Milliy ideyada milliy hám diniy bawrikeńlik printsipi

Qudaybergenova Gulparshin yuredika fakulteti Milliy ideya, ruwxiyliq tiykarlari ham huqiq talimi qaniygeligi 1-kurs studenti
Milliy ideyada milliy hám diniy bawrikeńlik printsipi
Joba:
1. Milliy ideyanıń milletleraro tatıwlıq, Milliy diniy tolerantlıq menen ortaqlıǵı.
2. Milletleraro tatıwlıq hám tolerantlıqtıń tiykarları.
3. Ózbekstanda milliy-diniy tolerantlıq hám dúnyalıqlıq.
1. Milliy ideyanıń milletleraro tatıwlıq, Milliy diniy tolerantlıq menen ortaqlıǵı.
Milliy ideya keń mazmunga iye. Ol milletler arasında tatıwlıq hám milliy, diniy tolerantlıq ideyaları menen óz-ara ortaq. Sol kózqarastan aytıw múmkin, milliy ideya, bul tek bir ǵana millettiń emes, bálki jámiyet rawajlanıwına, gúlleniwine ulıwma maqset jolında baholi qudıret úles qosıp atırǵan mámleket puqaralarina milleti, ırqı, diniy ıqtıqattan qaramastan barlıqtıń maqset hám máplerin bildiredi.
Búgingi kúnde mámleketimizde 130 dan zıyat millet hám elat wákilleri jasaydı. Bul jámiyetimizdegi milliy ayriqshalıqtı ańlatadı.
Milletleraro tatıwlıq ideyası – ulıwmadunyalıq qádiriyat bolıp, túrli xalıqlar birgelikte jasaytuǵın region hám mámleketlikler milliy rawajlanıwında zárúrli omil bolıp tabıladı. Bul ideya – bir jámiyette jasap, birden-bir maqset jolında miynet qılıp atırǵan túrli millet hám elatlarǵa tiyisli kisiler ortasında óz-ara húrmet, doslıq hám awızbirshilikti qarar taptırıw hám bekkemlewdiń ruwxıy tiykarı bolıp tabıladı.
Milliy ideya – hár bir millet wákiliniń uqıpı hám potencialın tolıq ámelge asıriw ushın sharayat jaratadı jáne onı watan gúlleniwi, jurt paraxatshiliqti hám xalıq párawanlıǵı sıyaqlı iygilikli maqsetler tárepke saparbar etedi.
Milletleraro tatıwlıq hám awızbirshilikke rahna soluvchi illet, bul tajovvuzkor mılletshillik hám shovinizm bolıp tabıladı.
Bunday zıyanlı ideyalar tásirine túsken jámiyet turaqlılıq jaǵdayına júz túsiwi anıq. XX asirde Evropa xalıqların tásirge salǵan hám ayırım mámleketlerdiń páseńlewine sebep bolǵan fashizm yamasa milliy ayrıqshalıqlar menen esaplawmaǵan hám jalǵan baynalminalshılıq ideyasına tiykarlanǵan kommunizm ideyası buǵan ayqın mısal boladı.
Ózbekstan aymaǵında áyyemgi-áyyemginen kóplegen millet hám elat wákilleri tatıw jasaw etip keledi. Olar ortasında ásirler dawamında milliy dawlar bolmaǵanı xalqımızdıń ázeliy tolerantlıǵın kórsetedi.
Haqıyqattan da hár bir millet óziniń ayrıqsha materiallıq -ruwxıy qádiriyatlarǵa iye. Bunday milletler wákilleriniń bir mámleket aymaǵında jasawları. Birgelikte miynet etiwleri, socialliq ómirdiń barlıq tarawlarında óz-ara tásirde bolıwları xalıqlardıń hár tárepten rawajlanıwın tezlestiredi.
Mámleketimizde statistikalıq maǵlıwmatlarǵa kóre, 136 millet, elat, xalıq hám etnik gruppalardıń wákilleri jasaydı. Olardıń hár biri óz milliy materiallıq úrp-ádetleri, dástúrleri, tiline konstitutciyaviy huqıqıy teńlikke iye. Ózbekstanda búgingi kúnde 100 den artıq milliy-materiallıq oray iskerlik kórsetip atır. Sol jóneliste oraylar dúziw boyınsha 15 ǵayratkor gruppa jumıs aparıp atır. Ózbekstanda birge millet wákillerine teń haqılı munasábet mámleket nızamı menen bekkemlengen. Bunıń ijoboti mekteplerimizde 9 milliy tilde oqıtıw jumısları, 20 tilde ǵalaba xabar baspaları iskerlik kórsetip atırǵanlıǵında kórinip atır :
2. Milletleraro tatıwlıq hám tolerantlıqtıń tiykarları.
Jáhán keń, dúnyada mámleket kóp, lekin bul dunyada ayrıqsha ana jurtımız, Ózbekstanımız jalǵız -yu birden-bir bolıp tabıladı. Ózbekstan dep atalmish yurtning birden-birligi onıń ayrıqsha tábiyaatı, bay tariyxı, miynetkeshinsonlari menen bir qatarda bul jerde túrli millet hám elat wákilleriniń birden-bir shańaraq perzentleri sıyaqlı jasawlarında kórinetuǵın bolıp atır. Bunday tatıwlıq, doslıq hám sheriklik óziniń tereń tariyxıy túbirlerine hám tiykarına da iye. Bul tiykarlar mámleketimiz Konstituciyasida bekkemlenip qoyılǵan. “Atap aytqanda, onıń 18-statyasında barlıq puqaralar birdey huqıq hám erkinliklerge iye bolıp, jinsi, ırqı, milleti, dini, social kelip shıǵıwı, ıqtıqatı, shaxsı jáne social poziciyasinen qaramastan nızamı aldında teń bolıp tabıladı degen qaǵıyda bekkemlenip qoyılǵan”.
Itibar berilsa, usı qaǵıydada milliy turmısqa, puqaralardıń milliy sezim-sezimlerine tiyisli zárúrli áhmiyetke iye bir qatar principler belgilep qoyılǵanına isenim payda etiw múmkin.
Birinshiden, puqaralardıń milliy tiyisliliklerinen qaramastan nızam aldında teńligi Bekkemlengen:
Ekinshiden, puqaralardıń diniy ıqtıqatınan qaramastan birdey huqıq hám erkinliklerge egaligi aytıp ótken. Diniy qádiriyatlar millet ruwxıylıqınıń ajıralmaytuǵın bólegi ekenin inabatqa alatuǵın bolsaq, usı qaǵıydanıń ámeliy áhmiyeti jaqtılasadı.
Úshinshiden, puqaralardıń ırqiy teńligi belgilengen, rasizmnen insanǵa jat ideologiya hám ámeliyattıń tariyxımızda ulıwma gúzetilmegenin bólek atap kórsetiw kerek.
Maǵlıwmatlarǵa kóre, 2000 jılda 36 mámlekette 40 ta, 2001 jılda bolsa 30 mámleketla 36 áskeriy daw júz bergen. Olardıń 27 tasi, yaǵnıy 75 procenti bunnan 10 jıllar aldın baslanǵan. Bul dawlardıń kópshiligi bir mámleket ishinde keshkenin itibarǵa alatuǵın bolsaq, olardıń milliy diniy hám ırqiy tiykarlardan kelip shıqqan puqaralıq urısları ekenin ańlatadı.
Respublika baynalminal mádeniyat orayı (RBMM hám) milliy mádeniyat orayı (MMM) dıń iskerligi bul erda jasawshı xalıqlardıń milliy dástúrleri, úrp ádetleri hám dástúrlerin qayta qayta tiklew, ruwxıylıq hám mádeniyattı rawajlandırıw milletleraro munasábetlerdi uyqaslastırıwǵa qaratılǵan.
3. Ózbekstanda milliy – diniy tolerantlıq hám dúnyalıqlıq. Dinlerdiń ulıwma insanıylıq mánisi, maqseti bir bolıp, olar tiykarınan bir-birlerine qarsı emes.
Diniy tolerantlıqtıń mánisi sonnan kelip shıǵadı. Jámiyet tariyxınan túrli dinga tiyisli adamlardıń qasında jasap kelgenligine kóplegen mısallar keltiriw múmkin. Biziń mámleketimiz aymaǵında da islam, da nasroniylik, iudoizm sıyaqlı dinler qasında jasap kelgen, diniy ámeller erkin atqarıw etilip kelingen. Sol dáwirlerde de oqımıslı adamlar, ilimpazlar bir-birinen úyrengenler, ustaz -shákirt bolıwǵan. Olardıń túrli dinlerge tiyisliligi bunday munasábetlerge halal bermegen.
Aytıw múmkin, diniy ań rawajlanıp, dinning mánisin tereńrek ańǵarıw menen diniy tolerantlıq da rawajlana bardı. Bul házirgi dáwirde diniy tolerantlıqtı jáne de kúshaytirmoqda. Házirgi waqıtta Ózbekstandaǵı túrli konfessiya tiyisli diniy shólkemler óz iskerligin óz-ara teń haqılılıq, óz ara doslıq hám sheriklik tiykarında ámelge asırıp atır. Diniy tolerantlıq túrli dinlerdiń, túrli dinlerge tiyisli adamlardıń óz ara doslıq munasábetlarinigina názerde tutmaydi, bálki ıqtıqatınan qaramastan barlıq adamlardıń teńligi ulıwma iygilikli maqset jolında da sheriklikti de óz ishine aladı.
Diniy qarawǵa kóre de, materiallıq, atap aytqanda, ilimiy qarawǵa kóre de insan eń joqarı janzat bolıp tabıladı.