Microsoft Word Ð’maliy va nazariy qismlari
§1.2 Quyosh kollektorlarining tuzilishi va ishlashi tamoyillari
Download 1.29 Mb. Pdf ko'rish
|
quyosh kollektorining effektivligini qizdirilayotgan suv hajmining funksiyasi sifatida aniqlash (1)
|
§1.2 Quyosh kollektorlarining tuzilishi va ishlashi tamoyillari Hozirgi paytda quyosh energiyasidan foydalanishga katta e‘tibor berilmoqaa. Quyosh energiyasi an‘anaviy ishlab chiqilayotgan energiyalarga qo’shimcha bo’lib, o’zgartirilayotganda ekologik tozadir. Yonilg‗ining kamyobligi va tannarxining o’sib borishi
quyosh energiyasining cheksiz resurslarini o’zlashtirish ilmiy texnikaning asosiy muammolaridan hisoblanadi. Keyingi o’tkazilgan izlanishlar va qator mamlakatlarda to’plangan quyosh
energiyasidan foydalanish, quyosh qurilmalarini yaratish yo’lidagi tajribalar shuni ko’rsatadiki, hozirgi kunda zamonaviy texnik imkoniyatlarga asoslangan holda quyosh energiyasidan keng foydalanish mumkin [2]. Planetamizda ishlab chiqiladigan, olinadigan hamma energiyalar oxiri issiqlik energiyasiga transformatsiya bo’ladi va o’z navbatida hosil bo’lgan issiqlik atmosfera haroratini ko’taradi. Insoniyat oldida planeta havo basseynini ―issiqliqaan ifloslanish― muammosi paydo bo’lmoqda. Yerga keladigan quyosh energiyasi planetaning issiqlik balansiga ta‘sir qilmaydi, shuning
uchun toza
ko’rinishdagi energiya hisoblanadi. Quyosh energiyasidan foydalanish MDXnipg ko’p hududida (Ukraina, Janubiy Qrim, Shimoliy Kavkaz, Zakavkazye, Povoljye, Qozog’iston va O’rta Osiyo respublikalari) halk xo’jaligini rivojlantirish uchun asosiy o’rin tutadi va mamlakatlarda yonilg’ini va atrof-muhit ifloslanishini kamaytirishda sezilarli darajada yordam beradi. Quyosh energiyasi issiqlik energiyasiga aylantirish, MDH
mamlakatlarining janubiy rayonlarida binolarni isitish; issiq suv ta‘minoti, havoni konditsionerlash, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini quritish uchun joriy etilsa, yiliga
15...20 mln
tonna shartli
yoqilg‗i tejaladi. Bu yo’nalishda qachonki yirik iste‘molchilarni issiqlik bilan ta‘minlash uchun quyosh energiyasidan foydalanilsagina, sezilarli yutuqlarga erishish mumkin. Masalan, yengil, ozik-ovkat va kimyo sanoatining tarmoqlarida 300°S
10
Quyosh kollektorining dastlabki modelini 18 – asrning oxirida Shvetsariyalik olim Goratsion Sossiyur yaratgan bo’lib, ichida isish xususiyatiga ega bo’lgan qatlami mavjud shisha va yog’och qutidan iborat qurilma edi. O’sha vaqtdayoq olim uning “kichkina, arzon va oddiy” ekanligini sezgan edi. Bunday qurilmalar amaliyotga 19 – asrning oxirida Janubiy Kaliforniyada issiq suvni isitish uchun foydalanila boshlandi. Quyoshga qaragan tomoni yopiq shisha bilan qoplanib, yog’och qutiga o’rnatilgan, qora bo’yoq bilan qoplangan suvli bak ko’rinishidagi sodda Quyosh kollektori ishlab chiqarila boshlandi. Bunday kollektorlarda kechqurun suv isimasdi, uning qizishi uchun keyingi kunni kutish kerak edi. 1909 – yil Kaliforniyada Vilyam Beyli zamonaviy yassi kollektorni yaratdi. Bunda suv to’ldirilgan bak qurilmadan alohida holda bo’lib, unga borayotgan issiqlik issiqlik almashinuvchi kontur orqali edi (2 – rasm).
2– rasm. Oddiy Quyosh kollektorining sxematik ko’rinishi. Quyosh kollektorlarini ishlab – chiqarish sanoati 1940 – yillarning oxirigacha AQSH Janubiy shtatlarida Kaliforniya va Floridada eng yuksak darajasiga yetdi. Sal keyinroq, elektr va gazdan foydalanish, issiq suvni hosil qilishni narxi pasayib ketdi va Quyosh kollektorlarini ishlab – chiqarish to’xtatildi. Quyosh kollektorlarini ishlab – chiqarishning ikkinchi bosqichi 1970 – yillarga to’g’ri keladi. Chunki bu vaqtda jahon bo’ylab neft inqirozi boshlanib, energiya bilan ta’minlovchi vositalarning narxi keskin ko’tarilib ketgan edi, 11
natijada jahonni ko’pgina mamlakatlari, xususan, AQSH, Yaponya, Avstraliya va O’rta Yer dengizi atrofi hududlarida Quyosh kollektorini ko’p miqdorda ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi [3]. 1950 – yillarda Isroilda kuchli energiya tanqisligi shu darajaga yetgan ediki, hukumat kechgi payt issiq suv taminotini to’xtatib qo’yish to’g’risida qonun qabul qildi. Shu vaqtdan boshlab mamlakatda issiq suv hosil qilish uchun Quyosh qurilmalarini ishlab – chiqarish rivojlana boshlandi. 1967 – yilga kelib mamla- katning 20% aholisi Quyosh kollektoridan foydalanar edi. 70 – yillardagi energiya inqirozi vaqtida parlament har bir yangi qurilayotgan uy uchun Quyosh isitish tizimi mavjud bo’lishi to’g’risidagi qonunni qabul qildi. Bugungi kunda kelib, ushbu davlatda uy xo’jaligida sarflanayotga 85% energiyani Quyosh kollektorlari beradi. Ularda ishlab – chiqarilgan energiya miqdori mamlakat energiya ta’minotining 3% ni tashkil qiladi. Bu degani mamlakatda bir yilda 2mln. barell neft iqtisod qilindi, demakdir. 2000 – yilga kelib, energetika sohasidagi narxlarning oshishi Quyosh kollektoridan foydalanishni va ishlab – chiqarishni yangi bosqichini boshladi. 2010 – yilni boshiga kelib butun sayyorada Quyosh basseynlari va havo kollektorlarini hisobga olmaganda 150GVt quvvatli Quyosh kollektorlari o’rnatildi. Har yili 30 GVt dan ortiq quvvatni beradigan Quyosh kollektori o’rnatilyapti, hozirgi kunda kelib dunyodagi Quyosh kollektorlarining umumiy quvvati 250GVt issiqlik energiyadan ortiq energiyani ishlab chiqarmoqda va bu ko’rsatgich oshishda davom etmoqda. Jumladan, Xitoyda 2012 – yilga kelib, Quyosh kollektorla-rining umumiy maydoni 145mln m², ular berayotgan umumiy issiqlik energiya miqdori 100GVt dan oshdi. Buni taqqoslaydigan bo’lsak, Rossiyadagi barcha atom stansiyalarining quvvatini birgalikda hisoblaganda ulardan to’rt baravar yuqori quvvatga ega. Shunisi qiziqki, 15 yil oldin Xitoyda Quyosh kollektorlari deyarli yo’q edi. Dastlab ushbu yo’nalish bo’yicha ishlab chiqarishni rivojlantirish yo’lga qo’yilgan bo’lsa, bugungi kunga kelib hukumat aholi uchun foydali bo’lgan kollektorlarni yaratishni kengaytirishga imkon yaratgan. Chunki Quyosh kollektoridan foydalanish iqtisodiy jihatdan juda foydali, o’zining xizmat muddati
12
davomida Quyosh kollektori shunday miqdordagi energiyani ishlab chiqaradiki, qurilmani yasashga ketgan xarajatlarni bir necha barobar ortig’i bilan qoplanadi. Quyosh kollektorlari Quyosh energiyasidan foydalanishdagi eng samarali qurilma bo’lib qoldi. Agar fotoelektr panellar o’ziga tushayotgan Quyosh energiyasining 14-18% dan foydalansa, Quyosh kollektoridagi ushbu samara 70 - 80 % ga yetadi [4]. Haroratga bog’liq holda Quyosh kollektorlarini quyidagi turlarga bo’lgan holda ko’rib chiqamiz: 1. Past haroratli kollektorlar – bunday kollektorlarda 50ºC dan yuqori bo’lmagan harorat olinadi. Bular basseynlardagi suvni isitishga o’xshash yuqori temperatura talab qilinmaydigan holatlarda qo’llaniladi (2 – rasm). 2. O’rta haroratli kollektorlar – bu suvni 50 - 80ºC gacha qizdirishi mumkin. Ko’pincha bunday kollektor yassi shisha plastinkali bo’lib, issiqlik tashuvchi sifatida suyuqlikdan iborat qurilma hisoblanadi. 3. Yuqori haroratli kollektorlar ko’pincha parabola ko’rinishidan iborat bo’lib, ko’pincha nisbatan kattaroq tizmlarda qaysiki, elektr energiyasini yig’ib uni shahar elektr energiyasi bo’ylab taqsimlaydigan hollarda ishlaydi.
13
3– rasm. Quyosh kollektori yordamida basseynini isitish sxemasi. Hozirgi paytda kelib Quyosh kollektorlarining eng oddiy ko’rinishlaridan biri havo kollektorlari hisoblanadi. Bular termosifon kollektorlari deb ham yuritiladi. Bunday nomlanishiga sabab, generator bir vaqtning o’zida issiqlikni o’ziga olib uning hisobiga qiziyotgan suvni ham o’zida saqlaydi, bunday kollektorlar ko’pincha standart qurilmalar hisoblangan gazli va elektrli qurilmalarni dastlabki haroratgacha ko’tarish uchun suvni isitib beradi. Bunday usul yordamida elektr ta’minotini tejash mumkin [5]. Ushbu kollektorning afzalliklarini qaraymiz: birinchidan, elektr energiyani tejaydi. Ikkinchidan, nisbatan yetarlicha arzon hisoblangan Quyosh suv isitish tizimida foydalaniladi. Uchunchidan, qurilmaga texnik xizmat ko’rsatish ancha oddiy, bunday kollektorlar “Integrated Collector and storage” yoki shunchaki yig’ma kollektorlar deyiladi. Bunda ko’pincha bir yoki bir nechta suv bilan to’ldirilgan bak mavjud. Bu baklar issiqlikdan himoyalangan yashik ichida joylashtiriladi va shisha qopqoq bilan qoplanadi, ba’zan yashik ichiga reflektor joylashtirilib uning maqsadi tushayotgan Quyosh nurini yig’ib beradi. Ushbu qurilmaning ishlash jarayoni ancha oddiy. Shishadan o’tgan Quyosh energiyasi suvni qizdiradi. Bunday usulda xizmat ko’rsatadigan qurilma arzonga tushadi, biroq sovuq paytda suvni muzlashdan himoya qilish kerak bo’ladi (3 – rasm).
14
4– rasm. Quyosh havo kollektori. Quyoshhavokollektorlarihavonisirkulyatsiyaqilishusuligaqarabikkiguruhgab o’linadi: 1- guruhdakollektordagiissiqliktashuvchiyanihavoningoqimito’g’ridan – to’g’riyutuvchisirtostidano’tadi. Bundakollektordagihavoningharoratiatrof – muhitharoratidan 3 – 5°Cbilanfarqlanadi. Bunday past FIKni bo’lishiga sabab konveksiya va nurlanish orqali issiqlik yo’qolishining mavjudligidir. Infraqizil nurlanishga nisbatan kichik o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan istalgan shaffof modda bilan yutuvchi sirt qoplanganda, u issiqlik yo’qolish darajasini kamaytiradi. Sabab havo oqimi yutuvchi sirt ostida yoki yutuvchi sirt bilan ushbu shaffof qoplama orasida to’planadi. Shisha yoki plastmassadan qilingan shaffof qoplama yutuvchi sirtdan chiqayotgan issiqlik nurlanish darajasini ko’p miqdorda pasaytirish imkoni yo’q. Biroq haroratni 20 – 50°C ko’tarish imkonini beradigan konvektiv issiqlik yo’qolishini kamaytirib yuboradi. Shu bilan birga bu parametrga kollektorga tushayotgan Quyosh energiyasini intensivligi va havo iqlimi sifati ham bo’g’liq. Bularning umumiy afzallik tomonlari yutuvchi sirt harorati pasayishi hisobiga nurlanish bilan issiqlik yo’qolishining kamayishi ham kuzatiladi [6]. Biroq shuni ham qayd etish kerakki, havo oqimi to’qnashishi hisobiga absorbentga yutilayotgan energiyani kamayishi sodir bo’ladi (5 – rasm).
15
5 – rasm. Sodda havo kollektorining umumiy ko’rinishi va sxemasi. Iste’moldagi suvni isitish va turmushdagi isitish tizimlari uchun yassi kollektor ko’rinishidagi Quyosh qurilmasi ishlatiladi. Bir qaraganda bu qurilma oddiy metall yashikday ko’rinadi, biroq uning ichida Quyosh nurini yaxshi yutadigan qora plastina joylashgan. Bu yashik qopqog’i shisha yoki Quyosh energiyasini yaxshi o’tkazadigan plastmassadan iborat bo’lishi shart [7]. Yassi Quyosh kollektorini shisha qismi shaffof yoki xira bo’ladi, ko’pincha shishani Quyosh nuriga nisbatan to’liq shaffofmas qilib yasalishiga sabab, bunday shisha faqatgina yorug’likni o’tkazishi uchun. Xususan, shisha tarkibiga temir juda past miqdorda qo’shiladi, bu esa kollektorga tushayotgan yorug’likni asosiy qismini o’tkazishga yordam beradi. Uning ishlashi quyidagicha: Issiqlik qabul qiluvchi plastina deb nomlanadigan plastinkaga tushgan Quyosh energiyasi shu yerning o’zida issiqlik energiyasiga aylanadi, shisha esa kollektor FIKni oshirish uchun xizmat qiladigan issiqlikdan himoyalovchi qatlam bo’lib hisoblanadi. Uning devorlari ham issiqlikdan himoyalagich vazifasini bajaradi, bunday konstruksiya issiqlik yo’qolishini minumumga tushiradi (6 – rasm).
16
Quyosh nurini yutuvchi plastina yoki absorbentni qora rangda bo’yalishiga sabab, yutilayotgan Quyosh energiyasi miqdorini oshirishdir. Chunki, mutlaq qora jism tushayotgan radiatsiyaning to’lqin uzunligiga bog’liq bo’lmagan holda barcha diapazonini yutadi.
6 – rasm. Yassi Quyosh kollektorining sxematik ko’rinishi. Shishadan o’tib yutuvchi plastinkaga tushgan Quyosh energiyasi shu yerda issiqlik energiyasiga aylanish jarayonini davom ettirish uchun olingan issiqlik issiqlik tashuvchiga yuboriladi. Bunda issiqlik tashuvchi bo’lib, trubalarda aylanayotgan havo yoki suyuqlik hisoblanadi. Afsuski, qoraytirilgan sirt ham Quyosh radiatsiyasining 10%ni qaytaradi. Bu holatni cheklash uchun yutuvchi plastinkaga qo’shimcha maxsus qoplama qoplanadi. Bunday qoplama oddiy bo’yoq bilan bo’yalgan sirtga nisbatan uzoqroq xizmat qilib, kollektor FIKni oshirish imkonini ham beradi. Bunday qoplamalarga misol sifatida amorf yarim o’tkazgichli qatlamlar kiradi. Qaysiki ular, asosi metall hisoblangan plastinkaga purkaladi. Yutuvchi plastinalar issiqlikni yaxshi o’tkazadigan metalldan tayyorlanadi, metallning yuqori darajada issiqlik o’tkazuvchanligi issiqlik tashuvchiga qayta ishlangan energiyani uzatish jarayonida issiqlik yo’qolishini kamaytirishga olib keladi [8]. Bunday metallarga alyuminiy va mis kiradi. Bu ikki 17
metall orasidagi farq misning alyuminiy plastinkasiga nisbatan issiqlikni yaxshiroq o’tkazishi va korroziyaga bardoshliligidir (7 – rasm).
7 – rasm. Yassi Quyosh kollektorning umumiy ko’rinishi va sxemasi. A - Quyosh energiyasini yutuvchi qism; B - Suvni isitish hamda uni elektr energiyasiga aylantiradigan qism; 1 - Issiqlikdan himoyalangan qism; 2 - Shisha qatlam; 3 - Fotoelektrik panel; 4- Issiqlik trubkalardagi moddani bug’lanturuvchi soha; 5 - Elektr isitgichli qismlar; 6 - Suzgichlar; 7 - Issiqlikni qabul qiluvchi qatlam; 8 - Issiqlik almashinuvchi bo’lim; 9 - Issiqlik trubkalaridagi suyiqlikni kondensatsiyalanish sohasi. Oynali havo kollektorlarining oynasini qo’llamaslik iqtisodiy sarfni ancha kamaytirishi ma’lum. Bunday holda kollektor perforli metalldan yasaladi. Qaysiki u qora rangda bo’lsin, bunday material issiqlik almashinuv sifatini yaxshilashga
18
imkon beradi. Bu jarayonning ishlash jarayoni shundan iboratki, metall yetarli darajada tez isiydi. Bunda ulangan ventilyator esa metall qavatdagi tuynuk orqali issiq havoni o’ziga tortadi. Bunday tipli kollektorlar aholi punktlarida ishlatiladi, ko’pincha ularning o’lchami 2,4 – 0,8 m bo’ladi. Bunda qizigan havoning tezligi 0,002 m/s ni tashkil etadi. Hattoki qishning Quyoshli kunida ham kollektordagi havo harorati tashqari bilan taqqoslaganda 28°C gacha farq qiladi. Demak, bunda tashqaridan kelayotgan havo oqimi sifatini yaxshilash lozim. Bunday kollektorlarni sanoatdagi modellarida ularning FIK 70% gacha yetadi, ularning narxini esa ishlatiladigan materiallari hisobiga pasaytirish mumkin (8 – rasm).
8 – rasm. Oynali havo kollektorining sxemasi. 1- Tiniq qoplama; 2 - Yig’uvchi sirt; 3- Qaytaruvchi ekran; 4- Issiqlik izolyasiyasi; 5 – Korpus. Quyosh kollektorlarining ishchi haroratini 120 – 250ºC ko’tarish uchun yutuvchi element ostida joylashgan parabolaslindrik qaytargichli konsenratorlardan foydalaniladi. Bunda yanada yuqoriroq harorat olish uchun ushbu qurilma Quyosh bo’ylab avtomatik siljish xususiyatiga ega bo’lishi kerak [9]. Fokusli Quyosh kollektorlarining yuqorida qayd qilingan kollektordan asosiy farqi shundaki, bunda konsentratsiyalangan Quyosh radiatsiyasidan foydalaniladi. Oynali sirtlar yordamida qaytgan Quyosh energiyasi aniq yutuvchi sirtga yo’naltiriladi (9 – rasm). Bunday kollektordagi harorat yassi kollektor-dagi maksimal haroratdan ham yetarlicha yuqori bo’ladi, biroq shuni yodda tutish 19
lozimki, konsentratorlar to’g’ri Quyosh radiatsiyasidan boshqasini qabul qilmaydi. Demak bulutli iqlim shatoitida ulardan foydalanish imkoniyati yo’q. Bunday tipli kollektor – konsentratorlar ekvatorga yaqinroq hududlarda yaxshi samara bilan ishlaydi.
9 – rasm. Fokusli Quyosh kollektorlari (konsentratorlar). Konsentrator yanada samarali ishlashi uchun Quyosh nuri yo’nalishi bo’ylab siljiydigan maxsus qurilmadan foydalaniladi. Burilish o’qiga bog’liq holda bunday kollektorlar bir o’qli va ikki o’qli burilish qurilmali kollektorga ajratiladi. Bir o’qli aylanish qurilmasi sharqdan g’arbga qarab harakatlansa, ikki o’qli burilish qurilmasida esa dunyoning to’rtala tomoni bo’ylab ham harakatlana oladi. Ushbu kollektor – konsentrator ishlab – chiqarish yo’nalishida ishlatiladi. Chunki bu qurilmaning tannarxi yetarlicha yuqori va doimiy texnik xizmat ko’rsatish zarurati mavjud bo’lib, maishiy xizmat ko’rsatish uchun to’g’ri kelmaydi [10-11]. Sayyoraning Quyosh radiatsiyasiga nisbatan yuqori bo’lgan joylarida dastlab yassi Quyosh kollektorlaridan foydalanila boshlangan. Biroq sovuq, shamolli va bulutli ob-havo sharoitida bunday tipli kollektorning toliq quvvat bilan ishlash 20
samaradorligi yetarli darajada pasayadi. Shuningdek, kollektor ayrim ichki qismlarini ortiqcha namlik va ba’zi noqulayliklar o’z vazifasida yaxshi ishlashidan chetlashtiradi. Natijada kollektor xizmat ko’rsatish vaqtini kamaytirishga olib keladi. Bunday kamchiliklarni bartaraf qilish uchun vakuumli Quyosh kollektorlaridan foydalaniladi.
Zamonaviy Quyosh kollektorlari maishiy xizmatva xo’jalikda zarur bo’lgan issiq suvni berish uchun ishlatiladi. Uning ishlash jarayoni quyidagicha: tashqi trubkadan o’tgan Quyosh radiatsiyasi yutuvchi trubkaga tushadi, buy erda Quyosh energiyasining issiqlik energiyasiga aylanishi sodir bo’ladi [12]. Issiqlikka aylangan energiya issiqlik tashuvchi (suyuqlik) ga uzatiladi. Kollektorning o’zi bir – biriga parallel holda joylashgan aniq miqdordagi shisha trubkalardan iborat. Bu trubkaning har biri selektiv qoplamali trubkali yutgichga mahkamlangan. Kollektorda isigan suyuqlik yig’uvchi bakka tushadi va uyerda barcha olingan issiq suv shu bakga yig’iladi (10a, b – rasm). Vakuumli kollektorning trubkalarini almashtirish mumkin. Zaruratga qarab ularga qo’shimcha trubka qo’yish yoki olib tashlash mumkin. Shuning uchun, bunday kollektorlarni modelli kollektorlar ham deyishadi. Shu bilan birga,
21
kollektor trubkalari orasida konveksiya jarayoni orqali yo’qolayotgan issiqlikni kamaytirish uchun qurilma vakuumli bo’lishi kerakligini unutmaslik lozim. Bunda nurlanish orqali (radiatsiya) issiqlik yo’qolishi mavjud bo’lib qolaversada, kollektor samaradorligiga bu usuldagi issiqlik yo’qolishi uncha ta’sir o’tkazmaydi. Bugungi kunda kelib jahon bo’yicha ko’p miqdordagi turli konstruksiyali vakuumli Quyosh kollektorlarini ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan bo’lib, qaysi maqsadga va qanday tashqi ta’sir ostida ishlashiga qarab turlarga bo’linadi. Vakuumli kollektorlarni yasash yetarlicha murakkablik va ko’p mehnat talab qiladigan jarayondir. Bugungi kundagi asosiy muammo shundan iboratki, yuqori samarali vakuumli Quyosh kollektorini yaratishni arzon bo’lmagan usullari ishlab chiqarish yo’lga qo’yilmagan Vakuumli kollektorlarning yassi kollektorlardan yana bir afzalligi shundaki, tushayotgan issiqlik radiatsiyasi to’g’ri yoki sochilgan holatdami, u bir xil samara bilan ishlay oladi. Shuningdek, minimum darajada issiqlikni yo’qotadi, yetarli darajada uzoq va sifatli xizmat ko’rsatadi. Yassi Quyosh kollektori Quyosh nurini yutuvchi (absorber), shaffof qatlam va issiqlikdan himoya qiluvchi qavatdan iborat bo’lgan qismlardan tuzilgan. Yutuvchi sirt issiqlik o’tkazuvchi tizim bilan bog’liq bo’ladi. U qora rang yoki samaradorlikni oshirish uchun zarur bo’lgan maxsus aralashmali modda bilan qoplanadi. Shaffof sirt esa odatda tarkibida metall elementlari kam qilib toblantirilgan shisha yoki polikarbonat aralashtirilgan oynadan qilinadi [13]. Qurilmaning orqa qismi issiqlikni yaxshi o’tkazmaydigan materialdan masalan, polizotsianuritdan qilinadi. Suvni taqsimlaydigan trubkalar esa polietilen yoki misdan tayyorlanadi, panelini o’zi esa havo o’tkazmaydigan moddadan yasalib, odatda buning uchun silikon ishlatiladi. Yassi kollektordan ortiqcha issiqlik chiqmasligini taminlasak, u bilan 190 – 200ºCgacha suvni qizdirish mumkin. Kollektordagi issiqlik tashuvchiga tushayotgan energiya miqdori qancha yuqori bo’lsa, uning samaradorligi ham shuncha yuqori bo’ladi. Shuningdek, qizil spektrda nur chiqarmaydigan maxsus optik qoplama qo’yib ham oshirish mumkin.
22
a) b)
11 – rasm. a) Vakuumli Quyosh kollektorining umumiy ko’rinishi; b) Vakuumli Quyosh kollektorining sxemasi; 1 – Ulash; 2 - Slikonli qatlam; 3 - EPDM qatlam; 4 - Zarbaga chidamli shishadan qilingan vakuum trubkasi; 5 - Yuqori selektv qatlamga ega bo’lgan alyuminiyli yutuvchi sirt; 6 - Ko’zguli qaytargich, 7 - Kollektortashqi qobig’i; 8 - Yutuvchi sirtdagi issiqlikni olish uchun mo’ljallangan U-simon trubka.
Kollektor samaradorligini oshirishni standart yechimida yutuvchi sirt sifatida mis ishlatiladi, chunki uning issiqlik o’tkazuvchanlik koeffisenti juda yudori ba’zan alyuminiy ham yutuvchi sirt sifatida qo’llaniladi. Garchi issiqlik 23
o’kazuvchanlik koeffsenti misga nisbatan ikki marta kam bo’lsada, alyuminiy metallining quvvat zaxirasi yuqori bo’ladi. Demak, issiqlik uzatishda kelayotgan energiyani bu metall o’zida saqlab turish xususiyatiga ega Tushayotgan energiya miqdori cheklangan holda ham, issiqlik tashuvchining haroratini 250 – 300ºCgacha oshirish imkoniyati mavjud. Bunga ko’p qatlamli shisha qoplamadan, yuqori germetiklikdan foydalanish natijasida chiqayotgan issiqlik yo’qolishini kamaytirish hisobiga yoki vakuumli kollektor yasash hisobiga amalga oshirish mumkin. Quyosh issiqlik trubasining tuzilishi maishiy turmushda ishlayotgan termosga o’xshaydi. Faqatgina trubaning tashqi qismigina shaffof bo’lib, ichki tomoni esa Quyosh energiyasini tutib qoladigan yuqori selektiv qoplama bilan qoplangan bo’lib, tashqi va ichki shisha trubka orasi vakuumdan iborat. Aynan oraliqdagi vakuum qatlami tutilgan issiqlik energiyasini 95%ini saqlash imkoniyatini beradi, bundan tashqari vakuumli Quyosh kollektorlaridagi issiqlik trubkalari issiqlik tashuvchi vazifasida ham keladi. Trubkaning paski qismida joylashgan suyuqlik Quyosh nuri bilan isitilganda, u bug’ga aylanib qiziydi. Bug’ trubkaning yuqori qismiga (kondensator)ga ko’tariladi, ya’ni o’z issiqligini kollektorga berib soviydi. Bu usuldan foydalanish ayniqsa, past harorat va radiatsiya miqdori kam bo’lgan iqlim sharoitlarida yassi kollektor bilan taqqoslaganda yuqori FIK beradi [14]. Maishiy xizmat ko’rsatadigan Quyosh kollektor qurilmalarida, suv, havo, moy yoki antifriz kabi issiqlik tashuvchilar qizigach kollektor orqali sirkulyatsiyalanadi, so’ngra o’zining issiqlik energiyasini bak – akumliyatorga berib, iste’molchi uchun zahira issiq suvni beradi. Bu qurilmaning oddiy turlarida suvning aylanishi kollektor va undan yuqoriroqda bak – akumulyator orasidagi temperatura farqlari sababli tabiiy holda ro’y beradi. Biroz murakkabroq turida suv yoki antifriz bilan to’ldirilgan o’zining qismiga ega bo’ladi. Bu qismda issiqlik tashuvchining sirkulyatsiyasi uchun nasos ulangan bo’ladi, bak to’g’ridan – to’g’ri kollektor bilan yoki binoning ichida ham o’rnatilishi ham mumkin.
24
a) b) 12 – rasm. a) Bir konturli kollektorning qurilma sxemasi; b) Ikki konturli kollektorning qurilma sxemasi; 1- Quyosh kollektori; 2 - Nasos; 3- Bak-akkumulator; 4 – Boshqaruvchidatchik; 5 – Nazorat qiluvchi va boshqaruvchi moslama; 6- Issiqlik almashtirgich.
Qachonki, suvning haroratini kerakli darajada ko’tarish uchun Quyosh energiyasi yetarli bo’lmasa, bak – akumuliyator orqasida qo’shimcha elektr isitgich qo’yiladi. Bunday usul Quyosh qurulmasi samaradorligini oshirish imkonini beradi. Xususan, issiqlik tashuvchining harorati oshishi bilan Quyosh kollektori FIK kamaygan hollarda ko’proq foydalaniladi [15-16]. Bundan tashqari Quyosh suv isitgish qurilmalari akumulyator ko’rinishidagi alohida bak – akumulyatori bo’lmagan – qizigan suv to’g’ridan – to’g’ri Quyosh kollektorining o’zida saqlanadigan turlari ham bo’ladi. Bunday holda qurilmaning tashqi ko’rinishi to’g’ri burchakli bak ko’rinishiga yaqin shaklda bo’ladi. Quyosh havo kollektorlari – Quyosh energiyasi yordamida ishlaydigan va havoni qizdiradigan qurilmadir. Bu ko’pincha oddiy yassi kollektorlar ko’rinishida bo’lib, asosan binolarni isitish va qishloq xo’jalik mahsulotlarini quritish uchun ishlatiladi. Bunda havo tabiiy konveksiya yoki ventilyator yordamida yutuvchi sirt orqali o’tadi. Havo suyuqlikka nisbatan issiqlikni yomon o’tkazgani sababli, suyuqlik bilan ishlaydigan issiqlik tashuvchiga qaraganda issiqlikni yutuvchi sirtga kam uzatadi. Ba’zi Quyosh havo isitgichlaridagi yutuvchi plastinkalariga
25
ventilyator ulangan bo’lib, ular havoning turbulentligini kattalashtirib, issiqlik uzatishni yaxshilaydi. Bu qurilmaning kamchiligi shundan iboratki, ventilyatorning ishlashi uchun qo’shimcha energiya sarfi mavjudligi ushbu tizimning xarajati oshishiga olib keladi. Sovuq iqlim sharoitida havo plastina – yutuvchi sirt orasidagi kanal bo’ylab yo’naladi va kollektor orqa devorini isitadi, natijada shisha bo’ylab qo’shimcha issiqlik yo’qolishi kuzatiladi. Biroq atrof – muhit harorati 17ºC dan yuqori bo’lmasa, plastina – yutuvchi sirtdan ikki tomonlama aylanayotgan havo ortiqcha issiqlik yo’qolishisiz samarali ishlaydi. Havo kollektorlarining asosiy afzalliklari ularning oddiyligi va ishonchliligidir. Agar e’tibor bilan ishlatilsa, u 10 – 20 yil xizmat qilishi mumkin. Bundan tashqari issiqlik tashuvchi element almashinishi kuzatilmaydi, chunki havo muzlamaydi.
26
§1.3 Quyosh energiyasi yordamida suv isitish tizimlarining umumiy tahlili Binolarni isitishda quyosh energiyasidan foydalanilsa bо’ladi. Binolarni isitish sistemasi suv isitish sistemasiga о’xshash bо’lib, ulardan о’lchamlari kattaligi bilan farq, qiladi. Kо’pincha issiqlik tashuvchi vazifasida suv va havodan foydalaniladi. Isitish sistemasiiing asosiy tarkibi kollektor, akkumulyator, yuklama (isitiladigan xona yoki bino) va roslovchi qurilmalardan iborat bо’ladi. Mо’tadil iqlim sharoiti uchun isitish sistemasini qо’shimcha energiya manbai bо’lishi kerak. Sistemalarni loyihalash va hisoblashda quyosh va qо’shimcha energiyalar orasidagi optimal nisbatni aniqlashga tо’g’ri keladi. Quyosh qо’yi joylashganda ekvator tarafga qaratilgan Shimoliy yarim sharda, Janubga, Janubiy yarim sharda Shimolga qaratilgan katta oynali binolarda qish paytlari quyosh nurini tutish juda samaradorli bо’ladi. Kollektor, akkumulyator va qо’shimcha energiya manbai quyosh isitish sistemasining asosiy qismini tashkil qiladi [17]. Bunday sistemalarni ekspluatatsiya sharoitiga bog’liq holda tо’rtta ish rejimiga ajratib qarash mumkin. A-rejim- Quyosh energiyasi tushayapti, binoning issiqlik ta‘minoti talab etilmayapti, unda kollektordan olinadigan hamma energiya akkumulyatorga tо’planadi. V-rejim- Quyosh energiyasi tushayapti, binoning issiqlik ta‘minoti talab etilyapti, unda kollektordan olinadigan hamma energiya binoning issiqlik talabini qondirish uchun sarflanadi. S-rejim- Kuyosh energiyasi tushmayapti, binoning issiqdik ta‘minoti shart, akkumulyatorda energiya tо’plami mavjud, unda binoni isitish akkumulyatordagi issiqlik energiyasi hisobiga amalga oshadi. D-rejim- Quyosh energiyasi tushmayapti, binoni isitish shart, ammo akkumulyatordagi energiya tugagan, unda binoni isitish qо’shimcha energiya manbai hisobiga bajariladi [18]. Mavjud sistemalarda beshinchi ish rejim ham bо’lishi mumkin. Masalan, akkumulyator energiyasiga tо’yingan issiqlikka talab yо’q, kollektor energiya
27
ishlab berish mumkin. Bunday sharoitlarda energiyani tо’plash yoki foydalanishga imkon bо’lmay qoladi, ammo bu energaya sarflanishi kerak. Bunday hollar uchun qо’shimcha ish rejimlarini kо’rib qо’yishga tug’ri keladi, ya‘ni issiq suv ta‘minoti rejimi. Ayrim sistemalarda bir vaqtda bir necha ish rejimlarini bajarish mumkin. Qо’shimcha issiqlik manbai va akkumulyatorni havo isitish sistemalarining keng qо’llanilgan sxemasi varianti (2.11-rasm) keltirilgan.
Uch yurishli zaslonka 13-rasm. Havoli isitish sistemasining prinsipial sxemasi. Bu sistemada (13-rasm) energiyani akkumulyatsiyalash mahsuloti sifatida toshlar, energiyani kollektordan akkumulyatorga, sо’ng binoga issiqlik tashuvchi sifatida Havodan foydalaniladi. ―Zaslonka larning holatini belgilab tо’rt rejim bajariladi. Ammo sistemada akkumulyatorga bir vaqtda energiyani tо’plash va uni tarqatish rejimlarini bajarib bо’lmaydi. Agarda yuk1amani ta‘minlash uchun energiya yetarli bо’lmasa qо’shimcha isitish energiyasini kollektor yoki akkumulyatordagi energiya bilan birgalikda binoni isitishga sarflash mumkin [19]. Sistemada ventilyatorni qо’llashdan maqsad shuki, kollektordagi bosim atrof-muxit bosimidan yuqori bо’lishi, bu bosim evaziga kollektordagi issiqlik yо’qolishini kamaytirish. 28
Havoli isitish sisgemalari boshqa, ya‘ni issiqlik tashuvchi sifatida suv olingan sistemalarga Qaraganda bir qator yutuqlarga ega. Havoli sistemalarda kollektordagi issiqlik tashuvchining muzlab qolish va issiqlik uzatilmagan davrda qizib ketish ehtimollari bо’lmaydi. Bunday sistemalarda metallarning yemirilishi sezilarsiz, issiqlikni rostlash jihozlari esa holi о’rnatilga. Havoli isitish sistemalarining kamchiliklaridan asosiylari - bu havo tо’ldirilganda katta sarf, akkumulyatorning nisbatan katta hajmliligi va sistemaga oddiy absorbsion havo konditsionerini ulash qiyinligidir. Qо’shimcha energiya manbali va akkumulyator bakli keng tarqalgan suv isitish sistemasining prinsipial sxemasi (14-rasm) keltirilgan.
14-rasm. Suvli isitish sistemasining prinsipial sxemasi. Bu sistema quyosh kollektori, akkumulyator qismi, qо’shimcha energiya manbai va yuk qismlari bir-biriga bog’liksiz rostlash jarayonlarini bajarishga imkon beradi. Bunday sistemalarda quyosh energiyasi hisobiga qizdirilgan suvni akkumulyatorga tushishi va bir vaqtni о’zida undan binoni isitish uchun issiqdik chiqarilishi mumkin [20-21]. Bu sistemada qо’shimcha issiqlik manbai hisobiga akkumulyatorni isitmaslikka imkon beradigan ―baypas liniyasi kо’zda tutilgan. Sistemaning yaxshi tomonlaridan issiqlik uzatish sistemasi va akkumulyatorda umum-issiqlik tashuvchidan foydalanilganligi akkumulyatorni kichik hajmligi, sistemada absorbsion havo konditsioneridan foydalanishga imkon borligidadir.
29
Ammo sistemada issiqlik tashuvchi sifatida suvdan foydalanish ayrim qiyinchiliklarga olib keladi. Masalan, kollektorni muzlab qolish ehtimolidan saqlash, sistemada yemirilish havfini borligi va hokazolar.
30
II-BOB . Quyosh kollektorining effektivligini qizdirilayotgan suv hajmining funksiyasi sifatida aniqlash
§2.1 Labaratoriya ishini bajarish uchun qisqacha nazariy malumotlar. Ishning maqsadi
Temperatura egriligini majburiy sirkulyasiya vaqtining funksiyasi sifatida olish Quyosh kollektorining effektivligini baholash Nazariy ma’lumotlar Quyosh kollektori quyosh radiasiyasini yutadi va o’zi hamda to’ldirilgan suvni qizdiradi.Quyosh kollektorining effektivligi η suv yutgan issiqlik energiyasining∆Q kollektorga tushayotgan radiasion energiyaga ∆Ε nisbati bilan o’lchanadi: Q E
Bu yerda radiasion energiya quyidagidan aniqlanadi: E tP
Bunda Р radiasiya quvvati.Kollektor atrof muhitga nisbatan issiqroq bo’lganda, u atrof muhitga nurlanish, konveksiya va issiqlik o’tkazuvchanlik orqali issiqlik ajratadi. Shu yo’qotishlar sababli kollektorning effektivligi kamayadi. Tajribada suyuqlikning majburiy sirkulyasiyasi nasos yordamida amalga oshiriladi. Sistema (kollektor, quvurlar va bak) tomonidan yutilgan issiqlik energiyasi asosan suvda mujasamlashganligi uchun quyosh kollektorining temperaturasi juda yuqori bo’lib keta olmaydi.Tajribalarda quyosh kollektori issiqlik izolyasiyasi bilan hamda usiz qo’llaniladi. Bunda bakda suvning temperaturaviy xarakteristikalari o’lchanadi.
31
15-rasm. Tajriba qurilmasi Kerakli asboblar va ashyolar
1 Quyosh kollektori………………………………389 50 1 Quvvati 1000 W, och tuslicho’g’lanma lampa.... …………………………..450 72 1 Suv nasosi STE2/50 ……………………… 579220
1.Boshqariladigan past kuchlanishli kuchlanish transformatori S………………………………. 521 35 1. Uzunligi 100 sm bir juft kabel (qizil/sariq)..501 46 1 Mobil CASSY524 ………………………………..009
1. K tipli NiCr-Ni- Adapter S………………… 524 067
1 NiCr-Ni-temperatura datchigi, 1,5 mm, K tipli…………………………………529 676 1 Po’latli o’lchash poloskasi, 2 m …………… 31177
1 Taymer............................................................31317 1 V shaklsimon shtativ asosi, 20 sm ………..300 02 1 Shtativ ustunchasi 25 sm,.12 mm ………… 300 41 1 Shtativ ustunchasi 47 sm, 12 mm………….. 300 42
1 Shtativ ustunchasi 75 sm, 12 mm…………. 300 43 1 multi qisqichlar Leybold ……………………..301 01 1 Universal tutgich 0...80 mm…………………. 666 555 1 Plastik stakan ..................................................59006 1 Silikon quvurlar 5 mm ,1m………………… 604 431
32
1 Silikon quvurlar 6 mm ,1m………………… 604 432 1 Silikon quvurlar 8 mm ,1m…………………604 434 1 Bevosita ulagich, 6/8 mm ………………… 665 226
33
§2.2 Laboratoriya qurilmasi va tajribalarni o’tkazish tartibi Tajriba qurilmasi 15-rasmda tajriba qurilmasi keltirilgan. Nakonechniklarbilan quvurlarni ulash uchun mos silikon quvurlar va ulagichlardan foydalaning. • Suv nasosini shunday ulangki, u suvni quyosh kollektorining tubidan quyosh kollektori orqali haydasin, ya’ni nasos nakonechnigini kirish kamerasining nakonechnigi bilan ulash kerak. •Temperatura datchigini bevosita rezinali jipslagich yordamida quyosh kollektorining chiqish kamerasidagi, 1,5 mm qilib parmalangan teshikka o’rnating. Temperaturani o’lchashning bu bandi quyosh kollektorini qizib ketishining oldini olish uchun ham qo’llaniladi. Kollektordagi suvning temperaturasi 60 °C dan ortib ketmasligi kerak. • Chiqish kamerasining nakonechnigini bak nakonechnigi bilan ulang. • Bak chiqish nakonechnigini suv nasosining kirishi bilan ulang. • Bakga 1000 ml suv soling. •Bakni shunday ko’taringki, suv nasosi orqali suvning oqib tushishi quyosh kollektoridan o’tib, ortga bakning kirishiga qaytsin. Suv qarshiliksiz oqishi uchun, barcha quvurlar doimo to’g’ri (burishgan va egilgan joysiz) bo’lishi kerak • Bakni shtativ ustunidagi oldindan belgilangan joyga o’rnating. • Suv nasosining elektr ta’minotini ulang va qutbga rioya qilib, taxminan 6 V kuchlanish o’rnating. .• Quvur shlanglar sistemasida pufaklar yo’qligiga amin bo’ling.
a) Temperaturani o’lchash • Universal tutgich yordamida ikkinchi temperaturadatchigini bakdagi suvga o’rnating. Temperatura datchiklarini NiCr-Ni- adapteri bilan CASSY ko’chma qurilmasiga ulang.
34
a)
Yoritish vositasi • Cho’g’lanma lampani shtativga o’rnating va uni quyosh kollektorining old tomonidan taxminan 50 sm masofada joylashtiring. • Cho’g’lanma lampani ulang va uni shunday joylashtiringki, bunda kollektorning aktiv qismi to’liq yoritilsin. Ehtiyoj bo’lganda, korpusning plastmassa qismi yoritilmasligiga erishing. • Cho’g’lanma lampani o’chiring va quyosh kollektorining sovushiga yo’l qo’ying.
Tajribalarni o’tkazish tartibi a) Tajribaga tayyorgarlik • Temperaturani suv sikli ulangan holda o’lchang va temperatura o’zgarmay qolguncha kuting. a) O’lchash • Suv nasosi kuchlanishini shunday pasaytiringki (2,5 V ga yaqin), oqimning past tezligi amalga oshsin, ya’ni faqat bakdagi suvning kichik oqiminigina kuzatish mumkin bo’lsin. • Bakdagi temperaturani yozib oling va chiqish kamerasidagi temperaturaning o’zgarishini kuzating. • Bir vaqtda cho’g’lanma lampani va taymerni ulang. O’lchashni har minutdan keyin davom ettiring. • Boshlaganigizdan keyin 30 minut o’tganda o’lchashni to’xtating Diqqat: Uzoqroq
vaqt mobaynida o’lchashlarni o’tkazganingizdamaksimalruxsatetilgantemperaturaningqiymatinie’tiborgaoling. • Issiq suvni shunchalik miqdordagi sovuq suv bilan almashtiring. Tajribalarni boshlash iloji boricha boshlang’ich temperaturadagidek temperaturada amalga oshirilishi kerak. • Quyosh kollektorining old qismiga issiqlik izolyasiyasini o’rnating • Tajribani takrorlang.
35
Tajriba namunasi Jadval 1: Bakdagi suvning temperaturaviy xarakteristikalari
Oqim tezligi
Sekin O’rtacha Katta vaqt
Temperatura
0 21.2
21.2 21.2
1
22.0 22.5 22.9
2
23.5 24.6 24.7
3
25.7 26.2
26.6 4
27.4 28.0
28,3 5
28.7 29.7
30.3 6
29.9 31.4
31.9
7 31.6
32.9 33.6
8
33.3 34.5
35.1 9
34.7 36.0
36.5 10
35.7
37.4 37.9
2 Jadval: Bak bilan quyosh kollektori orasidagi temperaturalar ayirmasi. Oqim tezligi Past
Ortacha Yoqori
Temperaturalar 36
Taxminan 6 Taxminan 3 Taxminan1
Temperaturaning vaqtga bog’liklik grafigi (kvadratlar sekin, uchburchaklar o’rtacha, doiralar katta oqim tezligiga mos keladi )
Oqim tezligi ortishi bilan temperatura tezroq ko’tariladi, chunki bu holda suv ko’proq nur energiyasini oladi. Shunday qilib, bu holda nur energiyasidan suv olgan issiqlik energiyasining ulushi ko’proq. Oqimning past tezliklaridaquyosh kollektorining bevosita chiqishidagi temperatura yuqori (jadval 2 ga qarang). Quyosh kollektorining yuqori temperaturasi tufayli issiqlik energiyasining yo’qotilishi ko’proq. Tajriba qurilmasida elektr lampaning qo’llanilishi qurilma effektivligining yomonlashuviga olib keladi.
37
Lampa 1000 W quvvat ajratadi. Bu energiyaning bir qismi lampani qizdirishga sarf bo’ladi. Energiyaning boshqa qismi quyosh kollektorini yoritish uchun qo’llanilmaydi va yana bir qismi esa akslanib qaytadi. Shunday qilib, quyosh kollektori olgan radiasion energiya 1000 W dan ancha kam. Suv yutgan issiqlik energiyasining miqdori Q, massa m va solishtirma issiqlik sig’imi koeffisiyenti orqali quyidagi formula bilan hisoblanishi mumkin:
Q T c m
t t
Yutilgan radiasion energiyaning boshqa qismi sistemani qizdirishga sarf bo’ladi. Kichik qiymatli tezlikka misol: 4.2
1 1.52 100
100 min
kJ K J kg Vt kgK s Sistemaning effektivligi oqimning past tezliklarida 0,1 tartibida va oqimning katta tezliklarida 0,12 tartibida. Real effektivlik (foydalanilayotgan energiyaning tushayotgan radiasion energiyaga nisbati) odatda bu miqdorlarga nisbatan ancha katta. Real quyosh kollektorlari sistemasida effektivlikning 80% gacha qiymatiga erishilgan.
38
§2.3 Labaratorya o’lchov natijalari va ularni hisoblash
Oqim tezligi
Sekin O’rtacha Katta vaqt
Temperatura
0 21.2
21.2 21.2
1
22.2 22.7 23.1
2
23.3 24.5 24.9
3
25.5 26.0
26.8 4
27.1 27.8
28,1 5
28.4 29.3
29.8 6
30.2 31.9
32.5
7 32.3
33.4 33.9
8
33.8 34.1
35.4 9
35.1 36.3
36.9 10
36.0
37.8 38.2
39
XULOSA
1.Tajribada quyosh kollektori lampa radiasiyasini yutadi va o’zi hamda to’ldirilgan suvni qizdiradi. Quyosh kollektorining effektivligi η suv yutgan issiqlik energiyasining ∆Q kollektorga tushayotgan radiasion energiyaga ∆Ε nisbati bilan o’lchanadi: Q E
. Tajriba qurilmasida elektr lampaning qo’llanilishi qurilma effektivligining yomonlashuviga olib keladi. 2.Quyosh kollektorida oqim tezligi ortishi bilan temperatura tezroq ko’tariladi, chunki bu holda suv ko’proq nur energiyasini oladi. Shunday qilib, bu holda nur energiyasidan suv olgan issiqlik energiyasining ulushi ko’proq boladi 3.Suv yutgan issiqlik energiyasining miqdori Q, massa m va solishtirma issiqlik sig’imi koeffisiyenti orqali quyidagi formula bilan hisoblanadi Q T
t t
Yutilgan radiasion energiyaning boshqa qismi sistemani qizdirishga sarf bo’ladi.
Sistemaning effektivligi oqimning past tezliklarida 0,1 tartibida va oqimning katta tezliklarida 0,12 tartibida.
40
Adabiyotlar 1. История развития солнечной энергетики [Электронный ресурс].— Режим доступа: http://www.solarbat.info/istoria-razvitia-solnechnoi-energetiki.— Заглавие с экрана.— (Дата обращения: 09.05.2012). 2. Вакуумные коллекторы [Электронный ресурс].— Режим доступа: http://www.umnydom-nn.ru/?p=358.— Заглавие с экрана.— (Дата обращения: 21.12.2012)
3. Вакуумные солнечные коллектора в Черногории [Электронный ресурс].— Режим доступа: http://osgroup.me/solnechnie-kollektora.php.— Заглавие
с
экрана.— (Дата обращения: 21.12.2012).
4. Солнечные коллекторы для нагрева воздуха SolarHome [Электронный ресурс].— Режим доступа: http://www.solarhome.ru/archive/solar/ sc_kovrov_air.htm.— Заглавие с экрана.— (Дата обращения: 24.12.2012).
5. Бутузов, В.А. Воздушные солнечные коллекторы / В.А. Бутузов // Промышленная энергетика . — 2012.— № 10.— С. 53-55. 6. Солнечные коллекторы [Электронный ресурс].— Режим доступа: http://2energy.ru/solnechnye-kollektory/.— Заглавие с экрана.— (Дата обращения:
15.10.2012). 7. Вакуумный солнечный коллектор с U-образными трубками [Электронный ресурс].— Режим доступа: http://www.himinsolar.ru/2-1-u- pipesolar.html.— Заглавие с экрана.— (Дата обращения: 21.12.2012).
8. Митина, И.В. Повышение эффективности солнечных коллекторов с вакуумированными стеклопакетами : автореферат дис. ... кандидата технических
наук: 05.14.08 / Митина Ирина Валерьевна.— Москва, 2009.— 26 с.: ил.
9. Рахнов, О.Е. Экологическая эффективность локальных источников энергии : на примере плоских солнечных коллекторов : автореферат дис. ... кандидата технических наук : 25.00.36, 05.14.08 / Рахнов Олег Евгеньевич.—
Москва, 2009.— 24 с. 41
10. Сулейманов, М.Ж. Экспериментальное исследование теплотехнических характеристик солнечных коллекторов и водонагревательных установок : автореферат дис. ... кандидата технических наук : 05.14.01 / Сулейманов Муси
английского / Дж. Твайделл, А. Уэйр.— М.: Энергоатомиздат.— 1990. — 392
с.:ил. 12. Духопельников, Д.В. Селективные покрытия для солнечных коллекторов / Д.В. Духопельников, С.Г. Ивахненко, М.К. Марахтанов // Известия
ВУЗов. Сер. "Машиностроение " .— 2012.— Спец.вып. Работы студентов:
и молодых ученых МГТУ им. Н. Э. Баумана.— С. 75-80.
13. Реттих, Генрих. Коллекторы и гелиотермические системы / Генрих Реттих (пер. Н. Корженец).— Минск: Международный Государственный Экологический Университет им. А. Д. Сахарова, 2007.— 43 c.
14. ГОСТ Р 51594-2000. Нетрадиционная энергетика. Солнечная энергетика. Термины и определения.— Введ. 2001-01-01. — М.: Изд-во стандартов, 2000.— 13 с.
15. Александров, А.А. Таблицы теплофизических свойств воды и водяного пара / А.А. Александров, Б.А. Григорьев.— М.: Издательство МЭИ,1999.— 168 с.
16. Табунщиков, Ю.А. Математическое моделирование и оптимизация тепловой эффективности зданий / Ю.А Табунщиков., М.М. Бродач.— М.: АВОКПРЕСС, 2002.— 194 с.
17. Магомедов, А.М. Нетрадиционные возобновляемые источники энергии / А.М. Магомедов.— Махачкала: Издательско-полиграфическое
объединение "Юпитер", 1996.— 245 с.
18. Туник, А.А. Математическая модель процессов тепломассопереноса в плоском солнечном коллекторе SUN 1 / А.А. Туник // Вестник МГСУ.— 2016.—
№ 1.— С. 126-142.
42
19. Туник, А.А. Исследование солнечного коллектора ISTU SUN 1 в климатических условиях Восточной Сибири [Электронный ресурс] / А.А. Туник
//Материалы научно-практической конференции с международным участием
"Региональный энергетический форум в сфере энергосбережения и повышения
энергоэффективности" (06-07 декабря 2012 г.).— Иркутск: ИрГТУ, 2012.— 1
электрон. опт. диск (CD-ROM). 20.
Даффи Д.А., Бекман У. Тепловые процессы с использованием солнечной энергии. Пер. с англ.-М.: Мир, 1977.-68 с.
21.
Твайделл Джон., Уэйр,Антонии. Возобновляемые источники энергии.-М.: Энергоатомиздат., 2005. с.
Internet manbalari 1. http://www. Google.com 2. http://www. Ziyonet.uz 3. http://www.globaltrouble.ru 4. http://www.fizika.uz Download 1.29 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|