Microsoft Word Mavzu docyunevial sud tizimi docx

---

Mavzu: Yunevial sud tizimi 
Reja: 
1.Voyaga yetmaganlar sudining asosiy vazifalari. 
2.AQSHdagi yunevial sud tizimi. 
3.Yunevial sud tizimini rivojlantirishdagi 
muammolar.
1.Yuvenial sud bu voyaga yetmaganlar ishlari bilan 
shug’ullanuvchi sud tizimi. Bu sud tizimi o’z vakolati 
doirasida jinoyat , fuqarolik va ma’muriy ishlarni ko’rib 
chiqadi. Bunday sud tizimi dastlab, G’arbda shakllandi. 
Buning sababi esa, odatda bolalarga aqlan va jismonan 
kichik deb qarab, jinoiy javobgarlikka kelganda esa ularga 
kattalardek muomala qilishdir. Ya’ni, avvallari sud 
jarayonlarida bolalarning yoshi va ruxiyati inobatga olinmas 
edi. Insonparvarlik g’oyalaridan ilhomlanib ko’plab Yevropa 
mamlakatlari voyaga yetmaganlar adolati bo’yicha o’z 
modellarini yaratishdi. Inson huquqlariga rioya etish , bola 
huquqlariga rioya etishdan boshlanadi. Shunday ekan, bola 
huquqlariga to’g’ri qaramaslik BMTning “Inson huquqlari 
Umumjahon Deklaratsiyasi” va “Bola huquqlari to’g’risidagi 
Konvensiya “ shartlarini bajarmaslik hisoblanadi. Ilk bor 
AQShda “voyaga yetmaganlar sudi” tashkil qilingandan 
so’ng , bolalar sudiga qiziqish kattalashdi. Rossiya xam 
yunevial sudga befarq qaramadi. Bolalar va o’smirlarga 
yordam berish va ularni himoya qilish maqsadida Rossiya

---

balog’atga yetmagan bolalar Adliya kuchlari nafaqat 
advokatlar balki, boshqa soha vakillari; shifokorlar, 
o’qituvchilar, psixologlarni xam bu tizimga jalb qiladilar. Bu 
sud tizimining asosiy vazifalari bu;
 
Bolalarni himoya qilish
 
Bolalarning reabilitatsiyasini ta’minlash. 
Voyaga etmaganlarning huquqbuzarliklari bo'yicha ishlarni 
yuritishning maxsus tartibini belgilash “Bola huquqlari 
to'g'risidagi Konventsiya”, Birlashgan Millatlar 
Tashkilotining balog'atga etmagan bolalarga nisbatan 
adolatni amalga oshirish bo'yicha minimal standart qoidalari 
(Pekin qoidalari), kabi xalqaro huquqning umume'tirof 
etilgan tamoyillari va normalariga taalluqlidir. 
2001-yil Rossiya Federatsiyasining Rostov viloyatida 
balog’atga yetmagan bolalar sudlarini tashkil etishga 
qaratilgan “Voyaga yetmaganlarga nisbatan adolatni qo’llab-
quvvatlash” loyixasi ishga tushurildi. 2004-yil Mart oyida esa 
Rossiyada birinchi balog’atga yetmaganlar sudi ochildi. 
14.02. 2005-yildan "Balog'atga etmagan bolalar Adliya 
tizimining asoslari to'g'risida" gi federal qonun loyihasi ishlab 
chiqildi. Rossiya federatsiyasi balog'atga etmagan bolalar 
sudlarini sud tizimiga joriy etish tartibi "Rossiya 
Federatsiyasida balog'atga etmagan bolalar sudlari to'g'risida" 
Federal konstitutsiyaviy qonun bilan belgilanadi va qonun 
loyihasi jamoat tashkilotlari tomonidan taklif
qilingan.

---

2.AQShda bu tizim 1970-yillardan boshlab shakllana 
boshladi. 
Sanoat rivojlangan mamlakatlar voyaga 
etmaganlarni og'ir jinoyatlar uchun kattalar sifatida sud 
qilish yoki alohida ko'rib chiqish kerakligi masalasini 
muxokama qildilar. Global miqyosda 
Birlashgan Millatlar 
Tashkiloti
muammolarni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan 
huquqbuzarlik xatti-harakatlariga qaramay, "butun jamiyat 
o'spirinning uyg'un rivojlanishini ta'minlashi kerak" 
modeliga mos ravishda o'z tizimlarini isloh qilishga da'vat 
etdi. Umid ko'proq "bolalar uchun do'stona adolat" ni 
yaratish edi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan 
amalga oshirilgan barcha o'zgarishlarga qaramay, amaldagi 
qoidalar unchalik aniq emas. Keng doiradagi o'zgarishlar 
mahalliy miqyosda amalga oshirilish muammolarini keltirib 
chiqaradi va yoshlar tomonidan sodir etilgan xalqaro 
jinoyatlar voyaga etmaganlar uchun alohida sud ishlarining 
foydasi to'g'risida qo'shimcha savollar tug'dirmoqda. Voyaga 
etmaganlarga nisbatan odil sudlovni ko'rib chiqishda ikki 
turdagi modellardan foydalaniladi: Adolatni tiklovchi va 
jinoiy adolat. Amerika Qo'shma Shtatlari ichida, ayniqsa, 
voyaga etmaganlar atrofidagi adolatni tiklanish modeli 
ko’proq axamiyatga ega . Kanada uzoq vaqtdan beri adolatni 
tiklash uslubi bilan shug'ullanib kelmoqda va jinoyat sodir 
etgan yoshlarni jinoyat sodir etmaslik istagi bilan ularni 
jamiyatga qo'shish amaliyotini kengaytirmoqda . Natija xam 
ijobiy bo'lib, huquqbuzar o’pirinlar jamiyatga hissa 
qo'shadigan a'zolarga aylanadi. Ushbu mamlakatlardan 
tashqari, Avstriya jabrlanuvchiga qarshi vositachilik 
dasturlarini amalga oshirishda tashabbus ko'rsatdi, bu esa 
odil sudlovning qayta tiklanadigan shakliga qaratilgan.Yangi 
Zelandiya mahalliy aholisi hisoblangan Maori millati ko'p 

---

yillar davomida qilgan ishlariga e'tibor qaratib, o'z tizimini 
butunlay qayta tuzdi . Bunga yoshlarning qamalishini 
pasaytiradigan oilaga yo'naltirilgan e'tibor kiradi. Global 
miqyosda, voyaga etmaganlar sudlari tizimida ijobiy ta'sir 
ko'rsatish uchun o'tgan avlodlarning an'anaviy 
qadriyatlaridan foydalanish tendentsiyasi mavjud. 
Voyaga yetmaganlar sudi tizimida bola javob beradigan 
yagona milliy yosh mavjud emas; yosh ko’rsatkichi
davlatlar o'rtasida farq qiladi.
 
44 shtatda voyaga yetmaganlar sudining yurisdiksiyasi 
uchun eng katta yosh - o'n etti yosh. 
 
Besh shtatda 
( 
Jorjiya
, 
Michigan
, 
Missuri
, 
Texas
va 
Viskonsin
) 
voyaga etmaganlar sudining yurisdiksiyasi uchun eng 
katta yosh - o'n olti yosh. 
 
Bir shtat, 
Shimoliy Karolina
, o'n besh yoshga to'lmagan 
bolalar sudining yurisdiksiyasi uchun maksimal yoshga 
ega. 
Shtatlar huquqbuzarlik xatti-harakatlari uchun bolani voyaga 
etmaganlar uchun sud ishlariga tortilishi mumkin bo'lgan 
yoshga nisbatan farq qiladi. Ko'pgina davlatlar qonun 
sifatida minimal yoshni belgilamaydilar. Minimal yoshni 
belgilaydigan shtatlar;
 
Massachusets
va 
Shimoliy Karolina
minimal yoshni olti 
yoshga qo'ydi. 
 
Konnektikut
va 
Missisipi
eng kam yoshni etti yoshga 
belgiladi. 
 
Arizona
yoshi kamida sakkizni belgilaydi. 
Va huquqbuzarlik uchun: 
[7]

---

 
Shimoliy Karolina
kamida olti yoshni belgilaydi. 
 
Konnektikut
, 
Nyu-York
va 
Merilend shtatlari
eng kamida 
etti yoshni belgilashdi. 
 
Arkanzas
, 
Kolorado
, 
Kanzas
, 
Luiziana
, 
Pensilvaniya
, 
J
anubiy Dakota
, 
Texas
, 
Vermont
va 
Viskonsin
kamida o'n 
yoshni belgilagan. 
 
Kaliforniyada
qotillik yoki zo'rlashdan tashqari, eng 
kichik yoshi 12 yoshdan belgilanadi.
Voyaga etmagan jinoyatchiga nisbatan sudning 
muomalasi va ishning hal qilinishiga ta'sir qilishi mumkin 
bo'lgan omillarga quyidagilar; 
 
Jinoyatning og'irligi. Og'ir jinoyat, unchalik og'ir 
bo'lmagan jinoyatdan ko'ra ko'proq ariza berishga olib 
keladi. 
 
Voyaga etmaganning yoshi. Iltimosnomalar katta 
yoshdagi bolalar bilan bog'liq ishlarga berilishi mumkin. 
 
Voyaga etmaganning o'tmishdagi yozuvi. Rasmiy 
ayblovlar, ehtimol, ilgari voyaga etmaganlar ishlari 
bo'yicha sudga jalb qilingan bo'lsa. 
 
Voyaga etmaganning jinoyat sodir etganligi to'g'risidagi 
dalillarning mustahkamligi. Shubhasiz, kuchliroq 
dalillar rasmiy ayblovlarning katta ehtimolligini keltirib 
chiqaradi. 
 
Voyaga etmaganning jinsi. Rasmiy ayblovlar qizlarga 
nisbatan o'g'il bolalarga nisbatan ko'proq qo'zg'atilishi 
mumkin. 
 
Voyaga etmaganning ijtimoiy tarixi. Bolalar ilgari uyda 
yoki maktabda muammolarga duch kelganda, 
iltimosnomalar ko'proq yoziladi. 

---

 
Ota-ona yoki homiyning voyaga etmagan bolani 
boshqarish qobiliyati. Ota-ona nazorati etishmasligi 
qanchalik katta bo'lsa, qabul qiluvchi xodim 
iltimosnoma yozish ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi. 
Ushbu yettita narsa bilan bir qatorda, to'rtta "norasmiy" omil 
ham rasmiyni chalg'itishi mumkin: 
1. Voyaga etmaganning munosabati. Bola jinoyat uchun 
pushaymon bo'lganida rasmiy protsesslar kamroq 
bo'ladi. 
2. Voyaga etmaganning ko'rinishi. Agar yosh odam 
xushmuomala bo'lsa, yaxshi kiyingan bo'lsa, u holda 
xodimlar ishni norasmiy ravishda hal qilishlari mumkin. 
3. Voyaga etmagan bolani oilasi yoki jamiyat tomonidan 
qo'llab-quvvatlashi. Yosh odam qanchalik ko'p qo'llab-
quvvatlasa, qabul qilish xodimi bu ishni norasmiy 
ravishda ko'rib chiqishi mumkin. 
4. Voyaga etmaganning advokati bormi. Bolada advokat 
bo'lganida, ishni norasmiy ravishda ko'rib chiqish 
kamroq bo'lishi mumkin. 
3) Voyaga yetmaganlarni sud qilish tizimiga 2 xil 
yondoshuv mavjud. Bir gurux odamlar bu tizimga ijobiy 
qarashsa, ikkinchi gurux odamlar bunga qarshi chiqadilar. 
2012
da jurnalistlar bilan suhbatda Federatsiya Kengashi 
raisi 
Valentina Matviyenko
Rossiyada balog'atga etmagan 
bolalar sudlarini tashkil etishga qarshi chiqdi: 
Men mamlakatimizning an'analari asosida Rossiyada 
balog'atga etmagan bolalar adolatini joriy etishga qat'iy 
qarshiman ... adolat, albatta, bolalar uchun xayrixoh bo'lishi 
kerak. Biroq, bu balog'atga etmagan bolalar sudlarini tuzish
kerak degani emas. Men bunday qaror qabul qilishning 

---

raqibiman
,- deb ta’kidlaydi Matviyenko. Matviyenko kabi 
ko’pchilik bu fikrlarga qarshi ,
Bolaning huquqlarini himoya 
qilish tizimini takomillashtirish-bu "zarar etkazmaslik" 
tamoyili bo'yicha ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lishni 
talab qiladigan katta ishdir. 
Ota-ona o'rniga, bolaning taqdiri to'g'risidagi qaror sudya, 
vasiylik organlari, ichki ishlar vazirligi va ushbu bola bilan 
shug'ullanadigan ijtimoiy organlar tomonidan qabul qilinadi 
va oxir-oqibat xarakterli: axloq tuzatish-mehnat 
koloniyasi. Sxemaning boshlanishi sud, oxir-oqibat 
koloniyadir. Juda ramziy, menimcha. Agar bola oiladan olib 
qo'yilsa va uning taqdiri faqat mansabdor shaxslar 
tomonidan hal etilsa, uning yo'li koloniya bilan tugaydi. 
Ushbu tizim juda nomukammal, u nafaqat balog'atga 
yetmagan bolalar adolatining G'arb mafkurasini aks ettiradi, 
Balki kommunizmning boshlang'ich mafkurasini ham o'z 
ichiga oladi, uning maqsadi bolaning hayoti bilan 
shug'ullanadigan maxsus davlat tuzilmasini yaratish va 
uning taqdirini hal qilish edi. Lekin ota-ona bolaning 
ehtiyojlarini yaxshiroq biladi va uning huquqlarini yaxshiroq 
himoya qiladi. Ota-onalar va bolalarning huquqlari qarama-
qarshi bo'lganida, oilada ichki ziddiyat paydo bo'ladi. 
Bolalar o'z huquqlarini himoya qilish uchun sud organlariga 
murojaat qilgan holatlar misollari bor va sudlanuvchilar ota-
onalar edi. Misoluchun, 14 yoshli qiz otasi diskotekaga 
ruxsat bermagani va unga qo’l ko’targani tufayli u sudga 
shikoyat qiladi, balog'atga yetmagan bolalar adolatini 
qo'llab-quvvatlovchi ommaviy axborot vositalarida oilada 
shafqatsiz zo'ravonlik faktlari haqida qichqiradi. Bu oilani 

---

himoya qilishga qaratilgan konstitutsiyaviy qoidalarga 
ziddir. 
Ikkinchi tomondan esa, bolalar uchun alohida sudlar alohida 
mablag’ni xam talab etadi. Shuning uchun ham ko’p 
davlatlar bunday sud tzimiga qarshi. Sud binosi, sudyalar 
uchun harajat va yana ko’plab harajatlar juda ko’plab 
mablag’ni talab qiladi.