Microsoft Word Реферат Уринбаев б гедезия doc

s_G

As
— = m -1

Жер сырты геометрик формалардың
Sızıq uzınlıqlarınıń shama menen

(1.4)
ss
teńlik muǵdarı menen anıqlanadı.
Súwret masshtabı áyne bir zona sheńberinde hár qıylı bolıp, kespeniń oq meridianınan uzaqlıǵına baylanıslı hám onı tómendegi formula boyınsha esaplaw múmkin.
m -1 =
(1.5)
Oq meridianda u=0, sol sebepli ondaǵı uzınlıq ózgeriwi m-1=0, súwret masshtabı bolsa m=0,60 lı zona shegarasındaǵı kespe uzınlıǵı eń kóp ózgeriwge iye,
330² ~ 1
egerol ekvotor keńliginde bolsa, u=330 km hám m-1= ^{264002 800}
Tegisliktegi hám shardaǵı tiyisli tochkalardıń Gauss koordinataları hám sferik tuwrı muyeshli koordinataları arasında tómendegishe baylanıslar bar. Proekciyadaǵı hár bir tochkanıń Gauss abssissiyası shardaǵı tiyisli tochkanıń sferik tuwrı múyeshli abssissiyasına teń yaki
XG=X (1.6)
Gauss ordinatası bolsa:
2
uo=u (1 + A^2 ). (1.7)
6R²
(1.7) hám (1.8) teńlikler shardaǵı tuwrı múyeshli sferik koordinatalar boyınsha Gauss proekciyası tegisligindegi tiyisli tochkanıń koordinatasına esaplaw imkanın beredi. Sızıqlardı Gauss proekciyasına rediksiyalaw (ótkeriw)de
22
Sg =s(1+ y) = 5 + ^yv = s + A s (1.8)
^G 2R² 2R²
formuladan paydalanıladı. A s muǵdar ellipsoyttan Gauss proekciyası tekisligine ótiwde aralıqtı redakciyalaw ushın dúzetpe delinedi. (1.8)formuladan Gauss proekciyasınan sızıq uzınlıqları Jer sırtındaǵı tiyisli uzınlıqlarınan úlken bolıwı kelip shıǵadı. Bul dúzetpe sızıqtıń ortasha ordinatası ushın esaplanadı. Eger sızıqlar oq meridianınan hár túrli, máselen,100, 200 hám 300 km uzaqlıqta bolsa, ol tiyislishe 1:8 000, 1:2 000 hám 1:900 shama menen ózgeriske iye boladı.
Gauss proekciyasında maydan ózgerisi


(1.9)
1 + y- (P + Py-) = P + AP PG=P( r ²)=^v r R²
formuladan paydalanıp esaplanadı. Eger R=1000 ǵa, u=100 km bolsa, ^AR=0,25 ge, u=200 km bolǵanda: ^AR=0,98 ge.
Gauss proekciyasında astranomik gúzetiwler arqalı tabılǵan azimuttan direksion múyeshke ótiw ushın tómendegi formuladan paydalanıladı (13-b súwret):



(1. 10)

а=А - у- 5,

бул жерде,
ú =(L-Lo) sin B;
y,, + U»ǵ
5 =0,0025(X_jXm)uór, Uór= M N- (1.11)
bunda, A-haqıyqıy azimut, ^a-direksion múyesh, ' =( L-LO) sin V-meridianlar jaqınlasıwı, ⁵ -proekciyada jay sızıqlı uzınlıǵı súwretiniń qıysıqlıǵı ushın jóneliske dúzetiw. Topografik siemkalardı orınlawda ⁵ kishiligi sebepli ol itibarǵa alınbaydı hám ^a =A- Ú formuladan paydalanıladı.
Sol sebepli kishi orınlardıń rejesin dúziwde tuwrı múyeshli koordinatalar sisteması qollanıladı. Bul sistemada abssissiyalar oǵı sıpatında meridian qadıl qılınadı, sherekler saat mili jónelisinde esaplanadı. M tochkanıń ornı koordinatalar sistemasında abssissiya Mm1=u penen anıqlanadı. . Polyus koordinataları sistemasında ornı radius-vektor r₁ háv /’) múyesh penen anıqlanadı. 0 múyesh ıxtıyarıy tańlanǵan Ox polyus oǵınan saat mili
háreketi jónelisinde ólshenedi, O tochka qutb delinedi.
Kartanı ornında anıqlaw (orientirlew) delingende ondaǵı orın predmetleri súwretlerin olardı haqıyqıy jaylasıwına mas keltiriliwi túsiniledi. Orındı anıqlaw tek orın predmetleri boyınsha kózde shamalap orınlansa, ol shama menen hám bul maqsetushın tiyisli ásbap qollanılsa, anıq bolıwı múmkin. Orında anıqlawlar sezilerlishe jeterli bolǵanda gúzetiwshi kartadaǵı óziniń jaǵdayın onshelli qıynalmastan tabadı hám onı anıqlaydı.
Orında anıqlawlar kem bolǵanda hám sheklengen kórinis sharayatında jayın anıqlaw izbe-iz jaqınlasıw usılında dunya táreplerin anıqlawdan baslanadı (esletpe: eski kartalarda tiykarǵı jónelis shıǵısqa-latınsha arient delingenliginen arientirlew ataması kelip shıqqan).
Quyashlı kúnde (yarım kún) túslik sızıq jónelisin saat siferblatı boyınsha anıqlaw múmkin. Siferblatqa gorizontal jaǵday berilip, saat tilin Quyashqa qarap baǵdarlandıradı. Saat tili baǵdarlanıwı hám 1 san (qısta) hám 2 san (jazda) arasındaǵı bissektrisatwslik sızıq baǵdarın kórsetedi.
Meridian baǵdarın Quyash hám saat boyınsha anıqlaw.Planetalardsh orın predmetleri boyınsha túslik sızıq baǵdarın anıqlaw usılların eslew paydalı: 1) tereklerdiń arqa tárepinde mox kóbirek, usı taslardıń arqa tárepin qaplaydı; 2) Óz aldına ósetuǵın tereklerdiń qubla tárepi shaxaları tıǵızraq hám japraqlarǵa bayraq seziledi; 3) kesilgen tereklerdiń túbirlerinde jıllıq ósiw halqalarında arqadaǵıǵa qaraǵanda úlkenirek hám. t.b. Túngi waqıtları meridian baǵdarın Úlken
Ayıw juldızlar dúrkimindegi Qutb juldızı boyınsha anıqlaw múmkin.
Kartanı anıǵıraq anıqlaw ushın kompastıń hár túrli túrleri qollanıladı.

терекзарларды пайда етиўде,
Meridian baǵdarın Qutb juldızı boyınsha anıqlaw. Orın elementleri hám relefti karta hám rejelerde súwretlew.Orın relefiniń tiykarǵı formaları.
Kelip shıǵıwı tábiyiy bolǵan Jer tábiyiy sırtınıń tekis emesliginiń jıyındısı relef delinedi. Relef insan alıp barıp atırǵan jumısı úlken áhmiyetke iye. Orın relifi qala hám awıl qurılısı, avtomobil, temir jollar, kanallar, gidrotexnika hám basqa injenerlik imaratların, egin dalaların joybarlawda, jar jaǵasındaǵı ihota izeydi qashırıw hám milioratciya jumıslarında, sonday-aq jerlerdi tekislewde esapqa alınadı. Bul máselelerdi joybarlawshı sheshimlerdi kóbinshe topografik kartalarda orınlanadı. Orın relefi xarakterine qarap tegislik, tóbelik hám tawlıqqa bólinedi. Tekislik orın relefi bas sáwlelengen formalı yaki derlik bir tekis boladı. Tóbelik jerlerde biyiklikleri onsha úlken bolmaǵan tóbelikler hám batıqlıqlar almasıp turadı. Tawlıq jay teńiz háddinen 500 m den artıq bolǵan tóbeliklerden payda bolǵan. Taw dizbekleri shınjırı oazisler menen almasıp turadı.
Jer beti tekis emeslikleri túrli-túrli bolıwına qaramay, hár qanday orın relifin bes tiykarǵı formaǵa ajıratıw múmkin.
Orın relifin (a), olardı gorizontallar menen súwretlew (b).1.Tawlıq -konusqa uqsaǵan kóteriliwi formasında bolıp, eń bálent tochkası-shoqqısı , qaptal tárepleri -janbawır (qıyalıq) , átirap penen tutasqan sızıǵı taw etegi delinedi.

2. 
   Shuqırlıq- taw tekisliginiń kerisi bolǵan, hár tárepten oralǵan ısısqa uqsaǵan batıqlıq, onıń eń túpkir tochkası -túbi , janbawrı hám átirapı menen tutasqan sızıǵı sheti -etegi boladı.
   
3. 
   Dizbe taw-sozılǵan hám bir jóneliste áste-aqırın páseyetuǵın kóterilis, onı eki janbawrı dizbe tawınsh joqarı tochkaları suw ayırǵısh sızıqtı payda qıladı.
   
4. 
   Say - tizbe taw formasınıń keri kórinisinde qandayda bir jóneliste, bir keyni ashıq, áste-aqırın páseyetuǵın oyılma. Saydıń eń pás tochkasınan ótiwshi sızıq delinedi.
   
5. 
   Bel- eki qońsı taw janbawırlarınsh tutastırıwdan payda bolǵan er sıyaqlı orın, onnan qarama-qarsı baǵdarda tarqalatuǵın eki say baslanadı.
   

Tawdısh tóbesi, shuqırlıq túbi hám beldiń eń pás tochkasıreleftiń xarakterli tochkaları, dizbe tawdısh suw ayırǵısh sızıǵı, saydıń suw jıyıwshı sızıǵı releftiń xarakterli sızıqları delinedi.
Kartalarda relif hár túrli usıllarda súwretlenedi: reńli boyaw (tawlar qońır qızıl reń, saylar jasıl), strixlaw, gorizontallar menen hám.t.b.
4. Topografik karta hám rejelerde relefti súwretlewde orın tochkaları biyikliklerin tez tabıw, janbawır baǵdarları tikliklerin anıqlaw múmkinligi hám súwretlengen orın relefi hámde onıń ayrım formaların óz-ara jaylasıwı tuwrısında jaqsı túsinik alıw shártleri qoyıladı. Relefti súwretlew ushın jer betiniń ózine jarasa tochkaların 1,2..., hámde sızıqlar baǵdarı boyınsha tochkalardıń rejeli orınları hám biyiklikleri tabıladı.
Olardıń hámmesi kartada kórsetilse, onı oqıw qıyın boladı.

Cho¹'

горизонталлар усылы кең қолланылады.
Sol sebepli joqarıda sanap ótilgen shártlerdi qanaatlandırıw ushın relefti súwretlewde tochkalar biyikliklerden ayırımların jazıw menen birgelikte
Relefti gorizontallar menen súwretlewdiń mohiyati(a)hám onıń bes tiykarǵı formasınıń gorizontallı súwretleri(b).
Bul usılda jer beti bólegi teń h aralıqtaǵı gorizontal tekislikler menen pikirli kesiledi. Kesiwshi tekislikler arasındaǵı h tik aralıq relef kesimi biyikligi delinedi. Tekisliklerdiń jer sırtı menen kesisiwinen jabıq qıysıq sızıqlar -gorizontallar payda boladı. Jer sırtında biyiklikleri teń bolǵantochkalardı tutastırıwshı sızıq gorizontal delinedi. Kosmostaǵı AVA, CDC, FEF, gorizontallar Q tekislikke proekciyalanıp rejede tiyisli masshtabta kishireytirilip, olardıń jalpaq súwretleri aba, cdc, fef, payda qılınadı. Gorizontallar óz-ara kesispeydi, úzliksiz boladı, olar arasındaǵı aralıqlar - gorizontal qoyılıwlar qanshellik kishi bolsa, janbawır tikligi sonsha úlken yamasa kerisinshe boladı. 26-b súwret te releftiń bes tiykarǵı formaları gorizontalları menen qanday súwretleniwi kórsetilgen. Olardı bir-birinen ajıratıw ushın ayırım gorizontallarǵa janbawır páseyiwi baǵdarın kórsetilgen kelte sızıqlar -berk shtirixları qoyıladı, ayrımlarına bálentliklerin bildiriwshi nomerlerdiń joqarı bólegi janbawır kóteriliwi tárepine qaratılıp jazıladı.Rejede relefti ulıwma súwretlew ushın gorizontallardan tısqarı , hár 5-15 ditcimetrda onıń xarakterli tochkaları bálentlikleri jazıladı.
Qıyalıqlar formaları: a- tegis,-bórtip shıqqan, d-batıq, e- aralas.
Rejedegi gorizontallar
kórinisine qarap orın qıyalıǵı tuwrısında tusinikke iye bolıwı múmkin. Máselen gorizontallar aralıǵı teń bolǵanda orın qıyalıǵı bir tegis, artıp barǵanda -bórtip shıǵıp turatuǵın hár túrli bolǵanda botiq yaki aralas hám.t.b.
Rejede orın AS sızıǵınıń tiklik shaması -nishoblik i qıyalıq múyeshi v arqalı