarini rivojlantiruvchi pedagogik ta’sir yosh rivojlanishining u yoki bu pog‘onasida eng yaqqol
ko‘zga tashlanadigan jismoniy sifatlarning to‘liqroq namoyon bo‘lishiga yordam beradi. Mashg‘ulot va
musobaqalarda bokschilar faoliyati jarayonlarida sportchiga bir qator ganitib qo‘yadigan omillar ta’sir qiladi. Bu endogen va ekzogen deb ataladi. Endogen gangituvchi omillar: xayajonlanish, gipoksiya, charchash va jarohat olish hisoblanadi. Ekzogen omillar: musobaqa sharoitining ta’siri, ishqibozlarning o‘zini tutishi, jang boksiga zo‘r berish hisoblanadi. YUqori toifali bokschilar bellashuvga qatnashishda va yaxshi texnikalarni ko‘rsatishda katta tadqiqotga egadirlar. Ular murakkab konfliktli holatlarga ya’ni, charchoq va gangituvchi omillarga qaramasdan musobaqa bosqichlariga javobgar bo‘ladilar va yuqori natijalarni qo‘lga kiritadilar. Bokschining texnik turi, xarakat va hodisaning maxsus tizimidagi dialektik xususiyatlarni xaraterlovchi butunlik va differensiatsialash, bir xillik va alohidalik, mo‘‘tadillik va variantlilik. Atrof muhit sharoitlariga moslashishni sezgirlik bilan idrok qilish sport texnikasida koordinatsion mexanizmni o‘zgaruvchanligini aniqlaydi. Bokschilar musobaqa faoliyati doimiy va tez o‘zgaruvchan jang to‘qnashuvlari holatida o‘tadi. Bunday holatlarda bokschilar g‘alabaga qaratilgan turli hil xarakatlarni qo‘llaydilar buning natijasida jarohat olishlari mumkin.. Bokschilar musobaqalarda raqib bilan bo‘lib o‘tadigan janglarda qo‘llayotgan harakat
imkoniyatlari juda
katta. Bokschilar raqib bilan bo‘ladigan janglarda 70 ta va undan ko‘p usulni, 30 ta usul esa, raqib bilan jang qilayotgan paytda ishlatiladi. Musobaqa holatlarining sanoqsiz ko‘p variantlari mavjud lekin, har bir o‘xshash xarakatlarni keraklisiga o‘z munosabatlarini bildirish kerak. Agar bokschilar va murabbiylar stereotip ishlab chiqishning tu yo‘li bilan ketganlarida muvaffaqiyatga erishmagan bo‘lar edilar. Bokschi har safar o‘ziga yaxshi t anish bo‘lgan ra qib i bilan uchrashganda, bir xil harakatdan foydalanganda ham, hech qachon fazoviy-vaqtli xarakteristikalarni xarakatini huddi shunday aniq qaytara olmaydi. Agar
boks janglarida faqat bitta
qatnashuvchining harakatlarini kuzatsak, uning raqibini ko‘rolmaymiz. Bokschi bajarayotgan harakat turini aniq aytganimizda ham uning taktik holatlarini aniqlay olmaymiz. Buning birgina imkoniyati sportchi harakatining texnik xarakteristikasini va strukturasini tassavvurimiz bo‘yicha aniqlaymiz. Xarakatning taktikaga mansubligini o‘rnatish uchun, jangning faqat birgina qatnashchisini emas balki, uning raqibini ham ko‘rish muhim. Y O s h s p o r t c h i l a r n i j i s m o n i y t a y y o r l a s h s p o r t ma s h g‘u l o t l a r i ni n g e n g muh i m t a r ki b i y qi s ml a r i da n hisoblanib, organizmni har tomonlama rivojlantirish, sog‘likni mustahkamlash, jismoniy qobiliyatlarni takomillashtirish va tayyorgarlikning barcha boshqa turlari uchun mustahkam funksional baza yaratishga yo‘nal girilgan jarayon sifatida tushuniladi. YOsh sportchilarning umumiy jismoniy tayyorgarligi (UJT) yuksak natijalarga erishish uchun poydevor, zarur asos hisoblanadi. U quyidagi vazifalarni hal etishga qaratilgan: 1) yosh sportchilar organizdaqing funksional imkoniyatlarini oshirish; 2) jismoniy sifatlar - kuch, tezkorlik, chidamkorlik, epchillik va egiluvchanlikni rivojlantirish; 3)
yosh sportchilar organizdaqing jismoniy rivojlanishidagi nuqsonlarni yo‘q qilish. Esh sportchilarning yordamchi jismoniy tayyorgarligi maxsus jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan samarali faoliyat uchun zarur bo‘lgan funksional asosni yuzaga keltirishga
mo‘ljallanadi. U maxsus yo‘nalishga ega bo‘lib, quyidagi vazifalarni hal etishga qaratilganb 1) yosh bokschilarning harakat faoliyatlarida namoyon bo‘ladigan funksional imkoniyatlarini rivojlantirish; 2) organizmning yuqori darajadagi maxsus yuklamalarga chidamliligi qobiliyatini takomillashtirish; 3) jarohat olishdan saqlanish; 4) tiklanish jarayonlarining kechish shiddatini orttirish. YOsh sportchilarning MJT harakat ko‘nikmalari tizimidagi eng muhim harakat sifatlarini rivojlantirishga yo‘naltiriladi. SHuning uchun maxsus jismoniy tayyorgarlikning asosiy vositalari sifatida musobaqa mashqlari ularning sportchi organizmiga ta’sirini kuchaytiruvchi har turli murakkablashtiruvchi unsurlar bilan birgalikda qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda insonning harakat imkoniyatlarinm tavsif-lash uchun "jismoniy qobiliyatlar" va "jismoniy sifatlar" atamalaridan foydalaniladi. Bu
tushunchalar ma’lum
ma’noda o‘xshash bo‘lsalarda, lekin bir xil emaslar. (22, 32) Afsuski, adabiyotlarda mazkur tushunchalarning ta’rifi va o‘zaro aloqasi haqida birmuncha qarama - qarshi fikrlarni uchratish mumkin. Masalan, bir holatda jismoniy qobiliyatlar organizmning harakat faoliyatida ishtirok etayotgan hamda uning ta’sirini belgilaydigan funksional tizimlar layoqatining namoyon bo‘lish shakllari sifatida tushuniladi, boshqasida hayotda, ayniqsa, harakat faoliyatida amalga oshiriladigan va asosini jismoniy sifatlar
tashkil etadigan insonga xos imkoniyatlar n az ar da t util adi; uchinchisi da qo bili ya tlar de ga nda, o r g a n i z m n i n g r u h i y - f i z i o l o g i k v a
m o r f o l i g i k xususiyatlariga asoslanuvchi rivojlangan tug‘ma qobiliyat nishonalari tushuniladi. Bokschilarning jismoniy qobiliyatlar mushak faoliyati talablariga javob beradigan va uning samarali bajarilishini ta’minlaydigan ruhiy -fiziologik hamda morfologik xususiyatlaridir. Bokschi harakat imkoniyatlarining alohida jihatlarini ifodalash uchun uzoq vaqt "jismoniy sifatlar" degan atama qo‘llanilgan. Hozir ayrim mualliflar uni "jismoniy sifatlar" tushunchasining sodda
formalastik mazmuni
tufayli ilmiy
muomaladan chiqarib yuborishni va ularning o‘rniga faqat "jismoniy qobiliyatlar" atamasini qo‘llashni taklif qilmoqdalar. SHunga qaramay, kundalik nutqda va ilmiy -usuliy adabiyolarda mazkur atama ancha keng tarqalgan. SHuning uchun, ehtimol, bu ikki tushuncha orasidagi o‘xshash va farqli to mon la rni a ni qlas h, ul ar dan fo ydal anis h v az i ya tl ari n i belgilab olish o‘rinlidir (29,33). YOsh bokschilarning jismoniy sifatlari jismoniy qobmliyatlari bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, turli harakatlar chog‘ida ularning namoyon bo‘lish xususiyatlari bilan belgilanadi, jismoniy qobiliyatlarning rivojlanish va namoyon bo‘lish darajasiga bir tomondan atrof - muhit omillari, ikkinchi tomondan esa organizmning turli tas’irlarga o‘ziga xos reaksiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan irsiy omillar ta’sir o‘tkazadi, jismoniy qobiliyat nishonalari sifatida inson organizda anatomik, fiziologik va ruhiy xususiyatlari yuzaga chiqadi. Biror-bir faoliyatni bajarish jarayonida "motor
nishonalar" organizmning moslashish o‘zgarishlari asosida takomillashib, tegishli jismoniy qobiliyatlarga aylanadi. Ta’kidlash zarurki, "motor nishonalar" ko‘p funksiyali bo‘lib, mushak faoliyati sharoitlariga qarab u yoki bu yo‘nalishda rivojlanishi va u yoki bu shakldagi jismoniy qobiliyatlar rivojini ta’minlashi mumkin. YOsh bokschilarning harakat faoliyati turlari qancha bo‘lsa, shuncha ko‘p bo‘lishi mumkin, chunki ularning har biriga
o‘ziga xos
tuzil ish,
harakaglarning maqsadli yo‘naltirilganligi, mushaklar muvofiqlashi, organizm faoliyati rejimi hamda uning quvvat bilan ta’daqlanishi kabi xususiyatlar xosdir. SHu sababli ham organizmdan chidamlilik yoki harakatlar tezkorligini rivojlantirishga javobgar bo‘lgan qandaydir alohida mexanizmlarni izlash befoyda. Ularning takomillashuvi asosida inson organizda morfofunksional ixtisoslashuviga olib keladigan moslashtiruvchi ta’sir, butun bir adaptiv reaksiya yotadi. Morfofunksional qayta qurishlar organizmni to‘laligicha qamrab oladi. Biroq bu eng ko‘p darajada va birinchi navbatda asosiy ish yuklamasini ko‘taradigan mushak guruhlari hamda ularning ish qobiliyatini ta’minlovchi fiziologik tizimlarga taalluqlidir. Funksional ixtisoslashuvning bunday tanlash xususiyati, asosan, organizmning ma’lum faoliyat sh a roiti da gi ish reji mi ga, u nin g ya qqol n amo yon bo‘lish darajasi esa jismoniy yuklamalarning shiddati va hajmiga bog‘liq. Hozirgi vaqtda jismoniy qobiliyatlarni besh asosiy turga ajiratish qabul qilingan: kuch, tezkorlik va muvofiqlash qobiliyatlari,
chidamkorlik va egiluvchanlik. Ularning har biri harakat faoliyatining har xil turlarida xilma xil shakllarda namoyon bo‘ladi.
Download 1.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|