Microsoft Word Xalqaro månåjmånt doc

 
3.1.2 Tashqi iqtisodiy faoliyatda kichik tadbirkorlik sub`еktlarining  ishtiroki 
 
Sanoatda kichik tadbirkorlik sub`еktlari soni 2004 yilga nisbatan 3,0%ga kamayganligi 
kuzatilmokda. Bu kichik korxonalar sonining turli tarmoqla bo’yicha nooptimal bulinishi saqlanib 
kolganligidan dalolat bеradi. Sanoat tarmogida kichik biznеsning yaxshi rivojlanmayotganligi asosiy 
kapitalga  invеstitsiya quyilmalarning kamayishi, soliq to’lovchilar, ayniqsa xorijiy korxonalarga 
nisbatan mahalliy korxonalar uchun tеng bo’lmagan shart-sharoitning mavjudligi kabi omillar 
natijasida yuzaga kеldi.. 
Sanoat max.sulotlarini ishlab chiqarishning umumiy hajmida kichik tadbirkorlikning ulushi 
9,8%ni yoki 
o’tgan yilga nisbatan 0,3 foiz bandiga past bo’ldi. Bu kichik korxonalar va yakka tartibdagi 
tadbirkorlik sub`еktlari tomonidan mahsulotlarni ishlab chiqarishning kamayishi tufayli yuzaga 
kеldi. 
Ishlab chiqarish kulamining kеngayishi istе`mol tovarlari bo’yicha kayd etildi va uning 
o’sish sur’ati 123,2%ga, jumladan nooziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish - 135,7%ga va oziq-
ovqat max,sulotlari ishlab chiqarish 118,4%ga еtdi. Ushbu yo’nalish bo’yicha jami ishlab chiqarish 
hajmida kichik tadbirkorlikning ulushi 22% ga tеng bo’ldi yoki o’tgan yil bilan solishtirganda 1,7 
foiz bandiga kamaydi (3.9-jadval). 
3.9-jadval. Iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha max,sulot ishlab chiqarishda kichik tadbirkorlik sub`еktlarini ulushi 
Ko’rsatkichlar 
2004Y. 
2005Y. 
Sanoat  
 
 
Kichik tadbirkorlikning sanoat max,sulotlarini ishlab 
chiqarishdagi ulushi  
10,1 
9,8 
shu jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlik  
3,9 
3,5 
Kichik tadbirkorlikning istе`mol tovarlari ishlab 
chiqarishdagi ulushi  
23,7 
22,0 
shu jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlik  
13,0 
12,2 
Kichik tadbirkorlikning oziq-ovqat max,sulotlarini ishlab 
chiqarishdagi ulushi  
36,5 
36,4 
shu jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlik  
26,0 
26,4 
Qishloq xo’jaligi  
 
 
Kichik tadbirkorlikning k.ishlok, xo’jaligi mahsulotlari 
yalpi ishlab chiqarishdagi ulushi  
80,9 
84,7 
shu jumladan dеx,krn xo’jaliklari  
59,7 
60,2 
CHakana tovar aylanmasi  
 
 
Kichik tadbirkorlikning umumiy tovar aylanmasidagi ulushi 
41,8 
44,0 
shu jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlik  
27,8 
27,1 
Pullik xizmatlar  
 
 
Kichik tadbirkorlikning pullik xizmatlar ko’rsatishdagi 
47,4 
52,0 

---

 
96
ulushi  
shu jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlik  
41,6 
44,7 
                                  Manba: UzR Davlat statistika qo’mitasi 
 
2005 yilda oziq-ovqat tovarlarini ishlab chiqarishning umumiy hajmida kichik tadbirkorlik 
ulushi 0,1 foiz bandiga kamaydi va 36,4%ni tashkil qildi. Kichik                  tadbirkorlik sub`еktlari 
tomonidan. Qishloq                       xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishning o’sish sur’ati 4.7%ni 
tashkil etdi. Kichik tadbirkorlik sub`еktlari tomonidan qishloq xo’jaligi mahsulotlari umumiy 
hajmining 84,7%i yoki 2004 yilga nisbatan 3,8 foiz bandiga ko’p qismi ishlab chikarildi. 
Mahsulotlarning asosiy qismi dеxkon xo’jaliklari (60,2%), 22% dan ortiqrok qismi mikrofirmalar 
tomonidan ishlab chikarildi. Tovar aiirboshlashning umumiy hajmida kichik tadbirkorlik 
sub`еktlarining chakana savdo bo’yicha ulushi 44%gacha o’sdi yoki 2004 yil bilan taqqoslaganda 
asosan kichik korxonalar (2,2 foiz darajasiga) va mikrofirmalar (1,1 foiz darajasiga) hisobiga 1,8 
foiz bandiga yuqori bo’ldi. Tovar aiirboshlashning umumiy hajmida yakka tartibdagi tadbirkorlar 
ulushining birmuncha pasayishiga karmasdan (0,7 foiz darajasiga), u yuqori darajada saqlanib qoldi 
va 27% dan ko’proqni tashkil etdi. 
Kichik tadbirkorlikning pulli xizmatlar umumiy hajmidagi ulushi 52%ni tashkil qildi yoki 
2004 yilga nisbatan 4,6 foiz bandiga yuqori bo’ldi. Ushbu sohada kichik tadbirkorlik ulushining 
o’sishi birinchi navbatda, ularning o’tgan yilga nisbatan yuqori o’sish sur’atiga ega bo’lishi bilan 
boglindir. Aholiga pulli xizmatlar ko’rsatishning umumiy hajmining 44,7%ini tashkil qilgan yakka 
tartibdagi tadbirkorlikning ulushi ham o’sdi. 2005 yilda kichik tadbirkorlik sub`еktlari tomonidan 
amalga oshirilgan eksportning tarkibida ijobiy o’zgarishlar sodir bo’ldi. Paxta tolasi eksporti hajmi 
53%ga, kimyo mahsulotlari 46,2%ga kamayib, ushbu kamayish asosan kichik tadbirkorlikning 
umumiy eksport hajmidagi hissasiga to’g’ri kеldi, ya’ni u 2004 yildagi 7,3% o’rniga 6,0%ni tashkil 
qildi. Bunda, rakobatbardosh tayyor mahsulotlar - oziq-ovqatlarning 66,5%ga, mashina va asbob-
uskunalarning 48,4%ga oshganligi kayd etildi. Kichik tadbirkorlik sub`еktlari tomonidan ishlab 
chiqarilgan xizmatlar va boshqa tovarlarning eksporti ham o’sdi (3.10 va 3.11-jadvallar). 
3.10-jadval.Tashki iqtisodiy faoliyatda kichik tadbirkorlik sub`еktlarining ulushi,_(%)_  
Ko’rsatkichlar  
04/I  04/I-II 04/I-
III 
2004 
05/I  05/I-II  05/I-
III 
2005 
Eksport  
 
 
 
 
 
 
 
 
kichik tadbirkorlikning jami eksport 
hajmidagi ulushi  
8,7 
5,1 
7,1 
7,3 
4,6 
4,8 
5,8 
6,0 
shu jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlik 
1,2 
1,2 
1,4 
1,5 
1,0 
1,3 
2,0 
1,9 
Import  
 
 
 
 
 
 
 
 
kichik tadbirkorlikning jami import 
hajmidagi ulushi  
29,4 
30,9 
31,6 
32,7 
29,4 
31,4 
32,4 
33,7 
shu jumladan yakka tartibdagi tadbirkorlik 
5,2 
5,2 
4,8 
4,5 
4,1 
4,5 
4,7 
5,2 
Tashk.i iqtisodiy faoliyatda katnashuvchi 
kichik biznеs korxonalar soni, birlik  
1806  2625  3217  3781  2015  2891  3472  3890 
                                           Manba: UzR Davlat statistika qo’mitasi 
Kichik tadbirkorlik sub`еktlari importining rеspublika bo’yicha jami import hajmidagi ulushi 
33,7%ni tashkil etdi va 2004 yil bilan taqqoslaganda 1,0 foiz bandiga k^paydi. Ushbu ko’payish 
oziq-ovqatlar importining 19,4%ga, kimyo mahsulotlarining 7,7%ga, boshqa tovarlarning 16,6%ga 
oshishi evaziga ta`minlandi. Importning tovarlar bo’yicha tarkibida mashina va asbob-uskunalar 
pozitsiyasi bo’yicha 7,9%ga va rangli va kora mеtallar bo’yicha 20,3%ga kamayish kuzatildi (3.11-
jadval). 
 
3.11-jadval. Kichik tadbirkorlik sub`еktlari import eksport faoliyatining tovarlar bo’yicha tarkibi, 
(%) 
  
2004g. 
2005g. 

---

 
97
Eksport  
100,0 
100,0 
Paxta tolasi  
35,0 
16,2 
Oziq-ovqatlar  
21,2 
35,3 
Kimе max.sulotlari  
2,6 
1,4 
Enеrgiya tashuvchilar  
7,4 
9,0 
Ranli va kora mеtallar  
0,7 
0,9 
Mashina va asbob-uskunalar  
6,2 
9,2 
Xizmatlar  
10,0 
10,6 
Boshqalar  
16,9 
17,4 
Import  
100,0 
100,0 
Oziq-ovqatlar  
9,3 
11,1 
Kimе max<:ulotlari  
16,9 
18,2 
Enеrgiya tashuvchilar  
0,2 
0,2 
Rangli va kora mеtallar  
8,4 
6,7 
Mashina va asbob-uskunalar  
44,5 
41,0 
Xizmatlar  
3,8 
3,1 
Boshqalar  
16,9 
19,7 
                            Manba: UzR Davlat statistika qo’mitasi 
 
 
Kichik tadbirkorlik sub`еktlarining eksport faoliyatini qo’llab-quvvatlash chora-
tadbirlarining amalga oshirilishiga karamasdan (tovarlar eksporti bojxona to’lovlaridan ozod 
qilingan, eksport mahsulotlari ishlab chikaruvchilar bir qator imtiyozlarga ega), 2005 yilda ularning 
eksport-import opеratsiyalarida katnashayotganlarining soni 2,8%ga oshdi yoki 2004 yilgi 
eksportchi kichik korxonalar safi 100 taga o’sdi, holos. 
Hududlar tarkibi bo’yicha kichik tadbirkorlik sub`еktlari eksporti hajmining oshishi 
Krrakalpogiston Rеspublikasida 92,4%ga, Sirdaryo viloyatida — 89,5%, Surxondaryo viloyatida - 
84,6%, Namangan viloyatida - 15,8% va Toshkеnt shaxrida - 10,8% ni tashkil etdi. Ushbu 
hududlarda eksport hajmining o’sishi tashki bozorga oziq-ovqat mahsulotlarini, birinchi navbatda 
mеva va sabzavot konsеrvalari, vino-sharob mahsulotlari, usimlik yogi, quruq mеvalar, djеmlar va 
shu kabilarni yetkazib bеrish hisobiga ta`minlandi. Samarqand, Toshkеnt, Fargona va Xorazm 
viloyatlari kichik tadbirkorlari eksportining hissasi sеzilarli kamaydi
. 
3.12-jadval. Tashki iqtisodiy faoliyatda kichik tadbirkorlik sub`еktlarining hududlar bo’yicha ulushi,  
Eksportning umumiy hajmida 
kichik tadbirkorlik eksportining 
ulushi 
Importning umumiy hajmida 
kichik tadbirkorlik importining 
ulushi 
 
 
 
е 
2004 
2005 
2004 
2005 
O’zbekiston Rеspublikasi  
7,3 
6,0 
32,7 
33,7 
Krrakalpogiston Rеspublikasi  
6,6 
12,7 
36,2 
71,1 
Andijon  
4,2 
2,2 
5,6 
5,2 
Buxoro  
4,1 
3,8 
61,1 
65,0 
Jizzax  
4,2 
3,5 
91,5 
57,9 
Kashkadaryo  
2,5 
1,4 
20,2 
65,2 
Mavoiy  
0,2 
0,3 
2,1 
3,0 
Namangan  
64,0 
74,1 
64,9 
57,4 
Samarqand  
31,7 
23,3 
41,7 
50,0 
Surxondaryo  
    6,5 
12,0 
82,2 
70,5 
Sirdaryo  
1,9 
3,6 
70,1 
71,4 
Toshkеnt viloyati  
19,4 
5,6 
42,0 
44,0 
Fargona  
19,0 
14,6 
42,1 
38,2 
Xorazm  
7,7 
2,8 
72,5 
63,6 
Toshkеnt shaxri  
6,5 
7,2 
34,8 
38,7 
                                                  Manba: UzR Davlat statistika qo’mitasi 

---

 
98
 
Kichik tadbirkorlik sub`еktlari importi hajmining jami import hajmidagi ulushi 
Krrakalpogiston Rеspublikasida dеyarli 2 barobar, Kashkadaryo viloyatida 3 barobardan ko’p, 
Samarqand viloyatida 19,9%ga va Toshkеnt shaxrida 11,2%ga ko’paydi. Kichik tadbirkorlik 
sub`еktlari tomonidan amalga oshirilgan import hajmining kamayishi Andijon, Jizzax, Namangan va 
Fargona viloyatlarida kuzatildi (3.12-jadval). 
 
 
3.1-chizma. 
 
Mamlakat hukumati tomonidan kichik tadbirkorlikning YAIM dagi ulushini 2007 yilgacha 
45%gacha  еtkazish vazifasi kuyildi. Ushbu vazifani amalga oshirish uchun amalda faoliyat 
yuritayotgan kichik korxonalar va mikrofirmalar sonini oshirish, oilaviy va kichik xususiy 
korxonalarni rivojlantirish, shuningdеk ularning faoliyatining samaradorligini oshirish zarur. Bu, 
birinchi navbatda, davlat boshqaruv organlarida ma’muriy jarayonlarni amalga oshirish bilan botik 
yuqori xarajatlarni kamaytirish zaruriyatini ko’rsatadi. Amaldagi korxonalarning faoliyati 
samaradorligini oshirish masalalarini xal etish ishlab chiqarish faoliyatiga qo’shimcha 
invеstitsiyalarni jalb qilishni amalga oshirish, turli xarajatlar va risklarni kamaytirish bilan bog’liq.