Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc
Mulkchilik turli shakllarining vujudga kelishi
Download 2.93 Mb. Pdf ko'rish
|
Qobilov Sh Iqtisodiyot nazariyasi darslik 2013
|
2. Mulkchilik turli shakllarining vujudga kelishi
2.1. Prezident Islom Karimov jamiyatning iqtisodiy negizlarini mustahkamlash to‘g‘risida 1990-yil 2-iyunda «Sovet O‘zbekistoni» gazetasi Prezident Islom Karimovning 1990-yil 16-iyun kuni O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetida respublikaning iqtisodiy mustaqillikka va bozor iqtisodiyotiga o‘tish masalalari xususidagi nutqini e’lon qildi. Ushbu nutq bilan atroflicha tanishgan inson mustaqillik arafasidagi katta o‘zgarish – O‘zbekistonning siyosiy mustaqilligini mustahkamlash va takomillashtirish, iqtisodiy mustaqillikka, o‘zini o‘zi idora etish, moliyaviy ta’minlashga erishish, aholi barcha tabaqalarining farovonli- gini oshirish, cho‘kib borayotgan ijtimoiy sohani jadal rivojlantirish, xalqni ma’naviy yuksaltirish, demokratiyani, huquqqa asoslangan davlat qurilishini rivojlantirish, yurt tinchligi, Vatan ravnaqi yo‘lida barcha sog‘lom kuchlarni birlashtirish kabi ezgu maqsadlarni ilg‘aydi. Quyida Prezident Islom Karimovning ushbu nutqidan iqtiboslar keltirishni joiz deb bildik: «Bugungi kunda, eng avvalo bir daqiqani ham boy bermasdan iqtisodiy masalalarni hal etish kerak. Biz uchun asosiy yo‘nalish, barcha vazifalarni hal etish kaliti – O‘zbekistonning real siyosiy suvereniteti va iqtisodiy mustaqilligini ta’minlashdir. Mustaqillik respublikaga o‘z xalqining farovonligini yaxshilashdek hayotiy muhim masalalarni hal etish, vujudga keltirilgan imkoniyatlar va resurslarni to‘laligicha mustaqil ravishda rejalashtirish va ulardan foyda- lanish, o‘z xalqining farovonligi yo‘lida va o‘zaro foydali negizda markaz, boshqa respublika va xorijiy mamlakatlar bilan o‘zaro munosabatlarni mustaqil o‘rnatish imkonini beradi». «Aniq iqtisodiy hisob-kitoblar siyosiy va iqtisodiy mustaqillikka o‘tish ushbu vazifaning butun murakkabligi va nihoyatda qaltisligini hisobga olganda, ayni vaqtda bozor iqtisodiyoti joriy etilishi bilan oson kechishi mumkin emasligini ko‘rsatmoqda. Lekin faqat ana shu mustaqillik bugungi jamiyatimizda yo‘q bo‘lgan narsalarni – haqiqiy mehnat qilishga intilishni, samarali ish uchun moddiy omillarni berishga qodir. Bunda – o‘tmishda ham, hozir ham, kelajakda ham – butun muammoning mohiyati yashiringan. Ko‘p yillik achchiq tajriba, qanday tayoq ostida ishlamaylik – xoh u plan, xoh davlat buyurtmasi yoki davlat yo‘li bilan mahsulot yetkazib berish bo‘lsin – faqat arzimagan samara 83 keltirishini ko‘rsatib turibdi. Chunki bunday tizim insonning ijodiy tashabbusini falaj qiladi, undagi egalik hissini yo‘qotadi. O‘z ishidan norozilik keltirib chiqaradi». «Bizga mustaqillik kerak. Binobarin, har doim, hamma davrda va barcha tuzumlarda mulk huquqi ham iqtisodiy, ham siyosiy mustaqillikning hal qiluvchi sharti bo‘lgan. Bu nima degani? Agar men nimagadir ega bo‘lsam, ana shu mulkdan o‘z manfaatlarim yo‘lida foydalanaman va uni tasarruf etaman, demak, men mulk egasiman. Xuddi shu yerda mening shaxsiy erkinligim, mustaqilligim va ayni vaqtda ja- miyatda boshqa odamlar orasidagi o‘zaro aloqalarimning asosi bor. Ayni paytda egalik huquqi faqat moddiy boyliklargagina taalluqli emas. Bu aqliy qobiliyatga ham taalluqlidir. Mustaqil shaxslarning uyg‘unligi esa butun jamiyat mustaqilligining asosidir». «Agar iqtisodiy quvvatimizni tashkil etadigan barcha asosiy fondlar bugungi kunda 100 milliard so‘m hisoblansa, hozir amal qilayotgan tartibga ko‘ra, qariyb 30 milliard so‘m pul Ittifoq tobeligidadir. Ishlab chiqarishning asosiy fondlarida esa bu mutanosiblik yanada yomon. Bu sohada mablag‘larning beshdan ikki qismi Ittifoq tobeligida, shu jumladan sanoatda ana shu mablag‘larning deyarli 70 foizi, transportda hamda moddiy-texnika ta’minotida, ilm-fanda 30 foizga yaqini Ittifoqqa tegishli». «Eng muhim narsa nima? Birinchisi, respublika mulki mustaqil va u federasiyadan ajratilgan. Ikkinchisi, o‘lkamiz zamini, yer osti boyliklari, korxonalari va tashkilotlari O‘zbekiston SSRning mutlaqo o‘z mulki hisoblanadi. Ana shu boyliklarimiz mustaqilligimizni, respublikamizning madaniy va tarixiy qadriyatlarini ta’minlaydi. Uchinchisi, O‘zbekistonda mulkchilikning xilma-xil shakllarini rivojlantirish ko‘zda tutilmoqda. Bu shakllar teng huquqli bo‘lishi kerak». Ma’lumki, sobiq Ittifoqdagi ishlab chiqarish munosabatlari mehnatkashlarning ijobiy tashabbusini tang ahvolga solib qo‘ygan edi. Mulkchilikning turlari qancha ko‘p bo‘lsa, uning egalari o‘zgarib tursa, inson omili faollashuviga olib keladi, chunki amalda mehnat jarayoniga va mehnat natijalarini taqsimlash usullariga qiziqish o‘zgarib boradi. Boshqacha qilib aytganda, mehnatning jadallashuvidan moddiy rag‘batlanish inson omilining rivojlanishida asosiy kuch tarzida namoyon bo‘ladi. Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan mustaqillikka qadar «Mulk to‘g‘risida», «Tadbirkorlik to‘g‘risida», «Yer to‘g‘risida», «Kooperatsiya to‘g‘risida» va boshqa shu kabi qonunlarning qabul qilinishi ta’sirida 84 inson omilining ko‘pgina tomonlari erkin faoliyat yo‘liga kirganligini yana alohida qayd etish lozim. Davlatimiz rahbari yuqoridagi masala yuzasidan quyidagilarni ta’kidlaydi: «Bozor munosabatlariga o‘tish masalasi. Ana shunday maqsad va vazifalardan kelib chiqib, respublikada o‘tish davridagi resurs- larimiz va imkoniyatlarimizdan samarali foydalanish, aholining ijtimoiy himoyasi, ayniqsa, kam ta’minlangan aholi ijtimoiy himoyasining ishonchli mexanizmi ishlab chiqilishi lozim. Bunda eng asosiy masala – mulkchilik muammosidir. Mulkchilik haqidagi tushunchamizni belgilab olmay turib, ishlab chiqarish munosabatlariga yondashuvlarni ishlab chiqish imkoniyati bo‘lmaydi, boshqacha qilib aytganda, respublikada mulkchilikning qanday shakllari bo‘lishini aniqlab olish darkor. Biz mulk shakllarining xilma-xilligini boshqariladigan bozorning hal qiluvchi omili, deb bilamiz (E’tibor qarating: davlatimiz rahbari Download 2.93 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|