Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Korxona va tashkilotlar uyushmasi (assotsiatsiyasi) mulki – ma’lum 
maqsad yo‘lida uyushma tashkil etganlarning umumiy mulki. O‘z 
faoliyatini uyg‘unlashtirish, savdo-sotiq, ishlab chiqarish, boshqarishni 
tashkil etish uchun har xil yoki bir xil mulkka oid korxonalar va 
tashkilotlar ajratgan moddiy va pul mablag‘i hisobidan tashkil topgan, 
lekin ishtirokchilar mulkidan alohidalashgan umumiy mulk paydo bo‘ladi. 
Uni har bir ishtirokchi emas, balki uyushma tasarruf eta oladi. Bu mulk 
umumiy manfaat yo‘lidagina ishlatiladi. 
Ijtimoiy tashkilotlar mulki – ijtimoiy tashkilotlar (partiyalar, kasaba 
tashkilotlari, xalq harakatlari, turli fondlar va boshqalarga a’zo bo‘lgan va 
o‘z ulushini qo‘shgan kishilarning umumiy mulkidir. U badal puli, 
ajratmalar, xo‘jalik faoliyatidan tushgan daromadlar hisobidan paydo 
bo‘ladi, tashkilotlar nizomida ko‘rsatilgan faoliyatni amalga oshirishga 
xizmat qiladi. 
Intellektual mulk – iqtisodiy faoliyat mahsulotlarining tijorat 
maqsadida foydalanishga berilgan yagona huquqdir. 
Intellektual mulk ijodiy faoliyat mahsulotlari egalariga ulardan 
foydalanishdan yakka o‘zi moddiy manfaat ko‘rish uchun shart-sharoit 
ta’minlaydigan maxsus huquqiy himoyaning obyekti hisoblanadi. 
Diniy tashkilotlar mulki – dindorlar tashabbusi bilan vujudga kelgan 
tashkilotlarning mol-mulki. Bu mulk ham birgalikda tasarruf etiladi va u 
o‘tmishdan meros qolgan diniy tashkilotlarga qarashli bino-inshootlar 
bilan cheklanmay, dindorlardan tushgan mablag‘lar, korxona va 
tashkilotlarning xayriya yordami, diniy marosimlardan tushgan daromad 
hisobidan shakllanadi. Mazkur mulk obyekti – masjidlar, madrasalar, 
cherkovlar, kostyollar, sinagoglar va u yerlardagi asbob-anjomlar, 
kitoblar, marosim uchun zarur buyumlar, tashkilotlar ixtiyoridagi pul 
mablag‘i va boshqalardir. Uning subyekti dindor kishilar. Ular nomidan 
mulkni diniy tashkilotlar tasarruf etadi. Mazkur mulk faqat din yo‘lida 
ishlatiladi. 
O‘zbekiston Respublikasining «Oilaviy tadbirkorlik to‘g‘risida»gi 
qonunining 2012-yilda kuchga kirishi iqtisodiyotning turli yo‘nalishlarida 
oilaviy biznesni rivojlantirish orqali aholini foydali mehnatga jalb qilish 

---

 94
imkoniyatlarini kengaytirishga xizmat qiladi. Oilaviy korxona va 
xo‘jaliklar borki, u yerdagi mol-mulk daromad topishni ko‘zlaydi, 
birgalikda o‘zlashtiriladi. Bir necha qondosh oilalar uyushmasi jamoa 
bo‘lib, uning doirasida mulkiy aloqa paydo bo‘ladi. Oila mulki obyekti 
oilaga qarashli mol-mulk bo‘lib, u mehnat vositalari bilan birga iste’mol 
buyumlaridan ham iborat. Oila mulki zaminida mikroiqtisodiyotning bir 
turi – oila xo‘jaligi amal qiladi. Mazkur qonunga muvofiq, oilaviy 
korxonalar oila yashab turgan turar joyda faoliyat yuritishi va o‘zi ishlab 
chiqargan mahsulotni shu yerda sotishi mumkin. Bundan tashqari oilaviy 
korxonalar tomonidan ishlab chiqarish faoliyati uchun foydalaniladigan 
turar joylarni noturar joylarga o‘tkazish ham talab qilinmaydi. Oilaviy 
korxona turar joydan bir vaqtning o‘zida unda istiqomat qilgan holda 
tovarlar ishlab chiqarsa (ishlab bajarish, xizmatlar ko‘rsatish) kommunal 
infratuzilmalari (elektr energiyasi, kanalizatsiya, suv, gaz va issiqlik 
ta’minoti) haqini to‘lash aholi uchun belgilangan ta’riflar bo‘yicha va 
shartlar asosida amalga oshiriladi. 
Mahalla jamoatchilik asosida o‘z-o‘zini boshqarish tizimi bo‘lib, u 
ma’lum hududda yashovchi barcha oilalarni birlashtiradi. 
Mahalla mulki – mahalla ahlidan iborat jamoa doirasida unga qarashli 
boylikning hamjihatlik bilan o‘zlashtirishdir. Mahalla ixtiyoridagi bino-
inshootlar (kutubxona, idora binosi), marosimlarga xizmat qiluvchi asbob-
anjomlar mahalla mulkining obyekti bo‘lsa, uning subyekti jami mahalla 
ahli hisoblanadi. Mahalla ahlining pul mablag‘lari, davlat (mahalliy 
hokimiyat) bergan mablag‘lar, mahallada joylashgan korxona va 
tashkilotlarning xayriya ajratmalari hisobiga mahalla mulki shakllanadi va 
o‘sib boradi.