Milliy Iqtisodiyotni taxlil qilishda qo'llaniladigan asosiy ko'rsatkichlar Reja

Iqtisodiy tahlilning metodi
Metod deb keng ma`noda obyektiv borlik tabiat va jamiyatdagi uzgarishlarni urganish va urganishga yondashishni tushunmok lozim. Tabiat, jamiyat va tafakkurning rivojlanish konunini tadqiq qilish va urganishning birdan-bir to`g`ri ilmiy metodi dialektik metodidir.
Materialistik dialektikaning xususiyatlari shundan iboratki, u iqtisodiy jarayonini uning birligida uzaro alokalari xarakat va rivojlanishida urganishni takazo etadi. Iqtisodiy tahlil metodi deb-xo`jalik jarayonlarini vujudga kelishi va rivojlanishiga dialektik usul orkali urganishga aytiladi. Iqtisodiy tahlil metodining uziga xos xususiyati mavjuddir. U kuyidagidan iborat:

1. 
   Korxona xo`jalik faoliyatini ifodalashda ko`rsatkichdan sistemasidan foydalanish.
   
2. 
   Ko`rsatkich sistemasini uzgarish sababini urganish.
   
3. 
   Uzgarish sababini bir-biri bilan uzviy boglikligi xamda sotsial iqtisodiy samaradorlikka ta`sirini aniklash.
   

Tahlil metodiga berilgan ta`rifda xo`jalik jarayonlarini urganishda dialektik usulda foydalanish takidlangan. Xo`jalik rivojlanishining uziga xos belgilari bulib, mikdor amalini sifat amaliga utishi yangi sifatni paydo bulishi karama-karshiliklar kurashi, eskininng urniga yangining paydo bulishi hisoblanadi.

• 
  iqtisodiy tahlil uziga xos xususiyatidan biri-bu xo`jalik jarayoni va vokiylikni ko`rsatkich sistemasi-rejasini tuzish iqtisodiy axborot sistemasini tuzishda shakllanadi.
  
• 
  ikkinchi xususiyati-xo`jalikdagi ko`rsatkichning uzgarish sababini urganish bu yerda ta`sir etuvchi omil ichida eng asosiysini aniklash va u ta`sirini mikdor jixatdan hisoblashdan iborat.
  
• 
  uchinchi xususiyati-ko`rsatkichni bir-biri bilan uzviy boglikligi aniklash va hisoblab topishdir.
  

Tahlilda qo`llaniladigan usullar va ularning klassifikatsiyasi

Xo`jalik faoliyatini tahlil etishda kupgina usuldan foydalaniladi. Bu usulni kuyidagi 2 guruxga ajratish mumkin:

1. 
   An`anaviy usul;
   
2. 
   Matematik usul;
   

An`anaviy usul-tarkibiga kuyidagini kiritish mumkin:

• 
  mutlok, nisbiy va urtacha mikdor ko`rsatkich;
  
• 
  takkoslash guruxlariga ajratish, indeks metodi, zanjirli boglanish, balans metodi.
  

Tahlilda mutlok, nisbiy va urtacha mikdor ko`rsatkichi orkali biznes rejaning bajarilishi ko`rsatkichni mikdor jixatdan uzgarishi aniklanadi.
Tahlilda eng kup qo`llaniladigan usul bu takkoslash usulidir. Uning kuyidagi shakli mavjud:

1. 
   Haqiqiy ko`rsatkichni biznes reja bilan takkoslash;
   
2. 
   Utgan yildagisi bilan takkoslash;
   
3. 
   Urtacha ko`rsatkich bilan takkoslash;
   
4. 
   Ilgor korxona ko`rsatkichi bilan tukkoslash.
   

Guruxga ajratish-urganilayotgan xodisani bir xil alomatiga karab tarkibiy kismga ajratish tushuniladi.
Guruxlantirish tahlilning muxim usulidir. Biron bir natijaga ta`sir etuvchi omil bir kancha bulsa, shudan eng asosiysini aniklash xam etuvchi omilni aniklashda bu usuldan foydalaniladi.
Balans usuli - bu bir-biri bilan bogliklik bir kancha mikdorning muvozanatiga ishonch xosil qilish yoki bir necha ma`lum omil yordamida no`malum omilning ta`sirini aniklash zarur bulgan xolda qo`llaniladi.
Zanjirli boglanish usuli-ishning natijasiga ta`sir etuvchi bir kancha omilni hisoblashda qo`llaniladi. Analizning bu usulini moxiyati xususida Marks bunday deb yozgan edi: "Omildan xar biri uzgaruvchan deb izchilik bilan karaladigan bulsa va boshkasi esa xar kanday kombinatsiyaning natijasi topiladi". Misol: Mahsulot xajmini biznes rejaga nisbatan uzgarishiga ishchilar soni va mahsulot umumdoroligining ta`siri.