Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

«Bizning (yo‘limiz)da jihod qilgan – kurashgan zotlarni, albatta, O‘z 
yo‘llarimizga hidoyat qilurmiz. Aniqki, Alloh chiroyli amal qilguvchi zotlar bilan 
birgadir» (Ankabut, 69-oyat), degan. 
Agar sen: «Mutakallimlar avom xalqning aqidasini bid’atchilardan qo‘riqlovchi, dedingiz, 
ularning darajasini esa, arab yo‘lto‘sarlarining hujumidan hojilarning mol-mulklarini 
himoya qiluvchilarga qiyosladingiz. Bu bilan faqihning darajasini sulton kabi ba’zi 
odamlar ba’zilariga qiladigan dushmanchiligini to‘sadigan qonunning nazoratchisi qilib 
ko‘rsatdingiz, holbuki, qo‘riqchilik va nazoratchilik din ilmiga nisbatan ancha past daraja. 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
38
Millatning fazilat bilan mashhur bo‘lgan ulamolari faqihlar va mutakallimlardir. Ular Alloh 
taolo huzurida xalqning afzalidirlar. Qanday qilib, din ilmiga mansub zotlarni past 
darajaga tushirib qo‘ydingiz», desang, bilgilki, kim haqni shaxslar bilan tanisa, u zalolat 
sahrolarida hayratga tushib qolibdi. Agar haq yo‘lda yursang, haqni tanisang, haqni 
tamsil etganlarni ham taniysan. 
Agar sen odamlar o‘rtasida yuksak darajalari bilan mashhur bo‘lgan kishilarga boqib, 
ularga taqlid qilish bilan qanoatlansang, sahobalarning yuksak martabalaridan g‘aflatda 
qolasan. Men zikr qilib o‘tgan olimlar sahobalarni (barcha ilm sohiblaridan) oldinda 
ekanliklariga ijmo’ qilishgan. U zotlarning dinda peshqadamliklari kalom va faqih ilmi 
tufayli emas, balki oxirat ilmi va uning yo‘lidan yurganliklari tufaylidir. 
Abu Bakrning (r.a.) boshqalardan ustunliklari ko‘p ro‘za tutish, ko‘p namoz o‘qish yoki 
ko‘p hadis rivoyat qilish, fatvo berish yoki gapirish boisidan emas, balki qalblariga 
mustahkam o‘rnashgan narsa tufaylidir. Bunga Rasullar sayyidi (sollallohu alayhi 
vasallam): «Abu Bakrning fazli namoz va ro‘zaning ko‘pligi bilan emas...» deya guvohlik 
berganlar.
73
Demak, sen Abu Bakrni ana shu cho‘qqiga olib chiqqan sirni bilishga qiziq. U 
sir nafis javhar, yashiringan yoqutdir. Sen ifodasi cho‘zilib ketadigan, turtki va sabablar 
tufayli izzat-hurmat qilinadigan narsani tashla. 
73. Termiziy Abdulloh ibn Muzaniydan rivoyat qilgan.
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) vafot qilganlarida ortlarida Allohni tanigan 
minglab olim zotlar-sahobalar qoldi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) ularni 
maqtaganlar. Vaholanki, ularning birortasining kalom ilmidan xabari yo‘q edi, bir 
nechtasidan boshqasi fatvoga o‘zini loyiq bilmasdi. Abdulloh ibn Umardan (r.a.) biror 
masala so‘ralsa, u zot: «Falonchi amirdan borib so‘ra. Chunki muammo va hukmlarda 
xulosa chiqarib, fatvo berish valiy va sultonlarning ishi», der edilar. 
Hazrati Umar (r.a.) vafot etganlarida Ibn Mas’ud: «Ilmning o‘ndan to‘qqiz qismi ketdi», 
dedilar. U kishiga: «Oramizda shunday sahobalar turib, shunday deysizmi?» 
deyishganida, u zot: «Men fatvo va hukm chiqarishni ko‘zda tutmayapman. Balki Alloh 
taoloni tanish ilmini aytyapman», deb javob berdilar. 
Ibn Mas’ud (r.a.) ushbu so‘zlari bilan kalom va jadal (munozara) ilmini ko‘zda tutgan 
deb o‘ylaysanmi? Nima uchun Hazrati Umarning vafoti bilan o‘ndan to‘qqizi o‘lgan ilmni 
o‘rganishga qiziqmayapsan? Vaholanki, kalom va jadal ilmining eshigini yopgan u 
kishidir. Sabi’ ibn Sharik degan kishi, ikki oyati karima bir-biriga qaramaqarshi kelyapti, 
deb savol berganida, unga darra urib, Basraga surgun qilganlar va odamlarni undan 
uzoqroq yurishga buyurganlar. 
Mutakallim va faqihlarni mashhur olimlar, deyishingga kelsak, bilgilki, Alloh huzuridagi 
fazilatga yetish bilan odamlar orasida erishiladigan obro‘-shuhrat boshqa-boshqa narsa. 
Abu Bakr Siddiqning (r.a.) shuhratlari u kishining xalifaliklari sababli, ammo fazilatlari 
esa, qalblarida e’zozlangan sir tufayli bo‘lgan. 
Hazrati Umarning (r.a.) shuhrati siyosatlari tufayli, fazilatlari esa, vafotlari ila o‘ndan 
to‘qqizi o‘lgan Alloh taoloni tanish ilmi bilan edi. U kishining adolati va xalqqa nisbatan 
mehribonligi Alloh taologa yaqinlik hosil qilish uchun edi. Bu narsa Umarning (r.a.) ichida 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy