Mikroskop bilan ishlash qoidalari. Yorug`lik interfeysi

---

Mikroskop bilan ishlash qoidalari. 
Yorug`lik interfeysi.
Mikroskop juda ham nozik optik asbobdir. Uning tuzilishi va qismlarining 
joylashishi hamda funksiyalarini bilmasdan ishga kirishish tavsiya etilmaydi. 
Shunga binoan mikroskop bilan ishni boshlash uchun uning tuzilishini puxta 
o’zlashtirish kerak.Mikroskopni ish joyiga ko’tarib borishda uni o’ng qo’l bilan 
shtativini to’tgichidan ushlab ko’tarib, chap qo’l oyoqi ostiga qo’yiladi. Shu usulda 
bir joydan ikkinchi joyga (ishlash stoliga) ko’chiriladi. Agarda mikroskop uzoq 
vaqt ishlatilmagan bo’lsa, uning barcha qismlari yumshoq gazlama (salfetka) bilan 
tozalanadi. Tozalash uchun dag’al gazlama ishlatilsa, uning optik va yorituvchi 
qismlaridagi (kondensordagi) linzalar yuzasida tirnalgan chiziqlar paydo bo’ladi. 
Bu esa mikroskopni qisqa vaqt ichida ishga yaroqsiz qilib qo’yadi.Mikroskop bilan 
ish boshlovchi talaba qo’yidagi qoidalarga rioya qilishi kerak: 
1. Mikrokopni ish stoli ustiga shtativini o’zingiz tomonga qaratib qo’yib, uni chang 
va kirdan tozalab, chap yelka tomonga yaqin o’rnatiladi, chunki ishlovchi 
okulyarga har doim chap ko’z bilan qarashi kerak bo’ladi. 
2. Ko’zgu buyum stolchasi tagidagi maxsus joyga o’rnatiladi, kondensor buyum 
stolchasi tagiga yaqin kutariladi, diafragma teshikchasi kattalashtiriladi, revolverni 
aylantirib 8 raqamli obyektiv buyum stolchasi ustiga perpendikulyar (tik) qilib 
o’tkaziladi. Obyektivni o’z joyiga tushganligiga ishonch hosil qilish uchun «tiq» 
etgan nozik tovush (to’rtki) eshitilishi kerak. 
3. Mikroskopni 
yon tomonidan qarab
, makrometrik vintni aylantirib obyektiv 
buyum stolchasiga taxminan 0,7-0,8 sm masofa qolgancha tushuriladi. 
4. Okulyarga chap ko’z bilan qarab (o’ng ko’z ham ochiq qolishiga odatlanish 
lozim) ko’zguning botiq yuzali tomonini yorug’lik tushadigan manbaga qaratib 
harakatlantirib mikroskopda sutdek oq ko’rish maydoni hosil qilinadi. 
5. Mikroskopda yorug’lik maydoni hosil qilinganidan so’ng, buyum stolchasini 
ustiga ko’riladigan buyumli (obektli) mikropreparat qo’yiladi. Preparatni buyum 
stolchasi ustiga qo’yishda, o’rganiladigan buyum stolchaning o’rtasidagi teshikni 
markazida bo’lishiga harakat qilish lozim, aks holda u ko’rish maydonchasidan 
chetda qolib ketishi mumkin. Buyumli preparat klemmalar (qisqichlar) bilan 
qistiriladi. 
6. Mikroskopni okulyariga qarab, makrometrik vint yordamida tubusni ehtiyotlik 
bilan pastga yoki yuqoriga harakatlantirib, buyumni aniq ko’rinishini (fokus 
oralig’ini) topish kerak. Kuzatilayotgan buyumning shakli, tuzilishi va ichki 
qismlari aniq ko’rinsa, uning rasmini chizib olish lozim bo’ladi. Buning uchun 
albatta amaliyot mashg’ulotlari uchun to’tilgan daftar (shuningdek rasm daftari)ga 
ko’rilgan hayvonning shakli, tashqi va ichki tuzilishi chizib boriladi. Okulyarga 

---

chap ko’z bilan qarab, lozim bo’lsa chap qo’l bilan makrometrik vintni 
qisman 
ohista aylantirib
, o’ng qo’l bilan yozuv va chizish ishlari olib boriladi. 
Agar buyumni katta (40 raqamli) obyektivda ko’rish kerak bo’lsa, qo’yidagi 
talablarni bajarish lozim. 
1. Buyumni yoki uning biron-bir qismini kattalashtirilgan holatda ko’rish uchun 
okulyarga qarab, buyum stolchasi yonlaridagi vintlardan foydalanib, ko’rish 
maydonining markaziga olib kelinadi hamda yana bir bor buyumni aniq ko’rinishi 
o’rnatiladi. 
2. Revolverni aylantirib 40 raqamli obyektiv buyum ustiga tik qilib o’tkaziladi. 
Obyektivni joyiga tushganligini bilish uchun yuqorida eslatilgan tovush (to’rtki) 
eshitilishi kerak. 
3. Katta obyektiv o’rnatilgandan keyin makrometrik vint bilan umuman 
ishlanmaydi, aks holda buyum ustidagi qoplag’ich oynachani ezib qo’yishi va 
buyumga ham shikast yetkazishi mumkin. Bundan tashqari obyektivning linzasi 
ham shikastlanishi mumkin. Ushbu ko’ngilsiz hollarning sababi shundaki, buyum 
bilan obyektiv orasidagi fokus juda ham kichik bo’ladi. Shu sababga ko’ra katta 
obyektivlarda faqat mikrometrik vintdan foydalanish tavsiya etiladi. 
4. Mikroskop bilan ish tugatilgach, uning stolchasi ustidagi preparat olinadi: 
revolver aylantirilib, 
katta obyektiv tik holatdan
, dastlabki joyiga o’tkazildi: agarda 
ish jarayonida mikroskopga biron-bir yot tanacha yopishib qolgan bo’lsa yoki 
buyum stolchasining usti nam yoki kir bo’lsa, ulardan tozalanadi: ko’zgu joyidan 
olib qo’yiladi va talab etilgan qoidaga rioya qilinib mikroskop saqlanadigan joyiga 
olib borib qo’yiladi ham usti biron material bilan yopiladi yoki qutisi bo’lsa, unga 
solib qo’yiladi.