Microsoft Word Saniyazova doc

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

68
JUWMAQ 

Qaraqalpaq a’debiy tili xali’qti’n’ janli’ so’ylew tilinin’ yesabi’nan 

bayi’p woti’ri’wi’ ni’zamli’ qubi’li’s. Biraq a’debiy tilge so’ylew tilindegi
qa’legen so’z kirmeydi, al si’nalg’an, ta’jiriybede wo’zin aqlag’an birlikler 
wori’n ali’wi’ mu’mkin. Qaraqalpaq a’debiy tilinin’ qa’liplesiwinde belgili ori’n 
dialektlik so’zlerge tiyisli bolsa da, tildin’ uluwma bayi’wi’na ka’siplik 
so’zlerdin’ de worni’ ayri’qsha. 
Ha’zirgi qaraqalpaq tilinin’ leksikasi’ turmi’sti’n’ barli’q ta’replerin 
wo’z ishine alatug’i’n bay so’zlik g’a’ziyneden turadi’. Wol tildin’ ishki 
rawajlani’w ni’zamlari’na sa’ykes so’zdin’ payda boli’w, jasali’w usi’llari’, 
sonday-aq basqa xali’qlar menen qatnas na’tiyjesinde so’z awi’si’wi’ arqali’ 
ken’eyip, jetilisip kiyati’r. Usi’nnan kelip shi’g’i’p bali’qshi’li’q leksikasi’n
teren’irek u’yreniw a’hmiyetli ma’selelerdin’ biri si’pati’nda qaralmaqta.
Bali’qshi’li’q leksikasi’n izertlew birinshi gezekte bali’q atamalari’n 
toli’q biliwdi, bali’q awlawda qollani’latug’i’n qurallardi’n’ atamalari’ni’n’ 
kelip shi’g’i’wi’na itibar qarati’w maqsetke muwapi’q bolatug’i’nli’g’i’n
belgilep berdi. Bali’qshili’q ka’sibine baylani’sli’ so’zlerdi izertlewde tildegi 
bar normalarg’a a’mel qi’li’wdi’n’ wo’zi jetkilikli yemes.
Demek, 
leksikali’q 
birliklerdin’ 
leksik, frazeologik, grammatik ha’m 
fonetik mu’mkinshiliklerin qollani’wda biri-birinen ma’lim da’rejede pari’q 
qi’ladi’.
Qullasi’, tu’rkiy tiller ushi’n wortaq so’zler qaraqalpaq tilinin’ so’zlik 
qori’nan wori’n ali’p, so’zlik quramdi’ rawajlandi’ri’wda wo’zinin’ tiykarg’i’ 
xi’zmetin atqari’p kiyati’r. Qaraqalpaq a’debiy tilinin’ rawajlani’wi’na ha’m 
bayi’p bari’wi’na qatnasli’ bolg’an qaraqalpaq tilindegi so’zlik quramdag’i’
ka’siplik leksikani’ soni’n’ ishinde bali’qshi’li’q leksikasi’n u’yreniw u’lken 
a’hmiyetke iye. Sebebi, ha’r qanday ka’siplik 
so’zler ku’ndelikli 
qollani’li’wi’na ha’m jan’adan kirip keliwine qaray tilimizde wo’z worni’na iye 
boladi’. 

---

69
”Qaraqalpaq tilinde bali’qshi’li’q leksikasi’” degen atamadag’i’ 
magistrlik jumi’si’mi’zda bali’qshi’li’q ka’sibine baylanisli’ atamalardi’ ilimiy 
talqi’g’a sali’w ushi’n biz ta’repinen to’mendegi jumi’slar islendi: 
Birinshiden, tu’rkiy ha’m qaraqalpaq til bilimindegi bali’qshi’li’q 
leksikasi’ni’n’ izertleniw jag’daylari’n u’yrendik ha’m sol tiykarda bali’qshi’li’q 
leksikasi’n toparlarg’a aji’rati’p izertlewge umti’ldi’q.
Yekinshiden, til biliminin’ leksikologiya tarawi’ boyi’nsha izertlengen 
miynetlerge sholi’w jasap, ka’siplik so’zlerdi sali’sti’rmali’ bag’darda 
analizlewge, izertlewge ha’reket qi’ldi’q.