Microsoft Word Koshkinbaeva E

Juwmaqlaw……………………………………………………………...… 78-81 
Paydalani’lg’an a’debiyatlar…..……………………………………...…. 82-87 
Berdaq haqqi`nda ilimiy materiallard `n` bibliografiyali`q ko`rsetkishi
?
…... 88-107 
 
 

---

5
KIRISIW 
G`a`rezsizlik ji`llari` xalqi`mi`zdi`n` woy-pikirin, ruwxi`y du`nyasin da`wir 
talaplari`na juwap beretug`i`n jan`a jo`nelislerge bag`darlaw, a`sirese jas a`wladti` 
jan`a ma`nawiy ruwxta ta`rbiyalaw ma`mleketlik siyasat da`rejesine ko`teriledi. 
Ha`zirgi jaslardi` joqari` ma`nawiy ruwxta ta`rbiyalawdi`n` na`tiyjeli tu`rlerinin` 
biri- bul jaslar sana-sezimine, ruwxi`y turmi`si`na ko`rkem a`debiyat 
jetiskenliklerin, soni`n` ishinde wo`tmish ma`deniyati` ha`m a`debiyati`ni`n` 
klasikaliq u`lgilerin sin`diriw boli`p tabi`ladi`. Sebebi, Wo`zbekstan Respublikasi 
Prezidenti I.A.Karimovti`n` duri`s ko`rsetkenindey “Wo`z tariyxi`n bilmeytug`i`n, 
keshegi ku`nin umi`tqan millettin` keleshegi joq.”
1
Wolay bolsa, wo`tmish 
ma`deniyati`ni`n` 
ha`m 
a`debiyati`ni`n` 
jetiskenliklerin 
bu`gingi 
ku`n 
talaplari`mi`zg`a jarati`w, woni`n` klasiklerin bu`gingi ku`n ko`zqaraslari`nan 
u`yreniw g`a`rezsizlik da`wirimizdegi ruwxi`y turmi`s talaplari`nan boli`p 
tabi`ladi`. Joqari`dag`i` keltirilgen ko`zqarastan janbasi`p qaraqalpaq a`debiyatshi` 
ali`mlari` g`a`rezsizlik ji`llari` wo`tmishtegi a`debiyati`mi`zdi`, a`sirese XIX-XX 
a`sir qaraqalpaq a`debiyati`ni`n` Jiyen ji`raw, Ku`nxoja, Berdaq ,A`jiniyaz, 
Wo`tesh shayi`rlardi`n` a`debiy miyraslari`n u`yreniwde bir qansha jumi`slar 
islendi. Bul ji`llari` soni`n` ishinde Berdaq miyraslari`n jan`asha u`yreniw 
ma`selesi boyi`nsha a`dewir jumi`slar islendi. Yeger de buri`ng`i` da`wirlerde 
Berdaq do`retiwshiligi tiykari`nan a`debiy, tariyxi`y-filologiyali`q aspektlerde 
izertlengen bolsa, g`a`rezsizlik da`wirinde Berdaq miyrasi`ni`n` ilimiy-teoriyali`q 
ta`replerine, woni`n` poetikali`q ma`selerine ko`birek di`qqat bezele basladi`. 
Wolardan belgili a`debiyatshi` uzaq ji`llar Berdaq do`retiwshiligin ha`r ta`repleme 
izertlegen filologiya ilimlerinin` doktori` Aydar Murtazaevti`n` miynetlerin atap 
wo`tiw wori`nli`. Wol Berdaq miyraslari` haqqi`nda ko`p g`ana maqalalar 
ja`riyalaw menen birge “Berdaq shi`g`armalari`nda zamanago`ylik ha`m sheberlik” 
(No`kis, 1993) degen atamada monografiyali`q izertlew jumi`si`n ju`rgizdi, sonday-
aq, 1994-ji`l «Berdaqti`n` sheberligi» degen temada doktorli`q dissertaciya jaqladi`. 
Bul miynetlerde wol Berdaq poeziyasi`nda sheberlik ma`selelerine basli` kewil 
bo`ldi. Berdaqti`n` syujet quri`w, kompoziciyali`q sheberligi, sonday-aq, woni`n` 
bul ko`rkemligi, mu`mkinshiliklerin sheber paydalani`wi` so`z yetiledi.
1
Каримов.И.А Юксак манавият- енгилмас куч. Тошкент, 2008, 4-бет. 

---

6
Sonday-aq, filologiya iliminin` doktori`, professor A.Paxratdinov ta 1980-90-
ji`llari` Berdaq do`retiwshiligin u`yreniw boyi`nsha bir qansha wo`nimli jumi`slar 
ali`p 
bardi`. 
Woni`n` 
«Berdaq 
shayi`rdi`n` 
da`stanli`q 
shi`g`armalari`» 
(No`kis,1987) degen monografiyasi`nda Berdaqti`n` epikali`q shi`g`armalari`ni`n` 
jazi`li`w, basi`p shi`g`ari`li`w tariyxi`, sonday-aq, ideya-tematikali`q mazmuni` 
haqqi`nda so`z yetiledi. Berdaqti`n` «Amangeldi», «Aqmaq patsha», «Shejire», 
«Xorezm», «Kulen boli`s» h.t.b da`stanlari`n tallaw ju`rgizedi. Usi` avtordi`n` 
«Berdaq shayi`r tvorchestvosi`ni`n` ji`ynali`w , basi`p shi`g`ari`li`w ha`m 
izertleniw tariyxi`nan» (No`kis, 1990) kitabi`nda Berdaq miyrasi`ni`n` u`yreniliw 
tariyxi`n sa`wlelendiredi.
Sonday-aq, g`a`rezsizlik ji`llari` Berdaq shayi`rdi`n` tekstologiyali`q jaqtan 
izertlew boyi`nsha da belgili da`rejede jumi`slar ali`p bari`ldi`. Wolardan
Hamidovti`n` «Shi`g`i`s jazba derekleri ha`m XIX a`sir qaraqalpaq shayi`rlari`» 
(No`kis,1991) 
monografiyasi`n, 
Q.Bayniyazovti`n`, 
A.Karimovti`n`, 
A.Murtazaevti`n`, ayi`ri`m maqalalari`n atap wo`tiwge boladi`.
Son`g`i` ji`llari` Berdaq poziciyasi`ni`n` janrli`q belgileri ha`m qurami` 
boyi`nsha da bir qatar jumi`slar wori`nlandi`. Mi`sali`; Q.Ja`rimbetovti`n` «XIX 
a`sir qaraqalpaq lirikasi`ni`n` janrli`q qa`siyetleri ha`m rawajlani`w tariyxi`» (2004) 
monografiyasi`, Q.Turdi`baevti`n` «Didaktikali`q shi`g`armalar- bizin` ruwxi`y 
g`a`ziynemiz» (2009) monografiyalari`, M.Xalmuratovani`n` «XIX a`sir ha`m XX 
a`sirdin` basi`ndag`i` qaraqalpaq a`debiyati`nda epikali`q shi`g`armalardi`n` 
evolyuciyasi`» (2010), A.Utambetovani`n` «Berdaqti`n`, «Shejire» da`stani`nda 
realistlik ha`m folklorli`q su`wretlew usi`llari`ni`n` qollani`li`wi`» (2011) degen 
temadag`i` kandidatli`q dissertaciyalar joqari`da ayti`lg`an a`hmiyetli ma`selerdi 
sheshiwge 
bag`darlang`an. 
Bulardan 
basqa 
Qaraqalpaq 
Ma`mleketlik 
Universitetinde Berdaqti`n` 180-ji`lli`q yubileyine bag`i`shlang`an Respublikali`q 
ilimiy konferenciya materiallari` tiykari`nda du`zilgen ha`m basi`p shi`g`ari`lg`an 
«Berdaq du`nyasi`» atamasi`ndag`i` ilimiy toplam (2008), ha`r qi`yli` ilimiy 
jurnallarda, toplamlarda, sonday-aq, gazetalari`nda basi`lg`an Berdaq miyrasi`ni`n` 
ha`r qi`yli` ma`selelerin sa`wlelendiretug`i`n ko`p sanli` maqalalar jari`qqa shi`qti` 
ha`m ja`miyetshiliktin` di`qqati`na usi`ni`ladi`. Na`tiyjede ha`m woni`n` 
do`retiwshiligi tuwrali` ko`p ani`qlaw za`ru`rligi seziledi.