Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

4. O‘zbekistonda mulkdorlar sinfining shakllanishi
va uning ahamiyati 
Prezident Islom Karimovning «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: 
xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» (1997-
yil) asarida mamlakatimizda mulkdorlar sinfining shakllanishi uchun 
belgilangan vazifalar bugunga kelib O‘zbekistonda jahon moliyaviy-
iqtisodiy inqirozining yengil kechishida muhim omil bo‘lib xizmat 
qilmoqda. O‘z vaqtida qilingan xulosalar quyidagi mazmunda edi. Bular: 
1) mamlakatda chinakam o‘rta mulkdorlar sinfi shakllangan taqdirda, 
islohotlar sezilarli samara beradi, mulkchilik masalalari hal bo‘ladi. 
Iqtisodiy jihatdan sobitqadam va barqaror jamiyatni shakllantirish 
masalalarini ko‘rib chiqar ekanmiz, eng avvalo, tadbirkorlik va umuman 
mulkdorlar sinfi davlat va jamoat qurilishida, ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni 
saqlab turish va mustahkamlashda qanday rol o‘ynashini nazarda tutish lozim. 

---

 104
Ayni o‘rta mulkdorlar sinfi shakllantirilayotgan fuqarolik jamiyatining 
tayanchidir. 
Bu o‘rinda gap, agar mulk shakllari xilma-xilligi va birinchi navbatda 
xususiy mulk har qanday davlatning demokratik negizlari barqarorligining 
iqtisodiy asosi hisoblansa, real ishlab chiqarish vositalarining o‘rta 
mulkdorlaridan iborat kuchli qatlamning mavjud bo‘lishi uning siyosiy asosi 
ekanligi haqida bormoqda. Aholi orasida haqiqiy mulkdorlar o‘rta qatlamining 
ko‘pchilikni tashkil etishi mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni orqaga 
qaytarish imkoniyatlarini bartaraf etishning kafolati hisoblanadi. 
Shu sababli biz iqtisodiy o‘zgarishlar jarayonini respublikada o‘rta 
mulkdorlarning chinakam sinfini shakllantirishdek dolzarb vazifani hal qilish 
bilan bog‘lamoqdamiz. Odam o‘zini chinakamiga mulkdor deb his etmas 
ekan, o‘z huquqlari, pirovard natijalar va ishlab chiqarish samaradorligi 
uchun mulkdor sifatida kurashmaydi. Jamiyatda barqarorlikni saqlab qolish 
va himoya qilishga intilmaydi; 
2) chinakam mulkdorlar sinfi ham mulkni davlat tasarrufidan chiqarish 
va xususiylashtirishni izchil amalga oshirish hisobiga, ham kichik va xususiy 
tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirish, qimmatli qog‘ozlar bozorini 
yaratish hisobiga ko‘p ukladli iqtisodiyotni vujudga keltirish yo‘li bilan 
shakllantiriladi. 
Strategik jihatdan olganda, biz ko‘p ukladli iqtisodiyotni vujudga keltirish 
vazifasini qo‘ymoqdamiz. Bunda ustuvorlik xususiy mulkka beriladi. 
O‘lkamizning o‘ziga xosligi, ishchi kuchining haddan tashqari ko‘pligi, 
rivojlangan qishloq xo‘jalik va xom ashyo bazasi, hatto aytish mumkinki, 
aholining an’analari, ruhiyati kichik va oilaviy biznesni, xususiy tadbirkorlikni 
faol rivojlantirishni obyektiv zarurat qilib qo‘ymoqda. 
Kichik biznes – jamiyatda ham iqtisodiy, ham siyosiy vaziyatni 
mo‘tadillashtirishga yordam beradigan o‘rta tadbirkorlar sinfining paydo 
bo‘lishi demakdir. Bu – respublika bozorini zarur iste’mol tovarlari va 
xizmatlar bilan boyitishdir. Bu – yangi ish o‘rinlaridir. Shuni hamisha 
nazarda tutish kerakki, faqat kichik va xususiy tadbirkorlikni keng, hamma 
joyda rivojlantirish hisobiga g‘oyat keskin muammoni – aholining 
(ayniqsa, ortiqcha mehnat zaxiralari mavjud bo‘lgan qishloq joylar va 
mintaqalarda) ish bilan bandligini ta’minlash vazifasini hal qilishga qodir 
bo‘lamiz. 
Xalqning tarixiy ildizlaridan, ruhiyatidan foydalangan holda ichki 
bozorni zarur iste’mol tovarlari bilan boyitib qolmay, shu bilan birga, tashqi 
bozorlarda ham raqobatga bardoshli mahsulot chiqarishga qodir kichik 
korxonalarning keng tarmog‘ini vujudga keltirish mumkin. 

---

 105
Aslida yaqin kelajakda kichik va o‘rta biznes respublikaning ishlab 
chiqarish va eksport tuzilmasida iqtisodiyotning harakatchan, oson 
o‘zgartiriladigan sohasi sifatida yetakchi o‘rinni egallashiga erishish lozim. 
Biz uchun olamshumul ahamiyatga ega bo‘lgan ushbu siyosatni ro‘yobga 
chiqarishda aholining shaxsiy yordamchi xo‘jaliklari samaradorligi va 
mahsuldorligini yanada oshirish, ularga davlat yordamini ko‘rsatish 
muhimdir. 
Bunda biz kichik va o‘rta korxonalar ibtidoiy, eskirgan asosda emas, 
balki sifatli va zamonaviy texnika negizida barpo etilishi kerakligiga 
asoslanamiz. Buning uchun ularni rivojlantirishning yangi manbalari ham 
chet el investitsiyalarini keng jalb qilish hisobiga, ham ichki manbalar, bank 
kreditlari hisobiga doimo kashf etib borilishi darkor. 
O‘zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillarida kichik biznesni 
rivojlantirishga yordam beradigan huquqiy shart-sharoitlar va institutsional 
tuzilmalar vujudga keltirildi. Bular – Tovar ishlab chiqaruvchilar va 
tadbirkorlar palatasi, Biznes-fond, «Madad» sug‘urta agentligidir. Shuningdek, 
konsalting, injiniring hamda lizing firma va kompaniyalar, biznes-
inkubatorlar tarmog‘i shakllandi. 
Eng asosiysi, kichik va o‘rta korxonalar hozirniig o‘zidayoq amalda bo‘y 
ko‘rsatdi. Muhimi – kichik va o‘rta korxonalar iqtisodiyotning hamma 
sohalarida tashkil etilmoqda. 
3) bozor tuzilmasi rivojlangan mamlakatlarning tajribasi haqiqiy o‘rta 
mulkdorlar qatlamining asosiy qismi aholining pul mablag‘larini qimmatli 
qog‘ozlar bozoriga, odamlar uchun foydali turli bank depozitlariga va 
omonatlarga jalb etish vositasida shakllanayotganidan dalolat beradi. Bino-
barin, qimmatli qog‘ozlar bozorining ahvoliga qarab bozor munosabat-
larining qaror topish jarayoni qay darajada jo‘shqin borayotganligi haqida 
fikr yuritish mumkin. 
Qimmatli qog‘ozlar bozorini shakllantirish hisobiga aholining bo‘sh 
turgan mablag‘lari aylanishga jalb etiladi. Bu ayni chog‘da iqtisodiyotni 
barqarorlashtirish sohasidagi muhim vazifani hal qilishga – pul muomalasini, 
demakki, milliy valutani mustahkamlashga yordam beradi. 
Eng asosiysi – aksiyalashtirish, fond bozorida qatnashish orqali 
aholida qimmatli qog‘ozlarning egasi bo‘lishga qiziqish, ular bilan 
muomala qilish ko‘nikmalari va madaniyati paydo bo‘ladi. 
Muhimi, ular shunchaki aksiyalarning egasi bo‘lganlik uchun emas, 
balki mol-mulk bir qismining real mulkdorlari hisoblanganlari hamda 
mulkdorlar sifatida korxonaning ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatiga 
ta’sir ko‘rsatish huquqiga ega bo‘lganliklari uchun ham aksiyadorlar deb 

---

 106
atalishi darkor. Odamlar qimmatli qog‘ozlarni sotib olishga qodir 
bo‘lganlarida mulkdorlar sinfi amalda vujudga keladi. 
Yana bir gap. Respublikada qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish 
bo‘yicha qo‘yilgan maqsadlarga qimmatli qog‘ozlar ikkilamchi bozorini 
jadal shakllantirgan, bizning bozorimiz xalqaro fond va valuta bozorlariga 
chiqqan hamda qo‘shilib ketgan taqdirdagina, chinakamiga erishish mumkin. 
Yuqoridagi o‘z vaqtida qilingan xulosalar va belgilangan vazifalar 
ijrosi bugunga kelib mamlakatimizning iqtisodiy negizini mustah-
kamlashda amaliy kasb etdi. 
Mamlakatimizda ko‘p ukladli iqtisodiyot tarkibida davlat, korporativ 
va xususiy mulkning tengligi, ayni paytda xususiy mulkning ustuvorligi 
aniq belgilab qo‘yilgani davlatimizning siyosiy va iqtisodiy tizimini, biz 
barpo etayotgan jamiyatning ma’no-mazmunini aniq va ravshan ko‘rsatib 
beradi. 
Biz mulk va mulkdorlar masalasini yechishda umume’tirof etilgan 
tamoyillar bilan birga, o‘zimizga xos milliy xususiyat va hayot tarzini 
inobatga olganmiz. Ayni shunday yondashuv va olib borayotgan 
siyosatimiz mamlakatimizda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni saqlashda, 
iqtisodiyotimizning ishonchli poydevori va tez sur’atlar bilan o‘sishini 
ta’minlashda mustahkam omil bo‘lib kelmoqda. 
Dunyodagi ko‘pgina taraqqiy topgan, bugungi kunda barqaror va 
badavlat yashab kelayotgan davlatlar tajribasi shundan dalolat beradiki, 
avvalo o‘zining xususiy mulkiga ega bo‘lgan shaxs va bunday 
shaxslardan iborat bo‘lgan toifa, bu boylikni yanada ko‘paytirishga, o‘zini 
va oilasini boqishga, shu bilan birga, davlat va jamiyat zimmasida bo‘lgan 
ko‘pgina vazifalarni amalga oshirishda o‘z hissasini qo‘shadi. Va eng 
muhimi, o‘z yurtida tinchlik va osoyishtalikni saqlash va himoyalashda 
astoydil jon kuydiradi. 
Ko‘pchilikni tashkil etgan va bunday maqsadlarni o‘z oldiga qo‘ygan 
toifa – ijtimoiy qatlamlarning o‘rta sinfi deb nom olgani ham bejiz emas, 
albatta. 
O‘zbekiston tanlagan va bugun amalga oshirayotgan taraqqiyot 
yo‘lida tobora kuchga kirayotgan ana shu o‘rta sinf, uning xususiyat va 
alomatlari haqida gap borar ekan, o‘ta muhim, hayotimizda izchillik bilan 
amalga oshirilayotgan bir tamoyilga alohida to‘xtalib o‘tmoqchiman. 
Yurtimizning tarixiy-madaniy o‘ziga xosligidan, azaliy qadriyat-
larimizdan kelib chiqqan va ijtimoiy adolat prinsiplariga rioya qilgan 
holda, bizda o‘ta boylar ham va o‘ta kambag‘allar ham bo‘lmasligi talab 
qilinadi. 

---

 107