«Milliy g`oya, ma`naviyat asoslari va huquq ta`limi» kafedrasi «Ma`naviyat asoslari»


«...  avvalambor  yoshlarimizning  iymon-e`tiqodini  mustahkamlash,  irodasini  baquvvat


Download 0.78 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/7
Sana28.11.2017
Hajmi0.78 Mb.
#21137
1   2   3   4   5   6   7

«...  avvalambor  yoshlarimizning  iymon-e`tiqodini  mustahkamlash,  irodasini  baquvvat 

qilish,  ularni uz  mustaqil fikrga  ega  bulgan barkamol  insonlar  qilib tarbiyalash.  ularning 

tafakkurida uzligini unutmaslik, ota-bobolarning muqaddas qadriyatlarini asrab-avaylash 

va  hurmat  qilish  fazilatlarini  qaror  toptirish,  ularning,  men  uzbek  farzandiman,  deb 

g`urur va iftixor bilan yashashiga erishishidir»

16[16]

Bu  kursatilgan  kontseptual  vazifalarni  muvaffaqiyatli  amalga  oshira  olsak  prezidentimiz 

tomonidan  jamiyatni  Ma`naviy  yangilash  borasida  belgilab  bergan  kursatmalarini  bajara 

olishimiz mumkin buladi. Belgilangan bu vazifalar Vatanimiz va millatimiz istiqboli uchun uta 

muhim ahamiyatga ega ekanligini taraqqiyotimizning utgan davri tula tasdiqladi. 

Prezidentimiz  tomonidan  ishlab  chiqilgan  milliy-Ma`naviy  tiklanish  va  Ma`naviy 

yangilanish  kotseptsiyasining  juda  katta  nazariy  va  metodologik  ahamiyatga  ega  ekanligini 

alohida ta`kidlash lozim. Fikrimizcha ularning ahamiyati quyidagilardan iborat: 

Yuqoridagilardan  kurinib  turibdiki,  Prezidentimiz  tomonidan  ishlab  chiqarilgan  milliy 

Ma`naviy  tiklanish  ilmiy-nazariy  kontseptsiyasi  juda  katta  nazariy,  metodologik  va  amaliy 

ahamiyatga egadir. Bu kontseptsiya kelajakda masalani yana ham chuqurroq urganishimiz uchun 

asos buladi. 

uzbek  xalqi  130 yilcha  mustamlakachilik  istibdodi  ostida  yashadi.  Bu  davr  mobaynida 

uning  milliy-Ma`naviy  merosi  paymol  etildi,  tarixi  soxtalashtirildi,  ilmiy,  madaniy  binobarin 

Ma`naviy merosga niglistik qarash hukm surib cheklab quyildi. Xalqimizning ongi sal bulmasa 

ijtimoiy  adolatsizlik,  Ma`naviyatsizlik,  nopoklik  va  yovuzlikka  qarshilik  kursatolmay  yuvvosh 

yashayverishga  kunikib  qolayozgan  edi.  uzoq  yillar  mobaynida  mustamlaka  iskanjasida  kun 

kechirgan  xalqimiz  uz  tarixiy-Ma`naviy  merosidan  tulaqonli,  erkin-emin  foydalanish 

imkoniyatidan mahrum bulib keldi. 

Mustaqillikka erishishimizdan avval: kim Imom al-Buxoriy, Xuja Ahmad Yassaviy, Imom 

at-Termiziy,  Najmiddin  Kubro,  Abu  Mansur  Matrudiy,  al-Marg`inoniy,  g`azzoliy,  Naqshband 

kabi  allomalarimizning  nomini  tilga  olar,  ular  qoldirgan  boy  Ma`naviy  merosni  urganish 

imkoniyatiga ega ediO`; 

Kim Qur`oni Karimni, Hadislarni, dinu-islomni erkin uqiy va urgana olardiO`; 

Kim  Amir  Temur,  Mirzo  ulug`bek,  Bobur  Mirzo  singari  Ma`naviy  madaniyatimizning 

yulduzlari bulgan buyuk zotlar nomini erkin-emin tilga olar ediO`; 

Kim  Abdulla  Qodiriy,  Chulpon,  usmon  Nosir,  Fitrat,  Behbudiy  kabi  Ma`rifatparvar, 

millatparvar bulgan ulug` zotlarni eslay olardiO` 

Bu 

kabi 


savollarning 

son-sanog`i 

yuq. 

Mana 


shularning 

uzi 


ham 

milliy 


Ma`naviyatimizning naqadar toptalganligini ta`kidlovchi misollardir. 

                                                           

15[15]

 %øà àñàð qi-áåò. 



16[16]

 Êàðèìîâ È.À. Ìèëëèé èñòè3ëîë ìàôêóðà-õàë3 ýúòè3îäè âà áóþê êåëàæàêêà èøîí÷äèð. Ò`  w000 é, qw-qe áåòëàð. 



Faqat mustaqillikni qulga olishimiz sharofati tufayligina Ma`naviy merosimizni, kuhna va 

navqiron  tariximizni  urganish,  jahon  tsivilizatsiyasidagi  munosib  urnimizni  tiklash  va 

demokratik jamiyat qurishdek baxtga musharraf buldik. 

Bunday imkoniyatlarni qulga kiritishimizda xalqimizning sevimli farzandi, ulkan davlat va 

siyosat  arbobi,  etuk  olim,  vatanparvar  va  millatparvar  inson  Islom  Karimovning  etakchilik  va 

rahbarlik roli asosiy rol uynadi. 

Mustaqillikni  qulga  kiritganimizdan  keyingi  yillar  ichida  iqtisodiy,  ijtimoiy-siyosiy  va 

Ma`naviy  sohalarda  katta  muvaffaqiyatlar  qulga  kiritildi.  Mamlakatimizda  siyosiy  barqarorlik 

vujudga  keltirildi,  bozor  munosabatlariga  utib  bormoqdamiz,  milliy  Ma`naviy  poklanish  va 

tiklanishimizning murakkab vazifalarini vazminlik bilan amalga oshirmoqdamiz. 

Prezidentimizning  milliy  Ma`naviy  tiklanishimiz  borasida  qilgan  xizmatlari  haqida  fikr 

yuritganda, ularning kontseptual g`oyalarni ishlab chiqish bilan bir qatorda ana shularni amalga 

oshirish  borasida  qilayotgan  katta  xizmatlari  haqida  alohida  ta`kidlash  lozim  buladi.  Jumladan, 

1994 yildayoq  respublikamizda  «Ma`naviyat  va  Ma`rifat»  jamoatchilik  markazini  tuzish 

tug`risida  farmon  chiqarganlari,  ularning  faoliyatini  takomillashtirish  haqida  g`amxurlik 

kursatayotganliklarini aytish joiz. Mustaqillik yillarida Ma`naviy merosimiz rahnamolari nomlari 

tiklandi,  ular  tavallud  topgan  kunlar  nishonlanmoqda,  asarlari  chop  etildi  va  etilmoqda. 

Chunonchi,  Bahouddin  Naqshband  tavalludining  625 yilligi;  Najmiddin  Kubro  tavalludining 

850 yilligi keng nishonlandi. 1998 yilda Imom al-Buxoriy hazratlarining 1225 yilliklari, Ahmad 

al-Farg`oniyning 1200 yilligi nishonlanishida bosh-qosh bulganliklarini ta`kidlash lozim. 

Mustaqillik yillari Quroni Karim uzbek tiliga tarjima qilinib kup nusxada chop etildi. Imom 

al-Buxoriyning  turt  jildlik  hadislarini  chop  etish  tugallandi.  Xoja  Ahmad  Yassaviyning 

«Hikmatlar»  tuplami  chop  etildi.  Kuplab  Qur`oni  Karim  sharhlariga  oid  kitoblar  ham  chop 

etilganligini va ulardan xalqimiz bahramand bulayotganligining guvohi bulib turibmiz. 

Mustaqillik  yillari  Iydi  Ramazon  va  Qurbon  Hayit  kunlari  diniy  qadriyatlarimizning 

bayrami  sifatida  nishonlanmoqda.  Navruz  umumxalq  bayrami  sifatida  xalqimiz  hayotidan 

mustahkam  urin  oldi.  Har  yili  3000 dan  ortiq  vatandoshlarimiz  muborak  haj  safarlarini  ado 

etmoqdalar. Mustaqillik yillari kuplab masjid va madrasalar ta`mirlandi. 

Amir  Temur,  Mirzo  ulug`bek,  Bobur  Mirzolarning  nomi  qayta  tiklandi.  Amir  Temur 

tavalludining 660 yilligi, Mirzo ulug`bekning esa 600 yilligi keng nishonlandi va shu munosabat 

bilan yurtimizda beqiyos Ma`naviy-ma`rifiy ishlar amalga oshirildi. 

Mustaqillik  tufayli  milliy  istiqlolimiz  kurashchilari  Abdulla  Qodiriy,  Chulpon,  Fitrat,  usmon 

Nosir,  Behbudiy  va  boshqalarning  nomi  tiklandi,  asarlari  chop  etildi,  ular  tavallud  topgan  kunlar 

umummilliy bayram sifatida nishonlandi. 

Qatag`on yillarida millatimiz mustaqilligini ta`minlash yulida qurbon bulgan xalqimizning 

ana  shu  sevikli  farzandlarining  muborak  nomlarini  abadiylashtirish  maqsadida  Vatanimiz 

poytaxti Toshkent shahrida Shahidlar hiyoboni barpo etildi. 

uzoq tariximiz, boy madaniyatimiz, serqirra Ma`naviyatimizdan guvohlik beruvchi Xiva va 

Buxoro shaharlarining 2500 yillik tuylari 1997 yilda katta tantanalar bilan nishonlandi. 

Vazirlar  mahkamasining  qaroriga  binoan  xalqimizning  milliy  qahramoni  buyuk 

vatanparvar  Jaloliddin  Manguberdi  tavalludining  800 yilligi,  xalqimizning  buyuk  merosi 

hisoblangan  «Alpomish»  dostonining  1000 yilligi,  milliy-Ma`naviyatimiz  rivojiga  ulkan  hissa 

qushgan  buyuk  davlat  arbobi,  fan  homiysi  Muhammad  Rizo  Erniyozbek  ug`li  Ogahiyning 

190 yilliklari 1999 yilda keng nishonlandi. 

Bu  yil  esa  ilohiyot  ilmining  darg`asi  Abu  Mansur  al-Moturidiyning  muborak  yubileyi, 

kelgusi  yil  yana  bir  ulkan  merosimiz  hisoblangan  «Avesto»ning  2700 yilligini  nishonlashga 

qizg`in tayyorgarliklar ketmoqda. 

uzbek  tilining  davlat  tili  darajasiga  aylanishi  borasida  bir  qator  ijodiy  ishlar  amalga 

oshirildi.  Jumladan,  davlat  idoralarida  ish  yuritish,  shaharlarda  kuchalar  va  joylarni  nomlashda 

tarixiy  haqiqat  tiklanmoqda.  Ma`naviy  merosimiz  sanalgan  kuplab  asarlar  uzbek  tiliga  tarjima 

etilmoqda.  Xullas,  mustaqillik  yillari  biz  uchun  uzbek  tilining  xalq  va  davlat  hayotidagi  asosiy 

ahamiyati va urnini tiklash borasida sezilarli ishlar amalga oshirildi. Shu tariqa millatning qadr-



qimmati,  mustaqil  davlatimizning  qadr-qimmati  mustahkamlandi,  maktablar  va  oliy  uquv 

yurtlarida  uzbek  tilini  rusiyzabon  yoshlarning  urganishi  uchun  ham  katta  imkoniyatlar  yaratib 

berilmoqda. 

Mustaqillik  yillari  Ma`naviyatimizning  muhim  elementi  hisoblangan  ta`lim  va  tarbiya 

tizimiga  milliy  ruh  bag`ishlashda  bir  qator  ishlar  amalga  oshirildi.  Ayniqsa,  Prezidentimiz 

tashabbusi  va  bevosita  rahbarligi  ostida  «Ta`lim  tug`risida  qonun»,  «Kadrlar  tayyorlashning 

milliy  dasturi»  va  «Sog`lom  avlod  dastur»ining  qabul  qilinishi  milliy  Ma`naviyatimizning 

yuksalishida,  mamlakatimizning  kelajakda  rivojlangan  mamlakatlar  qatoridan  munosib  urin 

egallashi, millatimizning obru-e`tiborining oshib borishida muhim ahamiyatga ega buldi. 

Bugungi kunda mamlakatimizning eng iqtidorli 2000 dan ortiq yoshlari rivojlangan xorijiy 

mamlakatlarning  oliy  uquv  yurtlarida  ta`lim  olmoqdalar.  «Mahalla»,  «Kamolot»,  «Sog`lom 

avlod  uchun»,  «Nuroniy»,  «ulug`bek»,  «umid»,  «ustoz»  kabi  jamg`armalar  ham  Prezidentimiz 

tashabbusi  bilan  vujudga  keldi.  ular  bugungi  kunda  ta`lim,  tarbiya  va  milliy  Ma`naviyatimizni 

rivojlantirish  ishlariga  katta  yordam  bermoqda.  Eng  muhimi  bugungi  kunda  mustaqilligimiz 

ta`minlandi,  millatimiz  qadrini,  g`ururini,  or-nomusini,  milliy-Ma`naviy  merosimizni  tiklash 

borasidagi harakatimiz Prezidentimiz rahnamoligida haqiqatga aylandi. 

Bu  haqiqat.  Bundan  hech  kim,  xatto  muxoliflarimiz  ham  kuz  yumolmaydi.  Bu 

muvaffaqiyatlarimiz  utmishda  faqat  orzu  edi,  xolos.  Qilingan  ishlar,  Ma`naviy  merosimizni 

uzlashtirish,  milliy  uzligimizni  anglash  va  boshqa  kuplab  Ma`naviy  hayotimizda  sodir  etilgan 

uzgarishlar mustaqilligimizning mevasi hisoblanadi. 

Shuning  bilan  bir  qatorda  milliy-Ma`naviy  tiklanish  borasida  kulami  jihatidan  juda  katta 

vazifalar  turibdi.  Biz  millatimiz  tarixi  va  merosini  chuqur  urganishimiz  lozim  buladi.  Zero, 

Prezidentimiz  Islom  Karimov  ta`kidlaganidek,  «Biz  xalqni  nomi  bilan  emas,  balki  madaniyati, 

Ma`naviyati orqali bilamiz, tarixining tag-tomirigacha nazar tashlaymiz»

17[17]



Yuqorida  keltirilgan  yutuqlarni  qulga  kiritishimizni  xalqimiz  adolatli  ravishda 



Prezidentimiz nomi bilan bog`laydi. 

Milliy-Ma`naviy tiklanishimiz borasida Prezidentimiz tomonidan amalga oshirilgan muhim 

nazariy  va  amaliy  ahamiyatga  ega  bulgan  ishlar  qatoriga  yana  quyidagilarni  qushish  lozim 

buladi: 


a)  milliy-Ma`naviy  tiklanishimizning  ilmiy-nazariy  kontseptsiyasini  ishlab  chiqqanligi  va 

istiqbolda Ma`naviy taraqqiyotimizning XXI asrdagi vazifalarini belgilab berganligi; 

b)  milliy-Ma`naviy  tiklanishning  mamlakatimizning  totalitarizmdan  demokratik  jamiyatga 

utish  sharoitidagi  uziga  xos  xususiyatlarini  ilmiy  asoslab  berganligi  va  uning  faqat  milliy, 

ijtimoiy-Ma`naviy  tafakkurimizda  emas,  shuning  bilan  birga  umumijtimoiy-falsafiy  tafakkur 

taraqqiyotida yangi yunalish boshlab berganligini ham ta`kidlash lozim buladi. 

Islom  Karimov  tomonidan  amalga  oshirilgan  barcha  ishlar  xalqimizning  qaddini 

kutarmoqda, uzligini anglashga va mamlakatimizning rivojlanishiga xizmat qilmoqda, millatimiz 

abadiyligini mustahkamlamoqda. 

Mazkur  mavzuda  ma`ruza  uqilganda  yuqorida  keltirilgan  har  bir  g`oyaning  mohiyati  va 

mazmunini tushuntirishda muallim masalani har tomonlama kengaytirgan holda talabalarga etkazishga 

e`tiborini  qaratishi  lozim  buladi.  Eng  muhimi,  talabalar  uqilgan  ma`ruzadan  kelib  chiqqan  holda, 

kutarilgan masalalarni kengroq, chuqurroq urganib, amaliy mashg`ulotlarda, referat yozishda mustaqil 

fikr yuritish hamda chuqur uzlashtirishlari lozim. 

uqituvchi  Ma`naviyat  tushunchasini  bayon  etar  ekan,  oxirgi  yillar  mobaynida  kupchilik 

ziyolilarimiz  Ma`naviyat  nima  degan  savolga  javob  izlab,  qizg`in  izlanish  ishlari  olib 

borayotganliklarini  aytish  joiz  buladi.  Bunga  sabab  Ma`naviyatning  kup  qirrali  tushuncha 

ekanligidir. u inson faoliyatining barcha qirralarini, uning yaqqol kuzga tashlanuvchi zohiriy va 

yashirin, ichki ruhiy - botiniy tomonlarini ham qamrab olganligidadir. Hozirda matbuotda ushbu 

mavzuga  bag`ishlab  kuplab  maqola  va  mulohazalar  e`lon  qilinmoqda,  kitoblar  chop  etilmoqda. 

                                                           

17[17]


 Êàðèìîâ È.À. Òàðèõèé õîòèðàñèç êåëàæàê é53. o-áåò. 

Ochig`ini  aytish kerak, bu suz, bu tushuncha  «sovetlar tuzumi davrida» kup ham tilga olinmas, 

muhokama qilinmas edi. Albatta, bu holatning uz sabablari mavjud bulgan. Bular haqda keyingi 

ma`ruzalarimizda alohida tuxtaymiz. 

uqituvchi,  avvalo,  Ma`naviyat  -  insonni  jamiki  boshqa  mavjudot-lardan  ajratib  turishini 

alohida  uqdirib  utishi  lozim.  Inson  -  tabiatning,  barcha  mavjudotning  gultoji  deyilganda  uning 

ushbu xislati, ya`ni yuksak Ma`naviyat egasi bula olish imkoniyati nazarda tutiladi. Bu imkonni 

boshqa jonzotlarda kurmaymiz. 

Moddiy  narsalar  odamga  jismoniy  oziq  va  quvvat  bersa,  Ma`naviyat  unga  ruhiy  oziq  va 

qudrat  bag`ishlaydi.  Faqat  moddiy  jihatdan  ta`minlanish  bilan  kifoyalanish  -  ongsiz  va  ruhsiz 

maxluqotlarga  xos.  Ma`naviyatga  intilish  esa  ruh  va  ong  egasi  bulmish  odamzotgagina  xos 

fazilatdir. Ma`naviyat odamning ruhiy va aqliy olami majmui kabi murakkab ijtimoiy hodisadir. 

Yuqorida aytganimizdek, Ma`naviyat juda keng qamrovli tushuncha bulib, uni bir jumlada 

ifodalash nihoyatda mushkul. 

Ma`naviyat kuproq inson qalbiga, botiniy tomoniga qaratilganligi bilan ajralib turadi. Shu 

ma`noda  Ma`naviyat  inson  qalbidagi  ilohiy  bir  nur  sanaladiki,  bu  ilohiy  nur  hech  bir  jonzotda 

yuq.  Ma`naviyat  shunday  sehrli  tilsimki,  uni  tugal  echishga  bashar  qudrati  etmaydi.  Shunday 

ekan,  uqituvchi  dars  davomida  «Ma`naviyat»  tushunchasiga  bir  yula  mukammal  ta`rif  berishga 

urinmasligini,  mavzuga  muqaddima  tarzida  yondashib,  uning  ba`zi  jihatlarini  aks  ettiruvchi 

ta`riflarni berib utishini maslahat beramiz. 

Bu  borada  ham  Prezidentimiz  Islom  Karimovning  nazariy  qarash-lariga,  milliy 

qadriyatlarimizni,  tarixiy  va  madaniy  merosimizni  tiklash  borasidagi  amaliy  faoliyatlariga 

tayanishimiz,  uni  uzimiz  uchun  dasturulamal  qilib  olishimiz  maqsadga  muvofiq.  Yurtboshimiz 

«Turkiston» gazetasi muxbirining savollariga javoblarida, Ma`naviyat ham borliq, tabiat, jamiyat 

kabi  uzluksiz  harakatdagi  jarayon  ekanligini,  inson  fikri,  tafakkuri,  his-tuyg`usi  tinim 

bilmaganidek,  ularning  mahsuli  bulmish  Ma`naviyat  ham  doimo  uzgarish  va  yangilanishda 

bulishini  uqdiribu`  «Ma`naviyat  avvalambor  odamni  ruhan  poklanishga,  qalban  ulg`ayishga 

chorlaydigan,  inson  ichki  dunyosini,  irodasini  baquvvat,  iymon-e`tiqodini  butun  qiladigan, 

vijdonini uyg`otadigan kuch...

18[18]

» deb ta`riflagan edilar. Bu ta`rifda inson faoliyatining barcha 



Ma`naviy  qirralari  qamrab  olingan  bulib,  biz  bundan  buyon  Ma`naviyat  haqida  suz 

yuritganimizda unga metodologik asos sifatida tayanamiz. 

Keyingi  paytlarda  Ma`naviyatga  oid  e`lon  qilinayotgan  maqo-lalarda,  utkazilayotgan 

anjumanlarda  «Ma`naviyat»  tushunchasiga  ta`rif  berish,  uning  jamiyat,  inson  va  millat 

taraqqiyotidagi  urniga  katta  e`tibor  qaratilmoqda.  Xususan,  taniqli  faylasuf  A.Jalolov 

«Mustaqillik  ma`suliyati»  asarida  «Ma`naviyat  -  insonning  zot  belgisi,  uning  faoliyatining 

ajralmas tarkibiy qismi, ongi, aql-zakovatining mahsuli»

19[19]


, - deb ta`riflagan. «Hayot falsafasi 

va falsafa hayoti» maqolasida bu ta`rifni  yanada kengaytirib, mukammalroq tarzda quyidagicha 

ta`riflaydi:  «Ma`naviyat  -  inson  faoliyatining  ruhiy  mazmuni  bulib,  kishilar  uning  vositasida 

uzlarini  anglaydilar,  jamiyatni,  tabiatni,  ularning  mavjudligi  hamda  taraqqiyoti  xususiyatlarini 

urganadilar,  qonunlarini  kashf  etadilar  va  ularga  tayanib,  uz  turmush  sharoitlari,  amaliy 

faoliyatlari  muammolarini  hal  etadilar»

20[20]

.  Muallif  uz  fikrini  davom  ettirib,  Ma`naviyatsiz 



hayotni qorong`i bir xonaga uxshatadi. 

Kurinadiki,  bir  muallifning  uzi  Ma`naviyatni  ta`riflashga  turlicha  yondashadiki,  bu  ham 

Ma`naviyatning kup qamrovli tushuncha ekanligini kursatadi. 

«Vatan  tuyg`usi»  kitobining  mualliflari  «Ma`naviyat  -  jamiyatning,  millatning  va  yoki 

ayrim  bir  kishining  ichki  hayoti,  ruhiy 

kechinmalari,  aqliy 

qobiliyati,  idrokini 

mujassamlashtiruvchi tushuncha»

21[21]

, - deb ta`riflaganlar. 



                                                           

18[18]


 Òóðêèñòîí ãàçåòàñè, 1999 éèë  ôåâðàëü. 

19[19]


 Æàëîëîâ À. Ìóñòà3èëëèê ìàñúóëèÿòè. Òîøêåíò:, %3èòóâ÷è, qooy, wo-áåò. 

20[20]


 Ìóëî3îò. 1997, ¹ t, qt-áåò. 

21[21]


 Èáðîµèìîâ À., Ñóëòîíîâ Õ., Æ5ðàåâ Í. Âàòàí òóé2óñè. Òîøêåíò:, %çáåêèñòîí, qooy, qqq-áåò. 

Bundan  tashqari  bir  qator  olimlarimiz  anjumanlarda  qilgan  ma`ruzalarida  «Ma`naviyat  - 

insondagi axloq, odob, bilim, ilm, iymon, ixlos va insoniyat kamoloti uchun ijobiy ta`sir qiluvchi 

tizim yoki Ma`naviyat - insonning aqliy, axloqiy, ilmiy, amaliy, mafkuraviy qarashlar yig`indisi 

hisoblanib, diniy va dunyoviy qarashlarining aks etish darajasidir», deb ta`rif berib kelmoqdalar. 

A.  Erkaevning  fikricha,  «Ma`naviyat 

  insonning  ijtimoiy-madaniy  mavjudot  sifatidagi 



mohiyatidir,  ya`ni  insonning  mehr-muruvvat,  adolat,  tug`rilik,  sofdillik,  vijdon,  or-nomus, 

vatanparvarlik,  guzallikni  sevish,  zavqlanish,  yovuzlikka  nafrat,  iroda,  matonat  va  shu  kabi 

kuplab  asl  insoniy  xislatlari  va  fazilatlarining  uzviy  birlik,  mushtaraklik  kasb  etgan 

majmuidir»

22[22]

.

 



Ma`naviyat muammosi bilan anchadan buyon shug`ullanib kelayotgan olimlarimizdan biri 

M.  Imomnazarov  mazkur  masalaga  bag`ishlab  ikkita  kitob  chiqardi.  Muallif  birinchi  kitobida 

«Ma`naviyat  inson  qalbidagi  ilohiy  nur...»

23[23]


,

 

-  deb  yozgan  bulsa,  ikkinchi  kitobida 



«Ma`naviyat  -  inson  qalbida,  kungil  kuzgusida  aks  etgan  haqiqat  nuridir,  deyilgan  ta`rif 

darhaqiqat,  sufiyona  ramziy  ta`rifdir,  zotan  boshqacha  ta`rif  bu  cheksiz  mohiyatni  cheklab 

quyadi»

24[24]


, - deb yozadi. 

E.  Yusupov  insonda  mavjud  buladigan  hamma  xislatlar  emas,  balki  ijobiylarigina 

Ma`naviyat  bula  olishini  kursatib:  «Ma`naviyat  -  inson  axloqi  va  odobi,  bilimlari,  iste`dodi, 

qobiliyati, amaliy malakalari, vijdoni, iymoni, e`tiqodi, dunyoqarashi, mafkuraviy qarashlarining 

bir-biri  bilan  uzviy  bog`langan,  jamiyat  taraqqiyotiga  ijobiy  ta`sir  etadigan  mushtarak 

tizimdir»

25[25]

, - deb ta`riflaydi. 



Albatta, yuqorida keltirilgan fikrlarning hammasida ham Ma`naviyatning kupgina qirralari 

uz  ifodasini  topgan  va  ularda  mualliflar  uzlarining  nuqtai  nazarlarini  bildirganlar,  ammo  ularda 

inson  salohiyatini  ustirish  masalasi  e`tibordan  chetda  qolganligi  kurinadi.  Hali  yana  kuplab 

olimlarimiz Ma`naviyat tushunchasiga uz munosabatlarini bildiradilar va ana shu bildirilgan turli 

fikrlar asosida umumiy mukammal ta`rif shakllanadi, degan umiddamiz. 

Haliga  qadar  Ma`naviyat  tushunchasiga  mukammal  ta`rif  shakllanmaganligi  sabab  uning 

keng  qamrovli,  murakkab  va  ayni  vaqtda  «sodda»  tushuncha  ekanligida.  Ma`naviyat  kuproq 

insonning  ichki,  botiniy,  yashirin  dunyosini  aks  ettirishdir.  Inson  ichki,  botiniy  dunyosi  esa 

gavhar  tula  tubsiz  dengiz  singaridir.  Bu  dengizdan  qancha  gavhar  olsangiz  tugamagani  singari 

inson  ichki  dunyosi  ham  tubsiz,  rang-barang  tarzda  namoyon  buladi.  Inson  qalbiga,  botiniy 

dunyosiga  qanchalik  chuqur  kirib  borsangiz,  shunchalik  turli-tumanlik  bilan  toblanib,  uzining 

yangidan-yangi qirralarini namoyon etadi. Mana shuning uchun ham Ma`naviyat tushunchasiga 

mukammal, har taraflama tuliq ta`rif berish mushkulroq. 

Yuqoridagilardan  kelib  chiqib,  Ma`naviyat  -  insonning  ruhiyatini,  uning  uz-uzini 



anglashi,  didi,  farosati,  adolat  bilan  razillikni,  yaxshilik  bilan  yomonlikni,  guzallik  bilan 

xunuklikni,  vazminlik  bilan  johillikni  ajrata  bilish  qobiliyatini,  aql-zakovatini,  yuksak 

maqsad  va  g`oyalarni  quya  bilish,  ularni  amalga  oshirish  uchun  harakat  qilish  va  intilish 

salohiyatidir, - deb ta`rif berish urinli deb hisoblaymiz. Albatta, bu ta`rif  eng oxirgi, qiyomiga 

etgan, mukammal deb, aytishimiz mumkin emas. 

Odam  ota-onadan  tug`iladi,  ammo  uning  axloqi,  odob  borasidagi  fazilatlari,  ya`ni 

Ma`naviy  dunyosi  jamiyatda,  ijtimoiy,  siyosiy,  iqtisodiy  munosabatlar  ta`sirida  shakllanadi. 

Insonning  Ma`naviy  olami  asosan  ijtimoiy  taraqqiyotning  mahsuli  bulsa  ham,  u  uz  navbatida, 

jamiyat  taraqqiyotiga  nihoyatda  katta  ta`sir  kursatadi,  uni  belgilab  beradigan  omillardan  biri 

sanaladi.  Odamlarda  axloq,  odob,  iymon,  vijdon,  xalollik,  mehnatsevarlik,  baynalmilalchilik, 

insonparvarlik e`tiqodi,  vatanparvarlik, milliy va insoniy  g`urur tuyg`usi, burch va mas`uliyatni 

his  qilishi  qanchalik  kuchli,  yuqori  bulsa,  jamiyat  taraqqiyotining  zaminlari  ham  kengayishiga, 

tinchlik, osoyishtalik, hamjihatlik barqaror bulishiga olib keladi. 

                                                           

22[22]


 Ýðêàåâ À. Ì1íàâèÿò-ìèëëàò íèøîíè. Òîøêåíò. Ì1íàâèÿò, qoou, wu-áåò. 

23[23]


 Èìîìíàçàðîâ Ì. Ì1íàâèÿòèìèçíèíã òàêîìèë áîñ3è÷ëàðè. Òîøêåíò: Øàð3, qooy, y-áåò. 

24[24]


 %øà ìóàëëèô. Ìèëëèé Ì1íàâèÿòèìèç íàçàðèÿñèãà ÷èçãèëàð. Òîøêåíò: Øàð3, qooo, qr-áåò 

25[25]


 Þñóïîâ Ý. Èíñîí êàìîëîòèíèíã Ì1íàâèé àñîñëàðè. Òîøêåíò: Óíèâåðñèòåò, qooi, er-áåò. 

Islom Karimov Oliy Majlisning Birinchi chaqiriq, Birinchi sessiyasida suzlagan nutqidau` 

«Taraqqiyot  taqdirini  Ma`naviy  jihatdan  etuk  odamlar  hal  qiladi.  Texnikaviy  bilim,  murakkab 

texnologiyani  egallash  qobiliyati  Ma`naviy  barkamollik  bilan,  mustaqil  tafakkur  bilan  birga 

borishi  kerak.  Aqliy  zakovat  va  ruhiy-Ma`naviy  salohiyat  -  Ma`rifatli  insonning  ikki 

qanotidir»

26[26]


, - deb kursatgan edi. 

Jamiyat  taraqqiyotining  har  bir  yangi  bosqichi  kishilarning  Ma`naviy  kamolatida  ham 

yangi  davrning  yuzaga  kelishidir.  Ma`naviyatsiz  adolatli,  yuksalish  imkoniyatiga  ega  bulgan 

jamiyat bulmaganidek, jamiyatsiz Ma`naviyat ham rivojlanishi mumkin emas. 

Jamiyatning  iqtisodiy,  ijtimoiy-siyosiy  sohalarida  mavjud  bulgan  muammolarini 

Ma`naviyatni rivojlantirish, unga tayanish orqali hal etish mumkin. 

Ma`naviyat  millatni  taraqqiyotga  etaklovchi,  davlatning  qudratini  oshiruvchi  muhim  omil 

sanaladi. Chunki qaerda, qaysi mamlakatda Ma`naviyat yuksak darajada bulsa, usha joyda, usha 

mamlakatda  johillik,  hasadguylik,  beparvolik,  xudbinlik,  yalqovlik,  manmanlik,  tekinxurlik, 

g`iybat  qilishlik,  kurolmaslik,  yovuzlik,  tuhmat  qilish  kabi  salbiy  illatlar,  Ma`naviyatsizlik 

kurinishlariga urin qolmaydi. 

Ma`naviyat  har  doim  Ma`rifat  bilan  uyg`un  holatda  rivojlanib  boradi.  Ma`rifat  -  bilish, 

bilim, tanish va ma`lumot, - degan ma`noni anglatadi. 

Insoniyatning  bir  jamiyatdan  ikkinchi  jamiyatga,  bir  tarixiy  davrdan  ikkinchi  bir  yangi 

tarixiy  davrga  utishi  Ma`rifatparvarlikdan  boshlanadi.  Zamonaning,  millatning  eng  etuk,  ongli, 

oq-qorani  tanigan,  fidoyi,  elim,  yurtim  deb  yashovchi,  uzoqni  kuzlovchi  Ma`naviyatli  kishilari 

Ma`rifatparvarlik  bilan  shug`ullanganlar.  Chunki,  Ma`rifat  -  Ma`naviy  qaramlik,  qurquv  va 

hadikni  bartaraf  etadi,  insonga  beqiyos  ilohiy  qudrat,  mislsiz  salohiyat  baxsh  etadi.  Mamlakat, 

millatning ozodligi - uning ma`rifiy uyg`oqligidadir. Odamzod naslining ulug`ligi esa bilimdan. 

Bilingki,  bilim  va  Ma`naviyat  uylab  kurilsa,  misoli  bir  jilov.  u  insonlarni  barcha  yomon, 

yaramas  ishlardan,  ya`niki  Ma`naviyatsizliklardan  tiyib  turadi.  Shu  tufayli  ota-bobolarimiz, 

avlod-ajdodlarimiz  doimo  Ma`rifat  va  Ma`naviyatga  intilib  yashaganlar.  ular  Ma`naviyat  va 

Ma`rifat  chiroqlarini  mash`ala  singari  yoqqanlar.  Yuksak  Ma`naviyat  va  Ma`rifat  tufayli  Turon 

zamin er yuzida shuhrat qozongan. 

Prezidentimiz Islom Karimovning mamlakatimizda Ma`naviyat va Ma`rifatga katta e`tibor 

berayotganliklarining  asosiy  sababi  ham  ana  shu  Ma`naviy  zaminlarni  qayta  tiklash  orqali 

taraqqiyotga  erishish  mumkinligini  kursatishidir.  Oliy  Majlisning  XIV  sessiyasida  qilgan 

ma`ruzalarida  ta`kidlaganlaridek,  2005 yilga  qadar  respublikamizda  1611 ta  kasb-hunar  kolleji 

va  181 akademik  litseydan  iborat  bulgan  urta  maxsus  va  kasb-hunar  uquv  yurtlarining 

zamonaviy tarmoqlarini bunyod etish rejalashtirilgan

27[27]



uqituvchi Ma`rifat va Ma`naviyatlilik, uning inson, jamiyat hayotidagi ahamiyati ustida fikr 



yuritish  jarayonida,  yana  bir  narsaga,  chunonchi  Ma`rifat  va  Ma`naviyat,  Ma`naviyatlilikning 

nisbati masalasiga ham e`tibor berishi lozim. 

Ma`naviyatli odamlarning hammasi ham doimo Ma`rifatli, shu bilan birga Ma`rifatli, ilmli 

kishilarning  ham  hammasi  yuksak  Ma`naviyatli  bulavermaganlar.  Shunday  kishilarga  qarata 

haqli  ravishda  olim  bulibti-yu,  ammo  odam  bulmapti  iborasi  ishlatiladi.  Boshqacha  aytganda 

insonlar  borki,  olim  emas.  Bulmasa  bulmas,  ammo  Ma`naviyati  yuksak.  Olimlar  borki,  inson 

zotiga loyiq emas. Bunisi og`ir. ulardan elga, yurtga foyda yuq. Shuning uchun xalqimiz: «Olim 

bulma - odam bul», - iborasini ishlatib kelgan. Bu Ma`naviyat va Ma`rifat bir-birini inkor etadi 

degani emas. Aksincha, Ma`naviyat va Ma`rifat bir-biriga chambarchas bog`liqdir. ular bir-birini 

quvvatlab, uzaro ta`sirlanib rivojlanib boradi. 

Zaminimizda  kamol  topgan,  el-yurtga  tanilgan  buyuk  zotlar,  komil  insonlar  uzlarida 

Ma`naviyat  va  Ma`rifatni  yuksak  darajada  mujassam  etgan  allomalar  bulganlar.  Shundan  kelib 

                                                           

26[26]


 Êàðèìîâ È.À. %çáåêèñòîííèíã ñèéîñèé-èæòèìîèé, è3òèñîäèé èñòè3áîëèíèíã àñîñèé òàìîéèëëàðè. Ò., %çáåêèñòîí, qoot, ry-áåò. 

27[27]


 ¹àðàíã. Êàðèìîâ È.À. %çáåêèñòîí ÕÕI àñðãà èíòèëìî3äà. ei-áåò. 

chiqib,  aytish  mumkinki,  hozirgi  davrda  milliy  kamolot  yuli,  komil  insonni,  sog`lom  avlodni 

voyaga etkazish yuli mana shu yul, bundan boshqa yul yuq. 

Ma`naviyat  va  Ma`rifat  xalqimizning,  millatimizning  kelajagi  uchun  suvday  va  havoday 

zarur. 


Ma`naviy va ma`rifiy tarbiyani birga olib borish taraqqiyot taqozosi. ularni boshqa-boshqa 

olib borib bulmaydi... 

Ma`naviyat  ham  uzining  bir  qator  kategoriyalariga  -  tushunchalariga  va  rivojlanish 

qonuniyatlariga  egadir.  uning  tushunchalariga  shaxsning  uz-uzini  anglashi,  bilimdonlik,  qalbi 

tozalik,  saxiylik,  samimiylik,  hayrihohlik,  iymonlilik,  halollik,  e`tiqodlilik,  diyonatlilik,  poklik, 

mehr-shafqatlilik,  vijdonlilik,  rostguylik,  adolatparvarlik,  ota-onaga  hurmat,  oilaga  sadoqat, 

vafodorlik,  tug`rilik  va  boshqalar;  millatning  vakili  sifatida:  milliy  uz-uzini  anglash,  milliy 

g`urur,  millatparvarlik,  vatanparvarlik,  millat  taqdiriga  nisbatan  mas`uliyatni,  milliy  manfaat 

ustivorligini his etish, milliy til, milliy tarix, adabiyot, san`at, urf-odatlar, an`analar, qadriyatlar, 

davlat  tizimiga  hurmat,  qonunlarga  hurmat  va  itoatkorlik,  vazminlik,  uz kasbining  mohir  ustasi 

bulish,  mamlakat  ichki  va  tashqi  faoliyatidan  habardor  bulish  va  uni  qullab-quvvatlash, 

mamlakat ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, Ma`naviy hayotida faollik va boshqalar kiradi. 

Ma`naviyatning yuqorida keltirilgan tushunchalaridan kurinib turibdiki, Ma`naviyat har bir 

insonning  millat,  jamiyat,  davlat  hayoti,  insonlararo  buladigan  va  ijtimoiy  hayotga  nisbatan 

buladigan munosabatlarini uz ichiga oladi. 

Yuqoridagilardan  tashqari,  Ma`naviyatning  boshqa  bir  qator  tushunchalari  ham  bor.  Bu 

erda  gap  ularning  hammasi  ustida  tuxtash  haqida  emas,  balki  Ma`naviyatning  kup  qirrali,  keng 

qamrovli ekanligi, u inson ongi, ruhiyati, ichki dunyosining salohiyati, xatti-harakatlari kabi bir 

qator masalalarni uz ichiga olishini tushunib etish haqida bormoqda. Ma`naviyatni chuqur tahlil 

qilishda ana shu kursatilgan tushunchalarni uyg`un holda tahlil qilish maqsadga muvofiq buladi. 

Ma`naviyat  rivojlanishi  ham  ma`lum  qonuniyatlarga  tayanadi.  Garchand  bunday 

qonuniyatlar  bir  necha  yunalish  va  jarayonlarni  uz  ichiga  olsa  ham,  ularni  yirik  guruhlarga 

ajratish mumkin. 

Birinchi  guruhga  shaxs,  millat  yoki  jamiyatning  ichki  salohiyati  bilan  bog`liq  bulgan 

qonuniyatlar kiradi. Ya`ni shaxs, millat yoki jamiyatning ichki salohiyati mustahkam, zaminlari 

chuqur  bulishi  Ma`naviyat  rivojlanishining  asosini  tashkil  qiladi.  Agar  ichki  salohiyat  nochor 

bulsa,  shaxs  barkamollik  darajasiga,  millatning  uz  bir  butunligini  saqlashga  va  ayni  paytda 

jamiyatning  yuksak  taraqqiyot  pog`onasiga  erishishiga  salbiy  ta`sir  kiladi.  Yana  ham  aniqroq 

qilib  aytiladigan  bulsa,  ichki  salohiyat  asosiy  tayanch  va  ob`ektiv  zaruriyatdir.  Ichki 

salohiyatning darajalari esa ob`ektiv va sub`ektiv omillar bilan bog`liq buladi. uning rivojlanishi 

ularning uyg`un holatda bulishini taqazo etadi. 

Ichki  salohiyatning  mustahkam  bulishi,  tarixiy  taraqqiyot  bosqichi  yoki  shaxs  shakllanish 

jarayoni  qanday  murakkab  bulmasin,  baribir  zaruriy  sharoitlar  yuzaga  kelgan  paytda  shaxs 

Ma`naviy kamolotini va millatning yuksalishini ta`minlashga xizmat qilaveradi. 

Ikkinchi  guruh  qonuniyatlariga  shaxslar  va  millatlarning  uzaro  munosabatlari  jarayonida 

sodir  buladigan  «uzaro  ta`sir»  va  «uzaro  boyitish»  orqali  namoyon  buladigan  jarayonlar  kiradi. 

Ya`ni  shaxs  Ma`naviy  kamoloti  onadan  tug`ilishi  bilan  yuzaga  kelmaydi.  Xuddi  shuningdek 

millat ham tarixiy taraqqiyotning ma`lum bosqichlarida boshqa xalqlar, millatlar bilan hamkorlik 

natijasida  yuzaga  keladi.  Hech  qachon  shaxs,  inson  uzgalarsiz  yashay  olmaganidek,  millat  ham 

boshqa millatlar, xalqlar bilan aloqa qilmasdan taraqqiy qila olmaydi, boz ustiga bugungi kunda 

dunyoda «sof» millat borligiga hech kim guvohlik yoki kafolat bera olmaydi. Jamiyat ham xuddi 

ana shu qonuniyat asosida rivojlanadi. 

Ma`naviyat  ana  shu  uzaro  munosabatlar  va  «ta`sirlar»  asosida  rivojlanib  boradi.  Bu 

jarayonda bir tomon ikkinchisiga nimanidir «beradi» va nimanidir «qabul» qiladi. Shunday qilib, 

Ma`naviyat rivojlanishidagi  «ta`sir» va  «aks ta`sir» qonuniyati mavjud bulib, u Ma`naviyatning 

rivojlanib borishini ta`minlashga xizmat qiladi. 

Ma`naviyat  tushunchalari  va  uning  rivojlanish  qonuniyatlari  ushbu  kursning  boshqa 

mavzularida ham urganilishini e`tiborga olib, bu urinda qisqa tuxtab utishni lozim topdik. 



Yuqorida  Ma`naviyatning  jamiyat,  shaxs  va  millat  hayotidagi  muhim  urni  haqida  fikr 

yuritildi.  Ammo  uni  real  hayotga  qanchalik  tadbiq  qilish  yo  qilmaslik  davlat  olib  borayotgan 

siyosat  bilan  bog`liq.  Tug`ri,  shaxs  va  millat  shakllanishi  yoki  jamiyat  taraqqiyotining  barcha 

bosqichlarida Ma`naviyatning roli va ahamiyatiga e`tibor berib kelingan. 

Bugunga  kelib  Ma`naviyatning  jamiyat  taraqqiyotidagi  ahamiyatiga  nisbatan  munosabat 

tobora  kuchayib  bormoqda.  Sobiq  ittifoqdosh,  bugungi  mustaqil  davlatlarning  kupchiligida 

birida  oldinroq,  ikkinchisida  keyinroq  Ma`naviyat  omilining  roli  va  ahamiyatini  oshirishga 

imkoniyat darajasida e`tibor berilmoqda. 

Bu borada uzbekistonning tarixan qisqa vaqt ichida Prezident Islom Karimovning bevosita 

tashabbusi  asosida  ma`lum  tajribalarni  tuplashga  erishganligini  ta`kidlash  lozim  buladi. 

Ma`naviyatni  kutarish  davlat  siyosatida  ustivor  sohaga  kutarildi  va  u  uzining  ijobiy  natijalarini 

kursata boshladi. 

Prezidentimiz  Islom  Karimovning  ikkinchi  chaqiriq  Oliy  Majlisning  birinchi  sessiyasida 

qilingan  ma`ruzasida  ham  Ma`naviyat  masalasi  XXI  asr  busag`asida  ikkinchi  ustivor  yunalish 

deb qaraldi. Hozirda erkin fuqaro Ma`naviyatini, ozod shaxsni shakllantirish masalasi oldimizda 

turgan  eng  dolzarb  vazifa  ekanligi  qayd  etildi.  Boshqacha  aytganda,  biz  uz  haq-huquqlarini 

taniydigan,  uz  kuchi  va  imkoniyatlariga  tayanadigan,  atrofida  sodir  bulayotgan  voqea-

hodisalarga  mustaqil  munosabat  bilan  yondashadigan,  ayni  zamonda  shaxsiy  manfaatlarini 

mamlakat  va  xalq  manfaatlari  bilan  uyg`un  holda  kuradigan  erkin,  har  jihatdan  barkamol, 

sog`lom avlodni tarbiyalashimiz kerak ekanligi uqdiriladi. 

Aslini  olganda,  hozirgi  kunda  Ma`naviyatning  ustivor  sohaga  kutarilishining  bir  qator 

sabablari bor. Biz bu urinda ana shu sabablarning ba`zilarinigina kursatib utishni lozim topdik. 

Birinchidan,  jamiyatda  amalga  oshiriladigan  barcha  vazifalarning  taqdiri,  unda 

yashaydigan  odamlarning  tafakkuri,  ongi  qay  darajada  usishi  bilan  bog`liqdir.  ularning  ongi  va 

tafakkurini  amalga  oshirmoqchi  bulgan  vazifalar  mohiyati  va  manfaati  yunalishidan  kelib 

chiqqan holda uzgartirmasdan turib kuzlangan maqsadga erishib bulmaydi. 

Ana  shu  ma`noda  ham  Ma`naviyat  jamiyat  hayotini  uzgartirishning  muhim  mexanizmi 

hisoblanadi  va  har  qanday  davlat  uz  maqsadlari  va  manfaatlaridan  kelib  chiqqan  holda  uni 

rivojlantirishga ustivorlik bilan qaraydi. 

Ikkinchidan,  mustaqillikning  dastlabki  yillarida  sobiq  Sovet  mafkurasidan  voz  kechish 

bayrog`i  ostida  umuman  har  qanday  mafkuraga  qarshi  kurash  boshlandi.  Bu  uz  navbatida 

odamlarning  Ma`naviyatiga,  shakllangan  qadriyatlariga  ham  uzining  salbiy  ta`sirini  utkaza 

boshladi.  Ayniqsa,  matbuotlarda  ba`zi  olimlar,  birinchi  navbatda  iqtisodiy  tafakkurni 

shakllantirish  zarur,  Ma`naviyat  esa  ana  shu  iqtisodiy  tafakkur  zaminida  yuzaga  keladi  degan 

fikrlarni ilgari sura boshladilar. Oqibatda odamlar ruhiyatida yana bir tomonlama ketish turmush 

tarzida  etakchi  urinni  egallay  boshladi.  Bu  uz  navbatida,  milliy  manfaatlar  yoki  vatanparvarlik 

haqida qanchalik gapirmaylik, u uzining biz kutayotgan natijalarini bermasdan, balki odamlarda 

shaxsiy manfaatlarga ustivorlik berishga xizmat qila boshladi. Bunday salbiy jarayonning yuzaga 

kelishi yangi jamiyat qurish uchun xatarli. 

uchinchidan, mustaqillikning dastlabki yillarida yuzaga kelgan iqtisodiy muammolar oldida 

odamlarning  aksariyat  qismi  dovdirab  qoldi,  kupchilik  hollarda  yoshlarning  ta`lim  olish,  kasb 

urganish,  san`at  va  badiiy  asarlarga  qiziqishdan  kura  bozorga  chiqish,  pul  topishga  intilish 

xavfini  yuzaga keltirdi.  Tug`ri, pul topish, uz hayotining iqtisodiy imkoniyatini mustahkamlash 

har  bir  inson  uchun  hayotiy  ehtiyoj  va  zarurat  hisoblanadi.  Ammo  bu  ehtiyoj  shaxs  va  millat 

kamoloti  manfaatlariga  zid  bulmasligi,  ularning  Ma`naviy  qashshoqlashib  ketishiga  xizmat 

qilmasligi lozim. Ana shu yuzaga kelayotgan xavfli jarayonning oldini olish zarur. 

Turtinchidan,  sobiq  ittifoq  sharoitida  fan,  texnika,  maorif,  oliy  ta`lim,  bir  qator  sanoat 

korxonalarini vujudga keltirish va rivojlantirishda kupgina yutuqlar qulga kiritilgan edi. Ammo, 

ular  markaz  va  qolaversa  «katta  og`a»  manfaatlariga  xizmat  qilgan.  Ana  shu  potentsial  sobiq 

Ittifoqdosh Respublikalarga turli bahonalar bilan rus millati vakillarini yuborish, ularni mahalliy 

xalqni  boshqarish,  ularga  rus  turmush  tarzi,  tili,  urf-odatlarini,  xarakterini  singdirish  hisobiga 

mamlakatda rus millati Ma`naviyati ustivorligiga tayanuvchi yagona til, Ma`naviyat va turmush 



tarzini  shakllantirishga  xizmat  qilib  kelgan  edi.  Bunday  ayyorona  va  zuravonlik  siyosati 

oqibatida  millatlarning  uzligini  anglashga  bulgan  intilishiga  katta  zarba  berildi.  Bu  sobiq 

ittifoqda umummilliy inqirozni yuzaga keltirdi. 

Bu  inqiroz  millatning  «yuq»  bulib  ketishi  xavfini  vujudga  keltirdi.  Bunday  salbiy 

jarayonning oldi olinmasdan, millatning rivojlanishiga erishib bulmaydi. uni bartaraf etish faqat 

milliy Ma`naviyatni tiklash va rivojlantirish orqali amalga oshirilishi mumkin. 

Beshinchidan, Ma`naviyatning davlat siyosatida ustivor bulishiga yana bir sabab, millat son 

jihatidan  kattami  yoki  kichikmi  bundan  qat`iy  nazar,  uning  real  sub`ekt,  ma`lum  moddiy  va 

Ma`naviy  boyliklarni  yaratuvchisi,  iste`molchisi,  boshqalarda  uchramaydigan,  uziga  xos 

xususiyatlari mavjudligini va uzining mustaqil urniga ega bulishi kabi omillarni, ya`ni chinakam 

millat  sifatidagi  maqomini  tiklash  hayotiy  ehtiyoj  darajasiga  kutarilgan  edi.  uni  hal  etish  millat 

va davlatning kelajagi uchun amaliy ahamiyatga egadir. 

Oltinchidan,  uzbeklar  jahon  tsivilizatsiyasiga  ulkan  hissa  qushgan  xalqdir.  uning 

Ma`naviyat,  fan,  madaniyat  sohasidagi  erishgan  yutuqlari  jahon  xalqlariga  asrlar  osha  xizmat 

qilib  kelmoqda.  Ammo  shurolar  tuzumi  davrida  ajdodlari  tomonidan  yaratilgan  ana  shu 

yutuqlarni  uzbek  xalqining  ongi  va  qalbidan  «chiqarish»  borasida  ham  katta  ishlar  amalga 

oshirilgan edi. Mustaqillik sharoitida esa uni qayta tiklash, jahon tsivilizatsiyasidagi munosib va 

adolatli  urnini  tiklash  zarur  edi.  Bunga  esa  faqat  Ma`naviyatni  rivojlantirish  orqali  erishish 

mumkin. 

ettinchidan, Ma`naviyat millatni va butun mamlakat aholisini ma`lum maqsadlar sari davlat 

atrofiga  uyushtiruvchi,  ularni  faollashtiruvchi,  yorqin  kelajakka  ishontiruvchi,  inson  zotini 

ulug`lovchi,  uning  qadrini  anglatuvchi  ulkan  «mexanizm»  hamdir.  Xuddi  ana  shu  muhim 

«mexanizm»dan  mustaqillikni  mustahkamlash,  islohotlarni  amalga  oshirish,  millatimizning 

qaddini  kutarishda  foydalanishga  bulgan  ehtiyoj  davlatimiz,  eng  avvalo  Prezidentimiz  Islom 

Karimov tomonidan uz vaqtida anglab olindi. 

Ana  shu  sabablar  va  ehtiyojlar  mustaqillikni  qulga  kiritganimizdan  keyin  Ma`naviyatni 

rivojlantirish  va  milliy  merosni  qayta  tiklashni  davlatimiz  hayotida  ustivor  siyosat  darajasiga 

kutarilishiga  olib  keldi.  Shu  sababli  Respublika  Prezidenti  1994 yil  23 aprelda  «Ma`naviyat  va 

Ma`rifat»  jamoatchilik  markazini  tashkil  qilish  tug`risida»;  1996 yil  8 sentyabrda  «Ma`naviyat 

va Ma`rifat» markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish tug`risida»; 

1999 yil  3 sentyabr`da  «Respubltka  Ma`naviyat  va  Ma`rifat  kengashini  qullab-quvatlash 

tug`risidap»  farmonlarini  chikardi.  1996 yil  8 sentyabr`dagi  farmonda,  «...Ma`naviy-ma`rifiy 

islohotlar davlat siyosatining asosiy, ustivor yunalishi, deb hisoblansin»

28[28]


, deb belgilandi. 

1998 yilning  24 iyulida  Vazirlar  mahkamasi  «Ma`naviy-ma`rifiy  islohotlarni  yanada 

chuqurlashtirish va uning samaradorligini oshirish chora-tadbirlari tug`risida» qaror qabul qildi. 

Yuqorida qayd etganimizdek, Oliy Majlisning ikkinchi chaqiriq birinchi sessiyasida ham jamiyat 

Ma`naviyatini  yanada  yuksaltirish,  islohotlarni  amalga  oshirishda  davlat  siyosatining  ustivor 

yunalishi  ekanligi  yana  bir  bor  qayd  etildi.  Bu  sohadagi  muhim  vazifalar,  oldimizda  turgan 

muammolar va ularni kechiktirmay hal etish zarurligiga xalqimiz e`tibori qaratildi. 

Ana  shu  muhim  hujjatlar  mamlakatimizda  Ma`naviyatni  rivojlantirishga  qaratilgan  davlat 

siyosatini amalga oshirishda katta amaliy ahamiyatga ega buldi. Ma`naviyatni rivojlantirishdagi 

davlat  siyosati  Prezidentimizning  «Fidokor»  gazetasi  muxbiri  savollariga  javoblarida 

«Donishmand  xalqimizning  mustahkam  irodasiga  ishonaman»  va  «Tafakkur»  jurnali  bosh 

muharriri  bilan  bulgan  muloqotida  «Kuch  -  bilim  va  tafakkurda»

29[29]

,  degan  kontseptual 



ahamiyatga ega bulgan fikrlariga monand ravishda amalga oshirilmoqda. 

 

                                                           



28[28]

 Õàë3 ñ5çè. qooy, q0 ñåíòÿáð. 

29[29]

 «Фидокор», 2000 йил, 8 июн. 



Download 0.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling