Microsoft Word статистика лотин 14. doc

4.2. Nisbiy miqdorlar to‘g‘risida tushuncha 
va ularning ifodalanishi 
Ijtimoiy - iqtisodiy xodisalar va jarayonlarning bir necha davridagi 
o‘zgarishlarini o‘rganish uchun mutloq miqdorlarni taqqoslash lozim. 
Ushbu 
davrdagi 
reja 
ko‘rsatkichlarining, 
tuzilgan 
shartnoma 
shartlarining bajarilishini ham haqiqiy va reja (shartnoma) ko‘rsatkichlar 
bilan taqqoslab aniqlanadi. Bunday mutloq miqdorlarning bir-biriga 
nisbatan olinib taqqoslanishi nisbiy miqdorlar deyiladi. Demak nisbiy 
miqdorlarda ikki va undan ko‘proq mutloq miqdorlar bir-biriga 

---

30 
taqqoslanadi. Bunda ko‘pincha suratda taqqoslanuvchi miqdor,
mahrajda - esa taqqoslovchi mutloq miqdor bo‘ladi.Nisbiy miqdorlardan 
xalq xo‘jaligi tarmoqlarining rivojlanishi, ijtimoiy - iqtisodiy 
ko‘rsatkichlarning o‘zgarishlarini aniqlashda juda ko‘p foydalaniladi. 
Shuning uchun ham nisbiy miqdorlar tadqiqot maqsadi, mohiyati 
va qanday mutloq miqdorlar qatnashayotganiga qarab turlicha bo‘lishi 
mumkin: 
Korxonalar, firmalar biznes-rejalarining bajarilish darajasini, 
to‘plamda ayrim guruhlarning tarkibini bilish uchun, joriy yil (ushbu 
davrdagi) ma’lumotlar taqqoslanadi. 
Xodisa va jarayonlarning o‘zgarish qonuniyatlarini o‘rganish 
uchun, ularning bir necha yil (o‘tgan davrlar) mobaynidagi miqdorlari 
taqqoslanadi. 
4.3. Nisbiy miqdorlarning turlari va ularni 
hisoblash tartibi 
Nisbiy miqdorlar qanday vazifalarni aniqlash uchun qo‘llanishiga 
qarab, birnecha turga bo‘linadi. Agarda nisbiy miqdorlar belgilangan 
reja ko‘rsatkichning bajarilishini aniqlash uchun qo‘llansa, unda bu 
ko‘rsatkichning haqiqiy bajarilgan miqdori, uning rejada belgilangan 
miqdoriga bo‘linib topiladi. Misol : Korxona ushbu yilda 12000 tonna 
mahsulot ishlab chiqargan. Lekin bu yilda 11500 tonna mahsulot ishlab 
chiqarish rejalashtirilgan . Demak, korxonaning reja ko‘rsatkichining 
bajarilishini ifodalovchi nisbiy miqdor (Rbnm) 104 % 
12000 x 100
(------------------) bo‘ladi. 
11500 
Reja o‘sishning (kamayishini) ifodalovchi nisbiy miqdorlar 
(Runm), kelgusi davr uchun ko‘rsatkichlarning rejasini (prognoz) 
belgilashda qo‘llanadi va quyidagicha topiladi: