Mikrobiologiya fani va uning vazifasi mikrobiologiya fanining qishloq xòjaligidagi ahamiyati

Mikroorganizmlarda moddalar almashinuvi.

Tibbiy ensikopediyaMModdalar almashinuvi

Moddalar almashinuvi, metabolizm – tirik organizmlarning oʻsishi, hayot faoliyati, koʻpayishi, tashqi muhit bilan munosabatlarini doimiy taʼminlaydigan kimyoviy oʻzgarishlar majmui. Moddalar almashinuvi tufayli hujayra tarkibiga kiradigan molekulalar parchalandi va sintezlanadi, hujayra strukturalari va hujayralararo moddalar hosil boʻladi, yemirladi va yangilanadi.

Masalan, Odamda barcha toʻqima oksillarining yarmisi taxm. 80 sutkada parchalanib, yangidan hosil boʻladi; jigar va qon zardobidagi oqsillarning yarmi har 10 kunda, mushak oqsillari 180 kunda, ayrim jigar fermentlari har 2—4 soatda yangilanib turadi.

Moddalar almashinuvi energiya almashinuvi bilan chambarchas bogʻlangan boʻlib, ularni bir-biridan ajratib boʻlmaydi. Hujayralarda sodir boʻladigan moddalar almashinuvi bilan energiya almashinuvi biologik katalzatorlar – fermentlar ishtirokida amalga oshadi. Energiya almashinuvida murakkab organik molekulalardagi kimyoviy bogʻlar shaklida mavjud boʻladigan potensial energiya kimyoviy oʻzgarishlar tufayli hujayra strukturasi va faoliyatini, tana haroratini saqlab turish, ish bajarish va boshqa(lar) jarayonlar uchun sarf boʻladigan energiyaga aylanadi.

Moddalar almashinuvi hujayrada bir vaqtning oʻzida kechadigan va oʻzaro bogʻlik boʻlgan ikki jarayon – anabolizm va katabolizmagm iborat. Katablik jarayonlarda murakkab molekulalar oddiy molekulalarga parchalanib, koʻp miqdorda energiya ajraladi.

Xitinning parchalanishi

Xitin ham hamma vaqt tuproqda mavjud bo’lib, ular xam turli xil mikroorganizmlar ishtirokida parchalanadi. Xitin bu azotli-polisaxarid-polimer asetilglikozamin bo’lib bu umurtqasiz hayvonlarning tashqi tanasini o’rab turadi, zamburug’larning hujayra po’stida, ya’ni aski va bazidiomedlarda mavjud bo’ladi. Shu xitinli bor gruppa mikroorganizmlar o’zidan xitinaza fermenti ishlab chiqaradi va ularni sirka kislota, amokoza va

likulasi gidrolitik parchalanish reaksiyalari natijasida pirouzim kislotaga aylanadi.

Shu reyaksiyalar anaerob sharoitda boradi. Keyin nafas olish va bijg’ish jarayonlari bir –biridan ajralib, turlicha yo’l bilan ketadi.Buni S.P.Kostichev ishlarida ko’rish mumkin.

Bijg’ish va nafas olish jarayonlari o’rtasidagi uzviy bog’lanishni ifodalaydigan sxema quyidagichadir: spirtli bijg’ish jarayonida hosil bo’lgan pirouzum kislotadan C2H5OH va CO2 hosil bo’ladi.

Bu reaksiyalar ikki bosqichda boradi.Avval pirouzum kislotadan CO2 ajraladi va sirka aldegidi hosil bo’ladi:

CH3COCOOH karboksiloza fermenti→CO2 +CH3CHO

So’ngra sirka aldegidi vodorod ishtirokida qaytarilib, etil spirtga aylanadi:

CH3CHO+NAD·H2 alkogoldegidrogeneza →CH3CH2OH +NAD

Kostichev fikriga ko’ra, etil spirti yuqoridagi reaksiyasiga muvofiq hosil bo’lishi, yoki kanitsaro reaksiyasiga muvofiq , 2 molekula sirka aldegidi suv ishtirokida etil spirti va sirka kislotaga aylanishi mumkin:

2CH3CHO +H2O→CH3CH2OH +CH3COOH

Spirtli bijg’ish jarayonida qo’shimcha mahsulotlar sifatida qahrabo kislota, sivush moylari ham hosil bo’ladi. Agar achitqilar o’sayotgan muhitda aminokislotalar ortiqcha bo’lsa, suvish moylari hosil bo’ladi:

RCH·NH2COOH+H2O=RCH2OH+NH3+CO2

Spirtli bijg’ish jarayoni oziq –ovqat sanoatida muhim ahamyatga ega.

Spirtli bijg’ish uchun turli mahsulotlardan foydalanish mumkin:

1)tarkibida kraxmal bo’lgan mahsulotlar (bug’doy, arpa,javdar,makkajuxori,kartoshka );

2)tarkibida shaker bo’lgan mahsulotlar (lavlagi, shakar patokasi);

3)yog’och qipig’iga HCL va H2SO4 bilan ishlov beriladi, qipiq shakarga aylanadi, keyin bu mahsulotga nitrat, fosfat tuzlari vino achitqilaridan qo’shiladi. 1m3qipiqdan 158 litr metil sperti olinadi;

4)hozirgi vaqtda spirt sintetik yo’l bilan etilen gazidan olinmoqda:

C2H4+H2O→CH3CH2OH.

Spirtli bijg’ish jarayonining mohiyati shundan iboratki, bunda hosil bulgan energiya ATF da to’planadi va zarur bulganda, hujayra undan foydalanadi

Spirtning bijg’ituvchi Sacoharomucas corcvisuoc S.globosus, S.otki va boshqalar. Shakar achib spirtning miqdori 15 % ga yetgandan keyin ko’payishdan to’xtaydi.

Achish uchun optimal temperatura 20-21 gradus S. Shu madaniy achitqilardan oziq-ovqat sanoatida pivo, vino tayyorlashda, non yopishda ishlatiladi. Bundan tashqari yovvoyi achitqilar ham bo’lib, tabiatda keng tarqalgan bo’lib uzum shingilida, ho’l mevalarning po’stida, tuproqda, havoda uchraydi, bular kuchsiz achitish qobiliyatiga ega.

Ayrim achitqilardan oqsillar tayyorlashda qo’llanilib u yem-xashak sifatida ishlatiladi. Bir gradusga shu achitqilarning ayrimlarining tanasida yog sintezlanadi shuning uchun ulardan mikrobiologik yo’l bilan yog’ olinadi, ya’ni xalq xo’jaligi va medisinada vitamin olish uchun ishlatiladi. Hamma vaqt achitqilar foyda keltiravermaydi, ularning zarari ham bor. Masalan: uglevodlarni oksidlab oziq-ovqat mahsulotlarini buzadi.

Sut kislotali bijg’ish. Sut kislotali bijg’ish jarayonini quydagi avlod larga mansub bo’lgan bakteriyalar amalga oshiradilar: Lactobacillus, Streptococcus, Leuconostoc, Pediococcus.

Ularning morfologik tuzilishi xilma-xildir:tayoqchasimon va sharsimonlari uchraydi; ular harakatsiz, sporalar hosil qilmaydi,grammusbat pegmentsiz; ko’pchiligida katalaza va sitoxirom tizimi yo’q, ammo bulardan istisnolari ham uchrab turadi.

Ba’zi bir kulturalar sporalar hosil qiladi va katalaza faolliklariga ham ega bo’ladi.Sut achituvchi bakteriyalar bir-birlaridan o’stiruvchi moddalarga, aminokislotalarga, vitaminlarga bo’lgan ehtiyojlari bilan farq qiladilar va shuning uchun ham bu guruh bakteriyalarning alohida vakillari indikatorli bakteriyalar sifatida ishlatiladi. Bu bakteriyalarni birlashtirib turuvchi asosiy xususiyati-ularning bijg’ish jarayonlarining bosh mahsuloti sifatida sut kislotasi hosil qilishdir.