Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

O‘zbekiston eksportining mintaqalararo taqsimlanishi
Yillar
Jami eksport
mln. AQSh
Mintaqalarning salmog‘i,
 foizda

---

 700
dollari
Mustaqil Davlatlar
Hamdo‘stligi
Uzoq xorij 
mamlakatlari
2000
3264,7 
36,0 
64,0 
2001
3170,4 
35,0 
65,0 
2002
2988,4 
28,0 
72,0 
2003
3725,0 
26,0 
74,0 
2004
4853,0 
31,0 
69,0 
2005
5408,8 
32,0 
68,0 
2006
6389,8 
42,0 
58,0 
2007
8991,5 
47,5 
52,5 
2008
11493,3 
35,0 
65,0 
2009
11771,3 
34,0 
66,0 
2010
13044,5 
45,0 
55,0 
2011
Mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga nisbatan jahon 
bozorlaridagi talablarni aniqlashtirish, shundan so‘ng bunday bozorlarga 
kengroq kirib borish va raqobatlashish strategiyasini ishlab chiqish 
eksportga chiqarilayotgan tovarlar turini va tashqi bozorlar geografiyasini 
kengaytirishga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Xorijiy davlatlar bozorlarida 
milliy kompaniyalarimiz mahsulotlarining raqobatdoshligiga erishish 
uchun eksportga tovar taklif qilayotgan korxonalarga mahsulotlar ishlab 
chiqarish va realizatsiya qilish xarajatlarini kamaytirishga, ularga jahon 
bozori konyunkturasidagi o‘zgarishlar va istiqbolli bozorlar, shuningdek, 
raqobatchilar haqida qilingan tadqiqotlar asosida axborotlar berish, tashqi 
savdo jarayonida ishtirok etayotgan transport-kommunikatsiya tizimlarini 
takomillashtirish va yangi transport yo‘laklarini ochish orqali transport 
sarf-xarajatlarini kamaytirishga ko‘maklashish maqsadga muvofiq 
bo‘ladi. Bu borada amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarda tayyor 
mahsulotlarni yangi tashqi bozorlarga chiqarish, eksport hajmini keskin 
oshirish, eksportga chiqarilayotgan yuklarni tashish tizimini va 
infratuzilmasini takomillashtirish, tashqi bozorlarga tovar taklif 
qilayotgan milliy kompaniyalarning marketing tadqiqotlari, moliyaviy va 
tashkiliy-huquqiy jihatdan izchil qo‘llab-quvvatlash muhim ahamiyat 
kasb etadi. Qisqa qilib aytganda, mamlakatimizning eksport salohiyatini 
oshirish va tarkibiy tuzilishini takomillashtirish, umuman milliy tashqi 
savdo aylanmasining diversifikatsiya qilinishi iqtisodiyotimiz tarkibida 
sifat o‘zgarishlarining qo‘lga kiritilishi, ishlab chiqaruvchilarning jahon 

---

 701
bozorida raqobatbardoshligining mustahkamlanishi asosida iqtisodiy 
yuksalish va aholi turmush farovonligini yanada oshirish maqsadlariga 
xizmat qiladi. 
Respublikamizning tashqi savdo aylanmasi va uning tarkibiy tuzilishi 
bozor munosabatlari rivojlanishi bilan chuqurlashib borayotir. Ayniqsa, 
so‘nggi yillarda eksport tarkibida bir tomondan raqobatbardosh va chuqur 
qayta ishlangan tayyor mahsulot salmog‘i barqaror o‘sib borayotgan 
bo‘lsa, ikkinchi tomondan esa xomashyo hisoblangan mahsulotlarning 
ulushi izchil ravishda kamayish tendensiyasiga egaligi yaqqol ko‘zga 
tashlanmoqda. Mustaqillikning dastlabki yillarida eksportda paxta 
tolasining salmog‘i qariyb 50 foizni tashkil etgan bo‘lsa, hozirgi kunda 6 
baravarga kamayib, 8 foizni tashkil etmoqda. Bunday natijalarga milliy 
tashqi savdomiz geografik yo‘nalishining kengayishi va birinchi galda 
barqaror rivojlanib borayotgan Osiyo qit’asi mamlakatlari bozorlari bilan 
savdo aloqalarimizning izchil o‘sishi asos bo‘lmoqda. 
Mazkur tendensiya milliy eksport tarkibida yuqori qo‘shimcha 
qiymatga ega bo‘lgan va chuqur qayta ishlangan raqobatdosh tayyor 
mahsulot hajmining barqaror oshayotganligini, iqtisodiyotimizning izchil 
rivojlanib borayotgan salohiyati va imkoniyatlarini isbotlaydi. Jahonda 
o‘ta murakkab bo‘lgan moliyaviy-iqtisodiy inqiroz sharoitida bunday 
yutuq va o‘zgarishlar alohida ahamiyatga ega. 
Mamlakatimiz eksport salohiyatini mustahkamlash borasida amalga 
oshirilgan tadbirlar mahsulot eksport qiladigan korxonalarni qo‘llab-
quvvatlash va rag‘batlantirish jarayonlari ham muhim ahamiyat kasb etadi. 
Eksportga mahsulot chiqaradigan korxonalarga aylanma mablag‘larini 
to‘ldirish uchun Markaziy bank qayta moliyalash stavkasining 70 
foizidan ortiq bo‘lmagan stavkalarda 12 oygacha bo‘lgan muddatga 
imtiyozli kreditlar berib, tayyor mahsulot ishlab chiqarishga 
ixtisoslashgan va xorijiy investitsiya ishtirokida tashkil etilgan 
korxonalarni qo‘shimcha qiymat solig‘idan tashqari barcha turdagi soliq 
va to‘lovlardan ozod qilish muddatini 2012-yilgacha uzaytirgan edi. 
Shuningdek, banklar kreditlari bo‘yicha to‘lov muddati o‘tgan va joriy 
qarzlar miqdorini qayta ko‘rib chiqish, budjetga to‘lanadigan 
to‘lovlarning penyasidan kechishdek muhim imtiyozlar va preferensiyalar 
kabilar yaratilgan shart-sharoitlardan darak beradi. 
Bundan tashqari, eksport qiluvchi korxonalarni qo‘llab-quvvatlash va 
barqaror faoliyatini ta’minlash maqsadida tijorat banklari tomonidan 
aylanma mablag‘larini to‘ldirishi uchun katta miqdorda imtiyozli kreditlar 
ajratildi. Yetkazib berilgan elektr energiyasi, tabiiy gaz va kommunal 

---

 702
xizmatlarning qarzlarini budjetga to‘lashni muayyan muddatga kechik-
tirilganini ta’kidlash o‘rinli. Bu qulayliklar va imtiyozlar jahon 
moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida mahsulotni eksport qilish borasida 
ro‘y bergan muvaqqat qiyinchiliklarga qaramasdan, eksport qiluvchi 
korxonalarda ishlab chiqarish pasayishining oldini olishga va eksportning 
barqaror o‘sib borishiga imkoniyat yaratdi. 
Mahsulot eksport qiladigan korxonalarni qo‘llab-quvvatlash tashqi 
savdo balansining muttasil ijobiy saldo bilan yakunlanishiga, to‘lov 
balansining ishonchliligi va iqtisodiyotimiz barqarorligini mustahkam-
lashga olib keldi.
Ta’kidlash joizki, milliy iqtisodiyotni modernizatsiya qilish bilan 
birga, tashqi savdo tarkibini takomillashtirish va diversifikatsiya qilish 
jarayoni umuman ikki yo‘nalishda amalga oshiriladi, ulardan birinchisi, 
eksportga chiqarilayotgan tovarlar va xizmatlar tarkibini zamonaviy 
mahsulotlar bilan to‘ldirish va kengaytirish hisobiga, ikkinchisi esa, 
tashqi savdo jarayonida ishtirok etayotgan mamlakatlar tizimini va 
geografik tarkibiy tuzilishini kengaytirish asosida ta’minlanadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 2011-yilning asosiy 
yakunlari va 2012-yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish-
ning ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining 
majlisidagi ma’ruzasida: «Jahondagi moliyaviy-iqtisodiy inqiroz 
chuqurlashib bormoqda. Takror aytaman, O‘zbekiston bunday salbiy 
voqealardan uzoq bo‘la olmaydi. Nega deganda, mamlakatimiz iqtiso-
diyoti jahon iqtisodiyotining uzviy bir qismiga aylanib bormoqda. Bugun 
biz xalqaro hamjamiyatning teng huquqli a’zosi sifatida dunyo bozoriga 
chiqib, turli davlatlar bilan samarali hamkorlik qilayotgan ekanmiz, o‘z-
o‘zidan ayonki, jahondagi iqtisodiy-moliyaviy o‘zgarishlardan chetda 
qololmaymiz. Bu haqiqatni hech qachon esimizdan chiqarmasligimizni 
istardim», – deb ta’kidlaydi.