«Mikroekonomika-2» páninen lektsiya materialları 1-modul mikroekonomika hám bazar

Tákirarlaw ushın sorawlar
1. Mikroekonomika páni neni úyrenedi?
2. Ekonomikanıń oraylıq mashqalası.
3. Kem ushraytuǵın resursların bólistiriwdiń tiykarǵı printspları.
4. Óndiris múmkinshilikleri sızıǵı neni ańlatadı?
5. Shekli transformatsiya norması neni ańlatadı?
6. Byudjet shegarası degende neni túsinesiz?
7. Byudjet teńlemesine túsindirme beriń.
8. Qarıydardıń tańlaw salasın túsintirip beriń.
9. Byudjet sızıǵınıń ózgeriwi degende neni túsinesiz?


2-tema. Máplik, tutiniwshiniń tańlawi hám abzal kөriw
Joba:
1. Qarıydardıń ústin kóriwi, ústin kóriw “Aksioması».
2. Befarqlik sızıqları, ústin kóriw menen бефарқлик sızıqları ortasındaǵı baylanıslılıq
3. Almaslaw normasınıń shegarası (MRS).
4. Maplik shegarası hám MRS.
5. Optimal tańlaw (substitut, komplementar, бефарқ неъмат ва антинеъмат) hám qarıydar talabı
1. Qarıydardıń ústin kóriwi, ústin kóriw “Aksioması».
Shama menen oylayıq, tutınıw kompleksi eki tavardan ibarat bwlsin, X1 - birinshi tavar muǵdarı, X2 - ekinshi tavar muǵdarı. Tutınıw kompleksi ol jaǵdayda (X1X2) dep belgilenedi. Birpara jaǵdaylarda X=(X1X2) kshrinishdagi vektor ańlatpadan paydalanamız.
Biz tómendegi ˃ belgiden paydalanamız hám ol bir tavar kompleksi ekinshisidan qatań artiqmashliǵin ańlatadı, basqasha aytqanda (X1X2) ˃ (Y1Y2) bolsa, qarıydar jıynaqdı (X1X2) jıynaqdı (Y1Y2) ga salıstırǵanda qatań ústin kóredi dep qaraw kerek boladı, qaysı mánistekim, qarıydar (X1X2) tavardı alıwdı xohlaydi, (Y1Y2) jıynaqdı emes. Sonday etip ústin kóriw ideyası qarıydardıń qálewine tiykarlanadı. Bir jıynaq ekinshisidan ústin deyiw ushın sol ekew jıynaqtan qay-qaysısını qarıydar tańlawıgae'tibor beriwi kerek. Eger ol (Y1Y2) jıynaqdı satıp alıw múmkinshiligi bolıwına qaramay, (X1X2) jıynaqdı tańlasa, (Y1Y2) jıynaqǵa salıstırǵanda (X1X2) jıynaqdı ústin kórgen esaplanadı.
Eger qarıydar ushın jıynaqlardan qay-qaysısını tutınıwdıń ayırmashılıǵı bolmasa, biz onı tómendeshe jazamız :
(X1X2) ~ (Y1Y2)
Bul jerde ~ бефарқлик belgisi.
Бефарқлик sózi sonı ańlatadıki, qarıydar bul jıynaqlardı tutınıw etiwden birdey qaniqish aladı, yaǵnıy (X1X2) da, (Y1Y2) da qarıydardı birdey qandiradi.
Eger qarıydar ikktita jıynaqtan birewin ústin kwrsa yamasa olardan qay-qaysısını tutınıw etiw onıń ushın bıyparqli bolsa, biz (X1X2) jıynaq (Y1Y2) jıynaqǵa salıstırǵanda hálsiz ústin kóriw dep qaraymız jáne onı (X1X2) ≥ (Y1Y2) kórinisinde jazamız.
Joqarıda kórsetilgen qatań ústin kóriw, hálsiz usutn kóriw hám bıyparqli kóriw túsinikleri bir-biri menen baylanıslı.
Mısalı, eger (X1X2) ≥ (Y1Y2) hám (Y1Y2) ≥ (X1X2) bolsa, ol jaǵdayda (X1X2) ~ (Y1Y2) dep juwmaq etiw múmkin, bul jerde qarıydar qaysı jıynaqdı tutınıw etiwi bıyparqli.
Tap sonday, eger (X1X2) ≥ (Y1Y2) bolsa hám (Y1Y2) ≥ ((X1X2) bolıwı múmkin bolmasa, juwmaq etiw múmkin (X1X2) ˃ (Y1Y2) bolıwı anıq. Bul jerde qarıydar (X1X2) jıynaqdı (Y1Y2) ga salıstırǵanda hesh bolmaǵanda jaman emes dep esaplaydı hám sol eki jıynaqtan qay-qaysısın tutınıw etiw onıń ushın bıyparqli emes bolsa, qarıydar (X1X2) jıynaqdı (Y1Y2) jıynaqǵa salıstırǵanda qatań ústin kóredi dep qaraw kerek.
Ústin kóriw tuwrısında boljawlar
Tejewshiler qarıydarlardıń ústin kóriwin “logika ”qa tuwrı keliwi tuwrısında bir qatar boljawlar qabıl etedi. Mısalı, (X1X2) ˃ (Y1Y2) hám sol waqtın ózinde (Y1Y2) ˃ (X1X2) bolatuǵın bolsa, bul jaǵdaynı keri dep qaramasak nadurıs boladı. Bul jerde qarıydar bir waqtıniń ózinde X ni Y den ústin kóredi hám kerisinshe.
Tolıq tártiplestiriw yamasa salıstırıwlaw aksioması. Biz esaplaymizki, hár qanday ekew jıynaqdı bir-biri menen salıstırıwlaw múmkin. Basqasha aytqanda, eger X jıynaq hám Y jıynaq berilgen bolsa biz esaplaymizki, yamasa (X1X2) ≥ (Y1Y2) yamasa (Y1Y2) ≥ (X1X2) yamasa (X1X2) ~ (Y1Y2).
Refleksivlik aksioması. Biz qabıl etemizki, hár bir jıynaq keminde ózinden ózi jaman emes: (X1X2) ≥ (X1X2).
Tranzitivlik aksioması. Eger (X1X2) ≥ (Y1Y2) hám (Y1Y2) ≥ (Z1Z2) bolsa, ol keminde oylayıqki, (X1X2) ≥ (Z1Z2). Basqasha aytqanda, qarıydar X jıynaqdı Y jıynaqǵa salıstırǵanda ústin, Y jıynaqdı Z jıynaqǵa salıstırǵanda jaman emes dep esaplasa, sonday eken, ol X jıynaqdı Z jıynaqǵa salıstırǵanda keminde jaman emes dep esaplaydı.
Birinshi hákisioma jıynaqlardı ústinligi boyınsha tártiplestiredi. Hár qanday ekew ústindi bir-biri menen salıstırıwlaw múmkin degeni, qarıydar ekew berilgen bwplamdan birewin tańlaw qábiletine iye.
Ekinshi hákisioma - refleksivlik óz-ózinen belgili. Hár qanday jıynaq ózine uqsaw jıynaqtan keminde jaqsı.
Úshinshi hákisioma - tranzitivlik aksioması quramalılaw esaplanadı. Eger qarıydar aldına X, Y hám Z jıynaqlardı qoyıp saylań desek, ol sol tovarlardı tranzitivlik qaǵıydası boyınsha tańlaydimi? Bul jerde anıq bir juwmaqqa keliw qıyın.
Eger biz qarıydar tańlawı teoriyasıǵa ıyelewshi bolsaq hám sol teoriyaǵa kóre qarıydarlar “eń jaqsı” tovarlardı tańlaytuǵın bolsa, ol jaǵdayda ústin kóriw tranzitivlik aksiomasıni qánaatlantirishi kerek. Eger ústin kóriw tranzitiv bolmasa, sonday jıynaqlar boladıki odan eń jaqsı jıynaqdı tańlaw múmkin bwlmasdi.