«Milliy g`oya, ma`naviyat asoslari va huquq ta`limi» kafedrasi «Ma`naviyat asoslari»


Download 0.78 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/7
Sana28.11.2017
Hajmi0.78 Mb.
#21137
1   2   3   4   5   6   7

Takrorlash uchun savollar: 

Ma`naviyat tushunchasining mohiyatini izohlab bering? 

Ma`naviyatning shaxs, millat, jamiyat hayotidagi urni nimada? 

Ma`naviyatning asosiy tushunchalariga nimalar kiradi? 

Ma`naviyat taraqqiyotining qanday asosiy qonunlarini bilasiz? 

Ma`naviyatni  rivojlantirish  hozirgi  davrda  davlat  siyosatining  ustivor  yunalishi  darajasiga 

kutarilish sabablari nimada deb bilasiz? 

 

Adabiyotlar 

Karimov I.A. uzbekiston buyuk kelajak sari. Toshkent. uzbekiston, 1998  

Karimov I.A. Istiqlol va Ma`naviyat. Toshkent: uzbekiston, 1994. 

Karimov I.A. uzbekistonning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. 

T., uzbekiston, 1995 

Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yuq. T., Sharq, 1998 

Karimov  I.A.  uz  kelajagimizni  uz  qulimiz  bilan  qurmoqdamiz.  «Turkiston»  gazetasi 

muxbirining savollariga javoblari. Xalq suzi 1999 y. 3 fevral. 

Karimov  I.A.  Ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va  farovon  hayot  -  pirovard  maqsadimiz.  T., 

uzbekiston 2000 y. 

Karimov  I.A.  Milliy  istiqlol  mafkurasi  -  xalq  e`tiqodi  va  buyuk  kelajakka  ishonchdir. 

Toshkent, «uzbekiston», 2000 yil. 

Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat - engilmas kuch. Toshkent, uzbekiston, 2008 

Jalolov A. Mustaqillik mas`uliyati. T., uzbekiston, 1996 y. 

Imomnazarov M. Milliy Ma`naviyatimiz nazariyasiga chizgilar. T., Sharq, 1998 y. 

Mustaqillik: izohli ilmiy-ommabop lug`at. T. Sharq, 1998 y. 

Ðó7õûéëû3 òèéêàðëàðû  Í., w00o 

 

    



    

Mavzu 2

. Manaviyat, iқtisodiyot  va ularning uz-aro aloқalari. Manaviyat 

siyosat, huқuқ va hokimiyattagi urni 

 

Reja: 

1. Iqtisodiyot tushunchasi. uzbekiston Respublikasining uziga xos bozor iqtisodiyoti 

yulidan - jahon tan olgan «uzbekiston yulidan» rivojlanishi. 

2. Ma`naviyat va Ma`rifat jamiyatning  yuksak iqtisodiy taraqqiyotga erishish sharti 

ekanligi. 

3. uzbekiston milliy mustaqilligining iqtisodiy va Ma`naviy-ma`rifiy asoslari

4 Ma`naviyat va siyosat, ularning uzaro bog`liqligi va ijtimoiy funktsiyalari. 



5 Ma`naviyat va xuquq, ularning uzaro munosabati. 

6 Hokimiyat  boshqaruv  tizimiga  Ma`naviy  barkamol  shaxslarni  jalb  qilish  davlat 

taraqqiyotining muhim sharti 

 

Mazkur  mavzuning  birinchi  masalasi  bayonida  asosiy  e`tiborni  Mustaqil  uzbekistonning 

iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, Ma`naviy taraqqiyot borasida tanlab olgan bozor iqtisodiyoti yulining 

tug`riligi,  hayotiyligi  masalasiga,  bu  borada  erishilgan  yutuqlar  va  hal  etilishi  lozim  bulgan 

muammolarga qaratish lozim. 

Inson  oziq-ovqat,  kiyim-kechak,  yashash  joyga  muxtoj.  Hayvonot  dunyosi  ham  oziq-

ovqatga muxtojlik sezadi. Inson ishlab chiqarish orqali uz ehtiyojlarini qondiradi, hayvonlar esa 

hech nima ishlab chiqarmaydilar. Insonlarning moddiy ishlab chiqarish jarayonlari va bu borada 

yuzaga keladigan munosabatlarni iqtisodiyot fani urganadi. Abu Ali ibn Sino fanlarni tasnif qilar 

ekan, iqtisodiyotni xujalik yuritish sohasidagi amaliy fanlar qatoriga kiritadi. urta asrlarda ilmlar 

tasnifi  bilan  shug`ullangan  Abu  Abdulloh  al  Xorazmiy  ham  iqtisodiyotni  xujalik  yuritish 

sohasidagi amaliy falsafiy fan doirasiga kiritadi. 

Ishlab  chiqarishning  usishi  va  kishilar,  mamlakatlar  urtasidagi  aloqalar  bozor 

munosabatlarini  keltirib  chiqargan.  urta  Osiyoda  bozor  munosabatlari  qadim  zamonlardan 

boshlab  shakllangan.  Tarixiy  hujjatlarning  guvohlik  berishicha,  bundan  ming  yillar  muqaddam 

Buxoro va Xiva savdogarlari odamlar kuzini quvnatib, hayron qoldirgan tovarlar va buyumlarni 

Hindiston  va  Xitoyga,  Rossiya  va  g`arbiy  Ovrupa  mamlakatlariga  etkazib  borganlar.  urta 

Osiyoda  bozor  munosabatlarining  qadimdan  rivoj  topganiga  «Buyuk  Ipak  yuli»  yaqqol  misol 

bula oladi. Shunday ekan, hozirgi zamon tilida ishlatilayotgan bozor iqtisodi va uning mohiyati 

nimaO` uni qisqacha ifodalaydigan bulsak, u quyidagilarni anglatadi: 

Bozor  iqtisodi  degan  suz  birinchi  navbatda  muloqot,  gaplashish,  kelishish,  savdolashish, 

ikki tomonga tug`ri keladigan umumiy narxni, raqamni, xulosani topish demakdir. 

Bozor  iqtisodining  asosiy  sharti  va  talabi 

  mumkin  qadar  kuproq  va  mumkin  qadar 



sifatliroq, raqobatbardosh maxsulot ishlab chiqarishdir. Xuddi shu talablarni amalga oshirishning 

eng  qulay  sharoitlarini  kapitalizm  davri  yuzaga  keltirdi.  Natijada  insoniyat  keyingi  besh  asr 

ichida  undan  oldingi  hamma  tarixdagidan  kup  moddiy  va  Ma`naviy  qadriyatlar  yarata  oldi. 

Bozor iqtisodi hukmron mamlakatlar moddiy va Ma`naviy boyliklar ishlab chiqarishning haqiqiy 

qaynar  bulog`iga  aylandi.  Bu  davrda  insoniyatning  haqiqiy  aqliy  salohiyati,  yaratuvchilik 

imkoniyatlari namoyon buldi. 

Jahon  tajribasi,  shu  jumladan  uzimizning  mamlakatimiz  tajribasi  ham  iqtisodiyot  faqat 

uning  uzigagina  xos  bulgan  qonunlar  asosida  rivojlanib  borganligini  kursatadi.  Bozor 

munosabatlarining qonunlarini nazar-pisand qilmaslik, buzish iqtisodiyotni og`ir oqibatlarga olib 

kelishi  mumkin.  Chunonchi,  sobiq  Ittifoqda  70 yildan  ortiqroq  davr  mobaynida  bozor 

iqtisodiyotiga  aloqasi  bulmagan  iqtisodiyotni  yaratishga  urinib  kurildi.  Bu  sobiq  mustabid 

tuzumga va uning xalqiga juda qimmatga tushdi. 

Iqtisodiyotning  ham  uz  ob`ektiv  qonun-qoidalari,  sir-asrorlari  borki,  ular  bilan 

hisoblashmaslikning  hech  bir  iloji  yuq.  Har  doim  iqtisod  uz  yulidan  boraveradi,  uni  tuxtatish 

mumkin emas. Kimki iqtisod qonunlarini nazar-pisand qilmasa, uning kosasi oqarmaydi. 


Uzbekiston  mustaqillikka  erishgandan  sung,  u  qaysi  yuldan  borishi  kerak,  degan  masala 

oldimizda  kundalang  bulib  turdi.  Yurtboshimiz  Islom  Karimov  mustaqillikka  erishishimizning 

birinchi  kunlaridanoq  jahondagi  turli  mamlakatlarning  tajribalarini  chuqur  va  har  tomonlama 

urganib,  Mustaqil  uzbekistonning  bundan  buyongi  taraqqiyot  yuli  bozor  iqtisodiyoti 

munosabatlari yulidan borish ekanligiga qat`iy ishonch hosil etdi. 

Ammo  bozor  munosabatlarining  qaysi  yuli,  qaysi  shakli  biz  uchun  maqbul,  qaysi  birini 

uzimizning bundan buyongi taraqqiyotimiz uchun tanlab olishimiz kerakligi masalasi oldimizda 

turgan  muammo  edi.  Bozor  munosabatlariga  utish  Angliyada  200 yil,  boshqa  mamlakatlarda 

100-150 yil  mobaynida,  Yaponiya,  Koriya  mamlakatlarida  20-30 yil  davomida  amalga  oshgan, 

shakllangan. 

Yuqorida  aytganimizdek,  bozor  munosabatlariga  utish  davr  talabi.  Biz  uchun  bundan 

boshqa  yul  yuq.  Buni  respublikamiz  ahli  tug`ri  anglab  etdi.  Ammo  kutib  utirishga  vaqt  yuq. 

Vaqt, davr nihoyatda tig`iz. Tezkorlik bilan mustaqil Respublikamizning bozor munosabatlariga 

qanday  qilib,  qaysi  usulda  utishini  tanlab  olish,  bunda  jahonning  barcha  ilg`or  tajribalarini 

umumlashtirish  va  foydalanishni  hal  etish  lozim  edi.  Buning  uddasidan  chiqdik.  Bunda 

Prezidentimiz  Islom  Karimov  katta  shijoat  kursatdi.  Bozor  munosabatlariga  utishning  jahonda 

orttirilgan  barcha  ijobiy  tajribalarini  urganib,  xalqimizning  tarixiy  taraqqiyotiga,  ruhiyatiga, 

milliy  xususiyati,  iqlim  shart-sharoitlariga,  mamlakatimizning  jug`rofiy  mavqeiga  asoslangan 

uzimizga xos va mos yulni belgilab oldik. 

ushbu  yulning,  kontseptsiyaning  qoidalari  Prezidentimiz  kitoblarida,  maqolalarida  va 

nutqlarida,  mamlakat  parlamenti  qabul  qilgan  qonunlarda,  xususan  Islom  Karimovning 

«uzbekistonning  bozor  munosabatlariga  utishining  uziga  xos  yuli»  asarida  har  tomonlama 

asoslanib,  bayon  qilib  berilgan.  Bu  «uzbekiston  yuli»-»Islom  Karimov  yuli»  sifatida  jahon 

buyicha  yuksak  baholanib  kelinmoqda.  ushbu  tanlangan  yulning  mohiyati  uzbekiston 

Respublikasining  Prezidenti  Islom  Karimov  ishlab  chiqqan  va  ilgari  surgan  besh  tamoyilda  uz 

ifodasini  topgan.  Bu  tamoyillar  faqat  bizning  mamlakatimizda  emas,  endilikda  boshqa 

mamlakatlarda ham tan olindi. 

Bu tamoyillar quyidagilar: 

Buni  Shurolar  misolida  kurishimiz  mumkin.  Na  siyosat,  na  mafkura  iqtisodiyotni  nazorat 

qilishi,  unga  tazyiq  utkazish  darajasiga  kutarilmasligi  kerak.  Ham  ichki,  ham  tashqi  iqtisodiy 

munosabatlar har qanday mafkuradan xoli bulishi lozim. Bozorning qoidasi shundayu` kimning 

mahsuloti  yaxshiroq  va  arzonroq  bulsa,  usha  maxsulotga  talab  hammadan  kura  kuproq  buladi. 

Bu erda hech qanday siyosat yoki mafkura uz ta`sirini utkaza olmaydi. 

Ikkinchidan,  Islom  Karimovning  «Davlat  asosiy  islohotchi  bulishi  zarur.  u  islohotlarning 

ustivor  yunalishlarini  belgilab  berishi,  uzgartirishlar  siyosatini  ishlab  chiqishi  va  uni  izchil 

amalga oshirishi, jaholatparastlar (retrogradlar) va konservatorlarning qarshiligini bartaraf etishi 

shart»

30[30]


 - degan fikri uta ahamiyatlidir. Mustaqil uzbekiston boshqariladigan Ma`rifatli bozor 

iqtisodiyotiga utayotir. unga faqat davlatning boshqaruvchilik kuchiga tayanib utish mumkin. 

uchinchidan, Islom Karimov uzining  «Yangi uy  qurmay turib, eskisini buzmang» risolasida 

hammaning qonunga itoatkor bulishi, qonunning hamma narsadan ustun turishini ta`kidlab utgan. 

Biz  demokratik  jamiyat  sari  borar  ekanmiz,  u  erda  qonun  ustivorligini  unutmasligimiz,  qonun 

oldida hamma teng, uni buzishga hech kim haqli emasligini bilishimiz lozim. 

Qonunning ustivorligi huquqiy davlat barpo etish zaruriyatidan ham kelib chiqadi. 

Ma`rifiy dunyodagi bozor - bu eng avvalo qonunga hurmat demakdir. 

Turtinchidan,  respublikamizda  kup  sonli  kishilar  turmush  darajasining  pastligi  totalitar 

iqtisodiy  tuzumdan  qolgan  meros.  Biz  tanlagan  yulning  uziga  xosligi  shundaki,  faqat  aholi 

nochor qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish orqali bozor munosabatlariga utilishidir. 

Oliy Majlisning XIV sessiyasida Prezidentimiz Islom Karimovning «uzbekiston XXI asrga 

intilmoqda»  ma`ruzalarida  ham  XXI  asr  arafasi  va  uning  dastlabki  yillarida  aholining  ijtimoiy 

                                                           

30[30]

 È. Êàðèìîâ. %çáåêèñòîí áóþê êåëàæàê ñàðè. q0w-áåò. 



himoyasini  ta`minlash  islohatlarning  barcha  bosqichida  asosiy  yunalish  bulib  xizmat  qilishi 

alohida  ta`kidlanganligi  diqqatga  molikdir.  unda  kelgusida  ham  davlat  tomonidan  aholini 

ijtimoiy qullab-quvvatlash hajmi va miqdorini kupaytirish bilan bir vaqtda haqiqatda  yordamga 

muhtoj bulgan kishilar va oilalar ijtimoiy yordam olishlari lozimligi kursatib utilgan. 

Beshinchidan, davlatimiz rahbari Islom Karimov doimo islohat utkazishda shoshqaloqlikka 

yul  quyib  bulmasligi,  uni  ehtiyotlik  bilan  sekin-asta  utkazish  zarurligini  ta`kidlab  kelmoqdalar. 

Shuni aytish kerakki, islohat biz uchun mutlaqo yangi iqtisodiy tizimni, bozor tizimini yaratishi 

kerak. Yangilik hech qachon birdaniga yuzaga kelmaydi, har doim iqtisodga bosqichma-bosqich 

borilgan. uzbekistondagi bozor iqtisodiga utish ham shu narsadan xoli emas. 

Xullas, uqituvchi ma`ruza rejasidagi birinchi masala yuzasidan yuqoridagilarni bayon qilar 

ekan,  bu  sohada  hozirgacha  erishilgan  yutuqlar  va  echimini  kutayotgan  dolzarb  muammolar 

tug`risida  ham  tuxtab  utishi  lozim.  Bu  masalalar  esa  davlat  rahbarimiz  Islom  Karimovning 

«uzbekiston  XXI  asr  busag`asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot 

kafolatlari»  va  «uzbekiston  XXI  asrga  intilmoqda»,  «Ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va  faravon 

hayot - pirovard maqsadimiz» kitoblarida bayon qilib berilganligiga talabalar diqqatini qaratishi 

lozim. 


Iqtisod  va  Ma`naviyat  uzaro  chambarchas  bog`liq.  Ma`naviyatsiz  iqtisod va  iqtisodiyotsiz 

Ma`naviyat yuksak bosqichga kutarila olmaydi. 

Oldin  iqtisodiy  masalalarni,  vazifalarni  hal  qilib,  sung  Ma`naviyat  bilan  shug`ullanish 

lozim deguvchilar qattiq adashadi va aldanadilar. Bunday yul, usul xato va notug`ridir. 

Iqtisodiyotning 

siyosatdan 

ustivorligini 

yurtboshimiz 

Islom 

Karimov 


bozor 

munosabatlariga utishning asosiy tamoyillaridan biri ekanligini qayta-qayta uqtirib kelmoqdalar. 

Bundan ayrim kishilar bizga mafkura, siyosat kerak emas, degan notug`ri xulosaga kelib ijtimoiy 

fanlarga  nisbatan  notug`ri  munosabat  bildira  boshlagan  davrlar  ham  buldi.  Bu  nunoq,  uzoqni 

kura  bilmaydigan  odamlar  fikri.  Oldingi  ma`ruzalarimizda  aytganimizdek,  Ma`naviyatsiz 

jamiyat bulishi mumkin emas. Har qanday iqtisodiy masalalarni ma`lum Ma`naviyat va Ma`rifat 

sohiblari  hal  etadilar.  Mamlakat  qanchalik  iqtisodiy  rivojlangan  bulsa,  bu  mamlakatda 

Ma`naviyat  va  Ma`rifat  shuncha  yuksak  buladi.  Yuksak  Ma`naviyat  va  Ma`rifatga  ega  bulgan 

mamlakatning  iqtisodiy  kuch-qudrati  ham  yuqori  buladi.  Demakki,  Ma`naviyati  va  Ma`rifati 

yuksak  inson  yurt,  mamlakat,  xalqi  oldida  uziga  yuklatilgan  mas`uliyatni  chuqur  his  etadi.  Shu 

yurt,  mamlakat,  xalq  uchun  halol,  fidokorona  yaratuvchilik,  bunyodkorlik  mehnati  bilan  uning 

yuksaklikka  parvozi  uchun  uz  hissasini  qushishi  kerakligini  teran  his  etadi.  Shunday  qilib, 

yuksak  Ma`naviyat  va  Ma`rifat  yuksak  iqtisod,  yuksak  iqtisod  esa  yuksak  Ma`naviyat  va 

Ma`rifat bilan bog`lanib ketadi. 

Ayrim kishilar erkin bozor iqtisodi sharoitida Ma`naviy-ma`rifiy va axloqiy qadriyatlarning 

qiymati  tushib  ketadi,  madaniyat  ikkinchi  darajali  narsaga  aylanadi,  Ma`naviy  qashshoqlik  avj 

oladi,  deb  da`vo  qiladilar.  Erkin  bozor  iqtisodiyoti  bilan  Ma`naviyatni  bunday  qarama-qarshi 

quyish mutlaqo urinsiz, aksincha yuqorida aytganimizdek ular bir-birlarini tuldiradi, chunki faqat 

Ma`naviy sog`lom, kuchli jamiyatgina islohatlarga tayyor bulishi mumkin. 

Erkin  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  iqtisodiy  unglanish,  iqtisodiy  tiklanish,  iqtisodiy 

rivojlanish  Ma`naviy  unglanish,  Ma`naviy  poklanish,  Ma`naviy  yuksalish  harakatlari  bilan 

tamomila uyg`un holda boradi. 

Mana  shuning  uchun  ham  jamiyat  Ma`naviyatini  yanada  yuksaltirish  XXI  asr  arafasi  va 

uning  dastlabki  yillaridagi  ustivor  yunalishlardan  biri  ekanligi  ikkinchi  chaqiriq  uzbekiston 

Respublikasi  Oliy  majlisining  birinchi  sessiyasida  belgilab  quyildi.  Yurtboshimiz  I.A.  Karimov 

«Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot - pirovard maqsadimiz» kitobida ta`kidlaganidek, 

har  qaysi  ijtimoiy  toifa  va  qatlamning  uziga  xos  xususiyatlarini  inobatga  olgan  holda,  umumiy 

gaplar  bilan  emas,  amaliy  ishlar  bilan  Ma`naviyatni  yuksaltirish  diqqatimiz  markazida  bulishi 

shart

31[31]


                                                           

31[31]

 ¹àðàíã` È. Êàðèìîâ. Îçîä âà îáîä Âàòàí, ýðêèí âà ôàðîâîí µàéîò-ïèðîâàðä ìà3ñàäèìèç. wt-áåò. 



Demak,  Ma`naviyat  va  iqtisod  bir-birini  inkor  etmaydi,  balki  bir-birini  quvvatlab,  uzaro 

ta`sirlanib, rivojlanib boradi. Hozirda iqtisodiy islohotlarning yangi, yuqori bosqichiga utayotgan 

ekanmiz, demak ishlab chiqarish tarmoqlari ishga tushib, iqtisodiy yuksalish yuz beradi. Bu esa 

fan,  madaniyat  va  Ma`naviyat  taraqqiyotiga  ijobiy  ta`sir  qiladi.  Xususan,  bunga  kadrlar 

tayyorlash milliy dasturi va uni amalga oshirish borasidagi ishlar yaqqol misol bula oladi. 

Keyingi  yillarda Prezidentimiz Islom Karimov Ma`naviyat - iqtisodiy rivojlanishning ham 

asosidir, degan yangi fikrni urtaga tashladi. Shurolar zamonida Ma`naviyatning roliga bunchalik 

katta  e`tibor  berilmagan  edi.  umuman,  biz  uzoq  yillar  davomida  Ma`naviyat,  madaniyatni 

iqtisoddan  keyingi  urinlarga  quyishga  odatlanib  qolgan  edik.  Endilikda  Ma`naviyat  birinchi 

uringa chiqdi. 

Ma`naviyatning  birinchi  uringa  quyilishiga  ikkita  sabab  bor:  Birinchidan,  biz  Yaponiya 

kabi  yuksak  rivojlangan  mamlakatlarning  taraqqiyot  omillarini  urganib,  faqat  yuksak 

Ma`naviyatgina yuksak iqtisodiy rivojlanishni ta`minlashi mumkinligiga amin buldik. 

Ikkinchidan,  respublikamizda  iqtisodiy  rivojlanishni  orqaga  surayotgan,  unga  tusiq 

bulayotgan sabablardan eng muhimi - Ma`naviyatsizlik ekanini anglab etdik. Bu haqiqat achchiq 

bulsa ham, ammo uni tan olmasdan ilojimiz yuq. 

Iqtisod,  Ma`naviyat  va  Ma`rifatning  uzaro  chambarchas  bog`liq  ekanligini  bizning  ota-

bobolarimiz  tug`ri  tushunib  etganlar.  Shunga  tayangan  holda  ular  komil,  Ma`naviyati  yuksak 

inson haqida butun bir axloqiy talablar majmuasini, boshqacha aytganda axloq Kodeksini ishlab 

chiqqanlar.  undagi  asosiy  uzak,  jihat  kishi  qalbida  haromdan  hazar,  nopoklikka,  adolatsizlikka 

nisbatan  murosasiz  isyon  bulishi,  bozor  munosabatlarida  insof  va  diyonat,  xaridorga 

munosabatda  samimiylik,  yumshoq  muomala,  xaridor  kunglini  topishga  intilish  asos  qilib 

olingan. 

Ma`naviyati  yuksak  kishi  birovning  haqiga,  davlat,  jamoa  mulkiga  hiyonat  qilmaydi, 

sadoqatli  buladi,  Vatani,  eli,  yurti,  xalqi  uchun  jonini  fido  etishga  uzini  ayamaydi.  Buning  aksi 

ularoq,  Ma`naviyati  qashshoq  kishilar  nopok,  firibgar,  poraxur,  ug`ri,  qallob,  Vatan  va  millat 

manfaatlariga  befarq  qaraydi.  Siz  bulajak  mutaxassislar  bunday  kishilardan  yiroq  buling,  ularga 

nisbatan nafratli buling, ulardan urnak olmang. 

Kelajakda  uzbekiston  yuksak  darajada  rivojlangan  iqtisodiyoti  bilangina  emas,  balki 

bilimdon,  Ma`naviyati  etuk  farzandlari  bilan  ham  jahonni  hayratga  solishi  va  unga  yuz  tutishi 

lozim.  Bunga  esa  iqtisod  va  Ma`naviyat,  Ma`rifatni  birga,  uzaro  mutanosib,  mushtarak 

rivojlanishiga ahamiyat berganimizdagina erishishimiz mumkin. 

Biz maqsad qilib olgan tsivilizatsiyalashgan bozor munosabatlari faqat yuksak Ma`naviyat 

va  Ma`rifat  negizida,  yuksak  axloqiylik  va  vatanparvarlik  negizlarida  bunyod  etilishi  mumkin. 

Buni hammamiz teran anglab olishimiz kerak. 

Ma`naviyat  va  Ma`rifatli,  iymonli  kishilargina  uzining  halol-pok  mehnati  bilan  boylik 

yaratuvchi, izlanuvchi, insofli, mehnatsevar, tadbirkor, el-yurt dardiga malham buluvchi haqiqiy 

vatanparvar  buladi.  Shunday  fuqarolarga  ega  bulgan  mamlakat,  jamiyat  iqtisodiy  taraqqiyot 

pog`onalaridan uzluksiz yuqoriga kutarilib boradi. 

Ma`naviyatli  va  Ma`rifatli  kishilarda  yaxshilikka  moyillik  va  yomonlikdan  tiyilish  hissi 

kuchli  buladi.  Demakki,  turli  yomonliklardan  tiyilish  hissi  jamiyatda  osoyishtalik  va 

farovonlikka olib keladi. 

Kelajak  yoshlarniki  bulgani  uchun  ham  mamlakatimizda  ularning  Ma`rifatli,  tadbirkor, 

zukko  va  uz  kasbining  ustasi,  iymon-e`tiqodli,  zamon  talablari  darajasida  etuk,  Ma`naviy 

barkamol  bulishlari  uchun  Prezidentimiz  boshliq  hukumatimiz  va  keng  jamoatchilik  barcha 

imkoniyatlarni yaratib bermoqda. Ilm-fan, ta`lim-tarbiya, hunar egallashni izchillik bilan amalga 

oshirish  iqtidorli  yoshlarga  ochilgan  keng  imkoniyatdir.  Bu  boradagi  olib  borilgan  ish  Oliy 

Majlisning  IX  sessiyasida  kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi  va  uzbekiston  Respublikasining 

«Ta`lim  tug`risidagi»  qonunini  qabul  qilinganligida  hamda  bu  masala  ikkinchi  chakirik  Oliy 

Majlis birinchi sessiyasida ustivor yunalishlardan biri qilib belgilanganligida uz ifodasini topgan. 

Yurtboshimiz  ta`kidlaganlaridek,  bizning  kelajagimiz,  mamlakatimiz  kelajagi  urnimizga  kim 

kelishiga bog`liq. 



Shunday qilib, Ma`naviy barkamol, Ma`rifatli, madaniyatli, tadbirkor, fozil inson eng oliy 

faoliyat 

 mehnat, yaratuvchanlik, bunyodkorlik bilan mashg`ul bulishi uchun, uning yashashi va 



sharoitini tubdan yaxshilash taraqqiyotimizning ob`ektiv qonuniyati bulib qolmoqda. 

Bozor  munosabatlariga  utish  va  uning  rivoji  tadbirkorlik  bilan  chambarchas  bog`lanib 

ketadi.  Zotan  bozor  iqtisodiyotining  talabi  tadbirkorlik  va  ishbilarmonlikdir.  Tadbirkor  ham 

Ma`naviy pok, Ma`rifatli bulishi kerak. 

Xullas,  mustaqil  uzbekiston  tanlab  olgan  bozor  iqtisodiyoti  yuli  shuning  uchun  ham 

istiqbolliki, u har bir kishidan uta tadbirkorlikni, hozirjavoblikni, tejamkorlikni, uddaburonlikni, 

vaqti-soati  kelganda  sabr-toqatlilikni,  sovuqqonlikni,  har  bir  vaziyatda  ishning  kuzini  bilishni, 

muomalada  nihoyatda  ehtiyotkorlikni,  har  bir  suzning  shakli  va  mazmunini  ajratishni  va  farq 

qilishni talab etadi. 

Yuqorida  tadbirkor  xislatlari  qanday  bulishi  haqida  qisqa  fikr  yuritdik.  Bu  xislat  va 

xususiyatlar  uzbek  xalqida  azaldan  mavjud.  Afsuski,  ularning  kupchiligi  turli  sabablar  ta`sirida 

kishilarimizning  yodidan  chiqib,  xayolidan  ozmi-kupmi  kutarilgan,  yoki  mustabid  tuzum  va 

uning  mafkurasiga  yot  narsalar  sifatida  uz  orasidan  haydab  chiqarilgan.  Endi  ular  tiklanishi  va 

hayotimizda  uzlariga  xos  urin  egallashi  kerak.  Bozor  iqtisodi 

  demakkim  zamon  talabi, 



mustaqillik  qonuni.  Mamlakatimizda  kishilarning,  ayniqsa  yoshlarning  tadbirkorlik  ishi  bilan 

shug`ullanishlariga  barcha  imkoniyatlar  yaratilgan  va  u  qonun  bilan  mustahkamlangan.  Vazifa 

ana  shu  qonun  doirasida  tadbirkorlikni  har  tomonlama  rivojlantirib,  uzbekistonni  jahonning 

rivojlangan  mamlakatlari  qatoridan  urin  olishiga  olib  chiqishdir.  Shuning  uchun  ham  yoshlar 

bizning,  mamlakatimizning  kelajagi  deymiz.  Zotan  buyuk  kelajak  ma`nan  yuksak,  Ma`rifatli 

yoshlarimiz qulidadir. 

uqituvchi  uzbekiston  milliy  mustaqilligining  iqtisodiy  va  Ma`naviy  ma`rifiy  asoslari 

tug`risida  suzlar  ekan,  avvalo  uzbekiston  boy  imkoniyatlar  mamlakati  ekanligi  tug`risida 

Prezidentimiz  Islom  Karimov  aytgan  fikrlarga  talabalar  diqqatini  tortishi  zarur.  Bu  borada 

yurtboshimiz  Islom  Karimovning  «uzbekiston  -  ulkan  imkoniyatlar  mamlakati»,  «uzbekiston 

XXI  asr  busag`asidau`  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari» 

asarlaridan tuliq javob topishimiz mumkin. uzbekiston milliy mustaqilligining iqtisodiy asoslari 

tug`risida  suz  ketganda  uning  noyob  tabiiy-xom  ashyo  imkoniyatlari  haqida  alohida  aytib  utish 

lozim.  uzbekiston  kelajagi  buyuk  davlat  deyilganda  xuddi  shu  imkoniyatlar  ham  nazarda 

tutilganligini yoddan chiqarmasligimiz kerak. 

Yurtboshimiz  Islom  Karimov  haqli  ðàâèøäà  aytganidek,  uzbekiston  uz  er  osti  boyliklari 

bilan haqli suratda fahrlanadi. Bu erda mashhur Mendeleev davriy sistemasining deyarli barcha 

elementlari topilgan. Hozirga qadar 2700 dan ziyod turli foydali qazilma konlari istiqbolli joylar 

aniqlangan.  ularning  birgalikdagi  qiymati  mamlakatimiz  va xorijiy  mutaxassislar  bahosiga  kura 

q,q trillion AQSh dollaridan ortiqroq baholanayotir. 

Har  yili  respublika  konlaridan  taxminan  55 milliard  dollarlik  miqdorda  foydali  qazilmalar 

olinmoqda. 

Bir qator foydali qazilmalar, chunonchi, oltin, uran, mis, tabiiy gaz, vol`fram, kaliy tuzlari, 

fosforitlar,  kaolinlar  buyicha  uzbekiston  dunyoda  etakchi  urinlardan  birini  egallaydi.  Masalan, 

oltin  zahiralari  buyicha  uzbekiston  dunyoda  4-urinda,  qazib  olish  buyicha  7-urinda,  mis 

zahiralari buyicha 10-11-urinda, uran zahirasi buyicha 7-8-urinda turadi. 

uzbekiston  noyob  yoqilg`i-energetika  resurslariga  ega  ekanligi  bilan  ham  ajralib  turadi. 

Qidirib  topilgan  gaz  zahiralari  2 trillion  kub  metrga  yaqin,  kumir  -  2 milliard  tonnadan  ortiq, 

350 million tonnaga yaqin neft zahiralari mavjud. 

uzbekistonning  yirik  sanoati  200 tarmoqni  uz  ichiga  oladi.  2000 dan  ziyod  zavod  va 

fabrikalarda juda kup sohada qullaniladigan mahsulotlar ishlab chiqariladi. 

Respublika  rivojlangan  ichki  transport  va  aloqa  tizimiga  egaligi  bilan  ham  ajralib  turadi. 

Chunonchi,  temir  yullar  tarmog`i  uzunligi  6700 km,  avtomobil`  yullarining  uzunligi  80 ming 

kilometr. 

uzbekiston  qudratli  ilmiy-Ma`naviy  potentsialga  ham  egadir.  Respublika  hududida  Fanlar 

akademiyasi,  120 dan  ziyod  ilmiy  tadqiqot  institutlari,  60 dan  ortiq  Oliy  uquv  yurtlari  mavjud. 



Ilmiy xodimlar soni 100 mingdan ortiq bulib, ular orasida 200 dan ortiq akademik, 2200 ga yaqin 

fan doktorlari va professorlar, 14600 dan ziyod fan nomzodlari va dotsentlar bor. 

uzbekiston  rivojlangan,  kup  tarmoqli  qishloq  xujaligiga  egadir.  uzbekiston  qimmatbaho 

xom ashyo - paxta etishtiradigan jahondagi eng  yirik ulkalardan biri hisoblanadi. uzbekiston bu 

ekinni  etishtiradigan  mamlakatlar  orasida  jahonda  turtinchi  urinni  va  paxta  mahsulotlarini 

eksport  qiladigan  mamlakatlar  ichida  ikkinchi  urinni  egallaydi.  Har  yili  mamlakat  dalalarida, 

bog`larida 5 million tonnagacha meva va sabzavotlar etishtiriladi. 

uzbekistonning  mehnatsevar,  iste`dodli  va  mehmondust  xalqi  Respublikaning  chinakam 

boyligidir.  urta  Osiyodagi  barcha  mehnat  resurslarining  40  u  yaqini  uzbekiston  hissasiga  tug`ri 

keladi. 


Mustaqillik  yillari  uzbekistonda  barqarorlik  va  tinchlik,  fuqarolar  osoyishtaligi  va 

millatlararo totuvlik saqlanib turibdi. Yaxshi qushnichilik va insonparvarlik uzbeklar tabiatidagi 

tug`ma  milliy  va  diniy  fazilat  hisoblanadi.  Barcha  zamonlarda  uzbekiston  kup  millatli  davlat 

bulib  kelgan  va  kelajakda  ham  shunday  davlat  bulib  qoladi.  uzbekistonda  100 dan  ziyod  millat 

va elat vakillari bulgan 24 million kishi yashaydi. Tinchlik, ijtimoiy totuvlik va adolat g`oyalari 

bizning ajdodlarimiz qoldirib ketgan Ma`naviy meros hisoblanadi. 

Xullas,  yuqorida  kurganimizdek  juda  katta  boyliklar  mavjudligi,  qudratli  sanoat  bazasi, 

ilmiy  va  intellektual  salohiyat,  davlat  suvereniteti  yangi  jamiyat  barpo  etish,  uzbekistonni 

rivojlangan,  gullab  yashnayotgan  davlatga  aylantirish  uchun  zarur  bulgan  iqtisodiy,  ijtimoiy, 

Ma`naviy, ma`rifiy asos bulib qoladi. 

Ma`naviyat  taraqqiyotida  davlat  tomonidan  olib  boriladigan  siyosatning  roli  nihoyatda 

kattadir. Qaysi mamlakatda Ma`naviyat va Ma`rifatni kutarish, u haqida g`amxurlik qilish davlat 

siyosati  darajasiga  kutarilgan  bulsa,  usha  mamlakatda  tinchlik,  barqarorlik  vujudga  keladi,  ilm-

fan,  Ma`rifat  va  madaniyat  rivojlanadi.  Bu  uz  navbatida  mamlakat  oldida  turgan  turli  eng 

murakkab  muammolarni  ham  hal  etish  imkonini  yaratadi.  Davlat  uz  faoliyatida  Ma`naviyat  va 

Ma`rifatni  rivojlantirishni  ustivor  vazifa  sifatida  qaragandagina  uning  barqaror  taraqqiy  etishi 

uchun  imkoniyatlar  kengayib  boradi.  Bu  holatni  tug`ri  anglagan  mamlakatimiz  rahbariyati, 

xususan  Prezidentimiz  I.A.  Karimov  mustaqillikning  dastlabki  kunlaridanoq  Ma`naviyat  va 

Ma`rifatni  rivojlantirishga  alohida  ahamiyat  berib,  unga  rahnamolik  qilib  kelayotirlar. 

Yurtboshimizning  biror  nutqi,  asari  yuqki  ularda  u  yoki  bu  jihatdan  Ma`naviyat  va  Ma`rifat 

masalalariga yondashmagan bulsinlar. 

Ma`naviyat va Ma`rifatni rivojlantirish davlat siyosati darajasiga kutarilganligining yaqqol 

misoli  qilib  1994 yil  23 aprelda  «Ma`naviyat  va  Ma`rifat»  jamoatchilik  markazini  tashkil  etish 

tug`risida»gi; 1996 yil 8 sentyabrdagi «Ma`naviyat va Ma`rifat» jamoatchilik markazi faoliyatini 

yanada  takomillashtirish  va  samaradorligini  oshirish  tug`risida»  Prezidentimiz  farmonlarini; 

uzbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  1998 yil  25 iyuldagi  «Ma`naviy  -  ma`rifiy 

islohotlarni yanada chuqurlashtirish va uning samaradorligini oshirish chora tadbirlari tug`risida» 

qarori; Respublika Oliy Majlisi birinchi chaqiriq tuqqizinchi sessiyasida qabul qilingan «Kadrlar 

tayyorlashning  milliy  dasturi  va  umumiy  urta  ta`limni  isloh  qilish  tug`risida»  qabul  qilingan 

qonunni  va  boshqalarni  kursatishimiz  mumkin.  Keyingi  utgan  davr  maboynida  yuqorida  qabul 

qilingan  farmon  va  qonunlarni  bajarish  yuzasidan  bir  qator  ijobiy  ishlar  amalga  oshirildi.  Shu 

urinda  uqituvchi  bu  borada  amalga  oshirilayotgan  va  oshirilgan,  uz  echimini  topgan  masalalar 

buyicha misollar keltirishi maqsadga muvofiq. 

Ma`naviyat,  Ma`rifat  va  siyosatning  uzaro  bog`liqligi  masalasi  ustida  tuxtalishdan  oldin 

siyosatning mohiyatini ochib berish lozim. 

Siyosat  -  yunoncha  suz  bulib,  mazmuni  davlat  yoki  jamoat  ishlarini  anglatadi.  Siyosat  - 

katta  ijtimoiy  guruhlar,  millatlar,  davlatlar  ichki  va  tashqi  munosabatlari  sohasidagi  faoliyatni 

anglatadi. 

Siyosat  -  bu  muayyan  davlatlar  hokimiyati,  siyosiy  partiyalar,  ijtimoiy-siyosiy  harakatlar, 

jamoat  tashkilotlarining  mamlakat  ichki  hayotida  va  xalqaro  maydonda  xalqlar,  millatlar, 

ijtimoiy guruhlarning maqsad va manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan faoliyatidir. 


Siyosat har qanday jamiyatda ham davlat faoliyatini ifoda etadi. Chunki jamiyatdagi barcha 

jarayonlar va muammolarning quyilishi hamda ularning hal etilishi davlat olib boradigan siyosat 

bilan bog`liq buladi. 

Siyosat eng yirik ikki yunalishga - tashqi va ichki siyosatga bulinadi. uz navbatida ular ham 

uzining  bir  necha  tarmoqlariga  bulinadilar.  Bu  erda  gap  uning  tarmoqlari  haqida  emas,  balki 

siyosatning Ma`naviyat bilan munosabatlari haqida bormoqda. 

Siyosat  mamlakat  ichki  hayotida  ikki  yunalishda  olib  borilishi  mumkin.  ularning  biri 

taraqqiyparvar, insonparvar, adolatli siyosat bulsa, ikkinchisi adolatsiz, reaktsion siyosatdir. 

Mamlakatda faqat turli guruhlar va harakatlar hukmronligini ta`minlashga, mehnatkashlar, 

xalq  ommasi  manfaatlariga  zid  bulgan,  ularni  bir-biriga  qarama-qarshi  quyishga  va  shu  asosida 

tor doiradagi guruhlar manfaatlarini himoya qiluvchi tuzumni saqlab qolishga qaratilgan siyosat - 

adolatsiz,  reaktsion  siyosatdir.  Bu  siyosatning  jamiyat  va  mamlakat  miqiyosida  hukmronligi 

inson xuquqlarining poymol etilishiga, mamlakat moddiy va Ma`naviy boyliklarining talon-taroj 

qilinishiga,  mamlakatda  zuravonlik,  johillik,  tekinxurlik,  Ma`naviy  va  moddiy  qashshoqlikning 

vujudga kelishiga olib keladi. 

Mamlakatda  olib  boriladigan  bunday  adolatsiz,  reaktsion  siyosat  nafaqat  uning  ichdan 

emirilishiga, balki xalqaro munosabatlarda ham obru-e`tiborining tushishiga olib keladi. Xullas, 

bunday siyosatning olib borilishi mamlakatni halokatga olib keladi. 

Adolatsiz,  reaktsion  siyosatga  qarama-qarshi  ularoq  taraqqiyparvar,  insonparvar, 

Ma`rifatparvar siyosat mamlakat va uning xalqi manfaatlariga xizmat qiladi. Bunday siyosat eng 

avvalo  inson  zotini  ulug`lashni,  uning  moddiy  va  Ma`naviy  manfaatlarini  himoya  qilishni, 

mamlakatda  tinchlik,  barqarorlikni  ta`minlashni  maqsad  qilib  oladi.  Ilm,  Ma`rifat,  madaniyatni, 

texnika,  texnologiyani  rivojlantirish,  fuqarolarning  zamonaviy  bilimni  egallashlariga  keng  yul 

ochish  va  g`amxurlik  qilish  taraqqiyparvar,  insonparvar,  Ma`rifatparvar  siyosatning  muhim 

yunalishini tashkil etadi. 

Bunday  siyosatning  ustivorligi  va  Ma`naviyatli  tomoni  shundaki,  u  mamlakatda  mavjud 

muammolarni  hal  qilishda  vazminlik  vaziyatini  vujudga  keltiradi,  har  qanday  tupalon  va 

beboshlikning oldini olishga, eng murakkab munozarali muammolarni ham muzokoralar, bahslar 

yuli bilan hal qilishga yordam beradi. 

Davlat  taraqqiyotparvar,  insonparvar,  Ma`rifatparvar  siyosat  olib  borishni  maqsad  qilib 

olgan va unga amal qilgan bulsa, u albatta tashqi siyosatda ham uzga xalqlarning erlarini tortib 

olish,  ularni  asoratga  solish,  talonchilik  qilish  kabi  tajovuzkor  siyosatni  emas,  balki  barcha 

davlatlar  bilan  tinch-totuv  yashash,  uzaro  hamkorlik  qilish  siyosatini  olib  boradi.  Tashqi 

siyosatda  bunday  yulni  tutgan  davlatlar  qurollanish  uchun  ketadigan  xarajatlarni  mamlakatning 

Ma`naviy  va  ma`rifiy  rivojlanishiga  sarflaydi.  Mustaqil  uzbekistonda  Prezidentimiz  Islom 

Karimovning  bevosita  rahnamoligida  ham  ichki  ham  tashqi  siyosatda  taraqqiyotparvar, 

insonparvar va Ma`rifatparvar siyosat olib borilmoqda. Buning natijasida uzbekistonning xalqaro 

maydonda  obru-e`tibori  tobora  oshib  bormoqda.  u  tanlagan  yul  jahondagi  mamlakatlar 

tomonidan  tan  olinmoqda.  1997 yil  mamlakatimizda  «Inson  manfaatlari»  yili,  1998 yil  «Oila» 

yili,  1999 yil  «Ayollar  yili»  sifatida  iz  qoldirdi.  2000 yil  esa  «Sog`lom  avlod»  yili  sifatida 

utmoqda. Siyosatning Ma`naviy hayotga real ta`siri mamlakatda Ma`rifatni, ilm-fan, adabiyot va 

san`atni rivojlantirish tug`risida kursatadigan amaliy ishlarda namoyon buladi. 

uz  navbatida  fuqarolarning  yuksak  Ma`naviyatga  va  Ma`rifatga  ega  bulishlari 

mamlakatning har tomonlama rivojlanishiga uzining ijobiy ta`sirini kursatadi. 

Ma`naviyat va Ma`rifatga tayangan mamlakatda tinchlik, barqarorlik hukmroan buladi va u 

taraqqiy qilib boraveradi. Ma`naviyati va Ma`rifati yuksak xalqning davlati ham har tomonlama 

yuksalib  boraveradi.  unday  davlat,  mamlakat  va  xalqni  zuravonlik  siyosati  va  qurol  yordami 

bilan  uziga  qaratishi  mumkin,  ammo  Ma`naviy  jihatdan  batamom  qaram  qila  olmaydi.  Bunga 

quyidagi  fikr  misol  bula  oladi.  Chor  Rossiyasi  Turkistonni  istilo  etgach,  sharqshunos  olim 

V.V.Bartol`d (1878-1930) bu ulkaga bir necha bor tashrif buyurib, sung  Sankt-Peterburg fanlar 

akademiyasi  madaniy  kengashida  hisob  beradi.  u  uz  hisobotida  shunday  ta`kidlaydi:  «Biz  shu 

paytgacha madaniy saviyasi uzimizdan ancha past bulgan xalqlarning  erlarini bosib oldik. Endi 



bulsa, Turkiston misolida tamoman teskari ahvolga duch kelib turibmiz... Turkistonliklar bizning 

harbiy  ustunligimizga  tan  berishdi,  ammo  Ma`naviy  ustunliklarimizni  tan  olishganlari  yuq. 

Vazifa  shuni  tan  oldirishdan  iboratdir...  To  shuni  tan  olinmas  ekan,  biz  uzil-kesil  g`alaba 

qozondik  deb  ayta  olmaymiz»

32[32]

.  Buni  izohlashga  hojat  bulmasa  kerak.  Ma`naviyat  uzining 



salohiyati  bilan  xalq  va mamlakat  hayotida  siyosatni  tug`ri,  adolatli,  insonparvarlik  yunalishida 

olib  borishda  katta  ahamiyatga  egadir.  Davlatning  kuch-qudrati,  uning  barkamolligini 

ta`minlashning  muhim  omillaridan  biri  siyosatni  ana  shu  yunalishda  olib  borish  sanaladi.  Ayni 

vaqtda Ma`naviyat davlat siyosatini ommaga etkazib turishga yaqindan yordam beradi. 

Ma`naviyat  va  huquq  bir-biri  bilan  bog`liqdir.  Jamiyat,  davlat  doirasida  huquq 

normalarining belgilanishi odamlarning qaysi darajada Ma`naviyatga ega bulishlariga bog`liqdir. 

Mamlakat miqyosida qabul qilinadigan konstitutsion qonunlar va boshqa normativ hujjatlarning 

darajalari  shu  mamlakat  fuqarolarining  Ma`naviyati  va  siyosiy  madaniyatini  ifoda  etadi.  Bu 

masalaning bir tomoni. 

Ikkinchidan,  konstitutsion  qonunlar  va  boshqa  normativ  hujjatlar  fuqarolarning  huquq  va 

erkinliklari,  burchlarini  va  davlat  siyosatining  yunalishlarini  fuqarolarning  Ma`naviyati 

rivojlanishi  darajalariga  mos  ravishda  rasman  belgilab  beradi.  Ammo  shuni  alohida  ta`kidlash 

lozimki,  yuqoridan  turib  qonun  qabul  qilish  har  qanday  yuksak  darajadagi  qonun  va  normativ 

hujjatlar  faqat  fuqarolarning  Ma`naviy  salohiyati  va  siyosiy  ongi  darajasidagina  amal  qiladi, 

undan  nariga  uta  olmaydi.  Aslini  olganda,  odamlarning  Ma`naviyati  va  siyosiy  ongi  qabul 

qilinadigan  qonunlar  va  boshqa  hujjatlarda  belgilanadigan  rasman  normalardan  yuqori  bulishi 

kerak. Ana shundagina fuqarolar jamiyatning taraqqiy qilishida faol ishtirok etadilar. 

Agar  fuqarolarning  Ma`naviyati  va  siyosiy  ongi  qabul  qilingan  qonunlar  va  boshqa 

hujjatlarning  darajalaridan  orqada  qoladigan  bulsa,  u  qonunlar  va  xujjatlar  qanchalik  fuqarolar 

manfaatlarini  ifoda  etmasin,  ular  qog`ozda  qolib  ketaveradi.  Bunday  holatda  jamiyat  hayotida 

ikki  salbiy  holat  hukm  suradi.  Birinchidan,  fuqarolar  bilan  davlat  urtasida,  masofa  uzoqlashib 

boradi; ikkinchidan, taraqqiyot haqida aytiladigan suzlar bilan real hayot bir-biriga tug`ri kelmay 

qoladi. Bu esa jamiyat taraqqiyotiga salbiy ta`sir kursatadi, bunga yul quymaslik uchun davlat uz 

fuqarolarining  Ma`naviyatini  rivojlantirishi  va  siyosiy  ongini  ustirish  tug`risida  g`amxurlik 

qilishi talab etiladi. 

Mustaqil  uzbekiston  davlati  Prezidentimiz  Islom  Karimov  rah-barligida  fuqarolarning 

Ma`naviyati, siyosiy va huquqiy ongini ustirish sohasida doimiy g`amxurlik qilib kelmoqda. Buni 

mustaqil Vatanimizning birinchi asosiy qonuni hisoblangan Konstitutsiyamizda yaqqol kurishimiz 

mumkin. 

Bu  Konstitutsiyada  mamlakatimizda  qurilmoqchi  bulgan  adolatli,  demokratik,  huquq 

ustivorligiga  asoslangan  jamiyat  qurishning  yunalishlari  belgilab  berilgan.  Mustaqilligimizning 

mohiyati  va  imkoniyatidan  kelib  chiqib  fuqarolarimizning  huquqlari,  erkinliklari,  burchlarining 

normalari belgilab quyilgan. 

Konstitutsiyamizda  milliy  xususiyatlarimiz  va  qadriyatlarimizdan  kelib  chiqib,  bir  qator 

xuquqiy normalar belgilanganki, u xalqimiz Ma`naviyati, qalbi va ruhiyati qirralarini uzida ifoda 

etgan. Jumladan, «Voyaga etmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolg`iz keksalarning huquqlari 

davlat  himoyasidadir»  (45-modda),  «Xotin-qizlar  va  erkaklar  teng  xuquqlidirlar»  (46-modda), 

«Oila  jamiyatning  asosiy  bug`inidir,  hamda  jamiyat  va  davlat  muhofazasida  bulish  xuquqiga 

ega» (63-modda), «Davlat va jamiyat etim bolalarni boqish, tarbiyalash va uqitishni ta`minlaydi, 

bolalarga  bag`ishlangan  xayriya  faoliyatini  rag`batlantiradi»  (64-moddaning  2-qismi),  «Onalik 

va bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinadi» (65-moddaning ikkinchi qismi). 

Kurinib  turibdiki,  Konstitutsiyadan  keltirilgan  har  bir  moddada  davlatimizning  fuqarolari 

huquqlari,  erkinliklarini  ta`minlash,  ularni  moddiy  va  Ma`naviy  jihatdan  ustirish  tug`risida 

kursatayotgan  g`amxurligi  uz  ifodasini  topgan.  Mamlakatimizda  fuqarolarimizning  xuquqiy 

bilimlarini  oshirish  tug`risida  izchillik  bilan  siyosat  olib  borilmoqda.  Jumladan,  1996 yil  11-

                                                           

32[32]

 %çáåêèñòîí îâîçè, qooq, wu ñåíòÿáð. 



13 sentyabrda  Toshkentda  inson  xuquqlarini  ta`minlovchi  milliy  muassasalarning  faoliyatiga 

bag`ishlangan  xalqaro  seminar  utkazildi.  Bu  seminarda  inson  xuquqlarini  ta`minlashdek  eng 

dolzarb  masala  muhokama  etildi.  Prezidentimiz  farmoni  bilan  inson  xuquqlari  buyicha 

uzbekiston  Respublikasi  milliy  Markazi  tashkil  etildi.  Bu  davlatimizning  umuminsoniy 

Ma`naviy qadriyatlarni ta`minlash yulidagi dadil qadamidir. 

Har  bir  fuqaroning  uz  huquq  va  burchlarini  bilishlari,  unga  amal  qilishlari  jamiyat  hayoti 

uchun,  mamlakatda  barqarorlikni  va  qonunlarning  ustivorligini  ta`minlashda  katta  amaliy 

ahamiyatga ega. 

Mamlakatimizda  Ma`naviyatimizning  muhim  omili  sifatida  milliy  tilimizning  yoshlarimiz 

tomonidan  chuqur  uzlashtirilishi,  uning  chinakam  davlat  maqomini  olishi  zarurligi  muntazam 

ta`kidlanib kelinmoqda. Haqiqatda bu borada juda katta ishlar amalga oshirildi. 

Davlat  tili  tug`risida  qonun  qabul  qilinganligiga  (1989 yil  21 oktyabr`)  19 yildan  oshdi. 

Tilimizga  beriladigan  bunday  imkoniyat  uchun  qanchadan-qancha  millatparvar  odamlarimiz 

kurash  olib  bordilar.  Lekin  vaqt  utishi  bilan  «his-hayajonlarimiz»  sunib  bormoqda.  Ammo  bir 

qator  joylarda  davlat  tilini  joriy  qilish  qoniqarsiz  ahvolda  ekaniga  achinasan  kishi.  Xususan, 

hujjatlar  rus  tilida  tuldiriladi,  hisobotlar  rus  tilida  talab  qilinadi,  majlis  bayonlari  rus  tilida  olib 

boriladi. 

Bugungi  kunda  kuchalarning  nomlarini  millatimizning  fan,  madaniyat  va  davlat  arboblari 

nomlariga almashtirish ham qoniqarsiz holatdaligi haqiqatdir. 

Aslida  davlat  tilini  barcha  jabhalarda  joriy  etish  buyicha  respublika,  viloyatlar  va 

shaharlarda  maxsus  hay`at  tuzilgan.  Bunday  hay`atlarning  ishi  ham  sust,  talab  darajasida  emas. 

Bu hol albatta Ma`naviyatimiz rivojiga uzining salbiy ta`sirini utkazadi. 

Qonunlarni  bilish,  ularga  itoat  etish,  uz  huquqlarini,  erkinliklarini  va  burchlarini  tushunib 

etish  har  bir  fuqaroning  yuksak  Ma`naviy  fazilati.  Bu  adolatli,  demokratik,  huquq  ustivorligiga 

asoslangan  yangi  jamiyat  qurishning  ham  kafolatidir.  Xuddi  shu  ma`noda  yoshlarimiz, 

talabalarimiz  huquqiy  bilimlarni  chuqur  uzlashtirishlari  va  siyosiy  onglarini  rivojlantirishlari 

bugungi kunimizning eng dolzarb muammosi hisoblanadi. 

Hokimiyat uz mohiyati va maqomiga kura rahbarlik va hukmronlik qilish munosabatlarini 

ifoda etuvchi tushunchadir. Hokimiyat alohida shaxs, guruh, odamlar, tashkilot, siyosiy partiya, 

davlatning ijtimoiy hamkorlikning boshqa ishtirokchilariga kuch ishlatish yoki kuch ishlatmaslik 

vositalari  va  uslublari  yordamida  uz  irodasini  utkazish  va  ularning  harakatlarini  boshqarishni 

anglatadi. 

uzbekiston  Respublikasi  mustaqillikka  erishgach,  davlat  hokimiyat  va  boshqaruv 

idoralarini  yangitdan  tashkil  etdi.  Natijada  yangi  davlat  organi  -  viloyat,  shahar  va  tuman 

hokimligi  boshqaruvi  vujudga  keltirildi.  Hokimliklar  uz  faoliyat  doirasida  uzbekiston 

Respublikasi  qonunlarini,  Prezident  farmonlarini,  davlat  hokimiyati  yuqori  organlarining 

huquqiy  hujjatlarini  amalga  oshiradilar,  respublika  va  mahalliy  ahamiyatga  molik  masalalarni 

muhokama  etish,  hayotga  joriy  etishda  bevosita  ishtirok  etadilar.  Shu  jumladan,  hokimliklar 

davlatning Ma`naviyat va Ma`rifat sohasidagi siyosatini amalga oshirishda ham mas`uldirlar. 

Ma`naviyat hokimiyat tizimida turli tabaqa, turli toifadagi aholining umumiy manfaatlarini 

uzida mujassam etib, ularning bir mamlakat fuqarosi sifatida umumiy ehtiyojlarini qondirishning 

muhim omili sanaladi. 

Mustaqil  uzbekiston  xalqi  uz  oldiga  huquqiy  demokratik  davlatni  barpo  etishni  maqsad 

qilib  quygan.  Bu  maqsadning  samarali  amalga  oshishi  davlat  boshlig`i  va  joylardagi 

hokimlarning dunyoqarashi, og`ir paytlarda eng maqbul va eng tug`ri yunalishni tez anglab olish 

qobiliyati  bilan  bog`liq.  Darhaqiqat,  jamiyat  va  insoniyat  taraqqiyotida  shaxsning  roli  benihoya 

katta. Rahbar 

 shaxsning Ma`naviy, ijtimoiy-siyosiy barkamolligi, qanday  maqsad va  g`oyalar 



bilan  yashayotganligi  muhim  ahamiyatga  ega.  Shuning  uchun  ham  Sharq  donishmandlari 

hokimiyat tepasida turgan kishi qanchalik dono, aqlli va sezgir bulsa, bu usha davlat, uning xalqi 

uchun  ham  shunchalik  katta  baxt  deyishgan.  Ya`ni  Sharq  mutafakkirlari  davlat  va  jamiyat, 

podsho  va  raiyat  haqida  yozganda,  nufuzli  insonning  Ma`naviy  etukligiga,  pokligiga  asosiy 



e`tiborini  qaratib,  adolat,  rostlik,  mehr-shafqat,  saxovat  va  qanoat  kabi  sifatlarni  himoya 

qilganlar. 

Buyuk  mutafakkir  Abu  Nasr  Farobiy  «Fozil  kishilar  shahri»  nomli  asarida  davlatni 

boshqaruvchi  rahbar  shaxsning  un  ikki  fazilatini  sanab  utadi.  uning  fikriga  kura,  rahbar  avvalo 

sog`lom,  aqlli,  xushyor,  zakovatli  odam  bulishi,  qalbida  adolat  tuyg`usi  jush  urib  turishi,  dustu 

dushmanni, rost va yolg`onni ajratadigan bulishi kerak. Davlatni fozil kishilar boshqarishi lozim. 

Fozil kishilar kupaygan shaharlarda osoyishtalik, farovonlik ham buladi, deb kursatadi. 

Yuqoridagilardan  kelib  chiqadigan  bulsak,  hozirgi  mustaqillik  davrida  davlat  rahbaridan, 

hokimiyat tizimida ishlayotganlardan juda katta mas`uliyat va  fidoiylik talab etiladi. Hokimiyat 

tizimidagi  har  bir  rahbar  shaxs  butun  hayot  zavqini  mashaqqatga  almashtirgan,  uz  hayoti  va 

jonini  mamlakat  va  xalq  hayoti  yuliga  tikkan  vatanparvar,  xalqparvar,  halol,  pok,  tug`ri  - 

quyingchi har tomonlama yuksak Ma`naviyatli, barkamol inson bulishi kerak. 

Prezidentimiz  Islom  Karimov  xalq  deputatlari  Samarqand  va  Navoiy  viloyatlari 

Kengashlarining  navbatdan  tashqari  sessiyalarida  suzlagan  nutqlarida  ta`kidlaganidek,  lavozim 

kishiga  kibru  havo,  boylik  tuplash  va  kayfu  safo  uchun  berilmaydi.  Aksincha,  u  yuksak 

mas`uliyatni,  hayotning  butun  rohat-farog`atidan  kechishni,  kerak  bulib  qolganda  uzidan 

kechishni  talab  qiladi.  Bunday  qarash  har  birimiz  uchun,  shu  jumladan,  ayniqsa  hokimiyat 

tizimida ishlayotganlar uchun odatga aylanishi, hayotimizga singib ketishi kerak. 

Rahbar xodimlar uz hayot faoliyatlarida davlatchilik, el-ulusni boshqarishda adolat, vatan, 

xalq  manfaatini  har  narsadan  ustun  quyish  tamoyillariga  amal  qilishlari  yuksak  Ma`naviylik 

mezonlariga  mos  tushadi.  Agar  rahbar  xodim  ayshu-ishratga  berilib,  uzining  talabchanlik, 

tashkilotchilik  va  rahbarlik  burchini  unutib  quysa,  usha  joyda  qonunga  rioya  qilish,  tartib-

intizom  masalalari  qolipdan  chiqib  ketishi  tabiiy  hol.  Rahbar  uz  faoliyatida  mahalliychilik, 

oshna-og`aynigarchilik,  qarindosh-urug`chilik  kabilarga  yul  quysa,  bu  taraqqiyotimiz  va  tinch-

farovon  hayotimizga  xavf  soladigan  tahdidga  aylanadi.  Hokimiyat  tizimidagi  rahbar 

xodimlarning  Ma`naviy  qiyofasidagi  bunday  salbiy  illatlar  jamiyatimiz,  mustaqilligimiz  uchun 

katta  xavf  ekanligi  Islom  Karimovning  «uzbekiston  XXI  asr  busag`asida:  xavfsizlikka  tahdid, 

barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asarida keng, atroflicha bayon qilib berilgan. Gap 

shundaki, hokimiyatning boshqaruv tizimida ishlayotgan rahbar xodimlar amaldan mag`rurlanib, 

boshi aylanib, uz faoliyatida mahalliychilik, oshna og`aynichilik, urug`-aymoqchilik illatiga  yul 

quysa,  bunday  rahbar  xudbinlik  kasaliga  duchor  bulib,  oyog`i  erdan  uziladi.  El-ulus  nazaridan 

qoladi.  Prezidentimiz  aytganidek,  rahbarlar  kelib  ketadi,  el,  xalq  qoladi.  Lekin  ana  shu  rahbar 

xalq kunglidan uziga joy topa oldimiO` Esda qoladigan biror xayrli ish qila oldimiO` 

Kimdan  bog`  qoldiyu,  yaxshi  nom,  yaxshi  xotira  qolayaptiyu,  kimdan  yomon  nom,  dog`, 

isnod qolayapti, buni odamlarning uzlari ajratib oladi

33[33]


Xulosa  shuki,  mustaqilligimizni  mustahkamlash,  xalq  ishonchini  qozonish  uchun 

hokimiyatni  boshqaruv  tizimiga  Ma`naviy  barkamol  shaxslarni  jalb  qilish  taraqqiyotimizning 

muhim sharti hisoblanadi. 

 


Download 0.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling