Miniatyura: uzoq tarixga EGA bo'lgan san'at

- Iltimos, miniatyura mavzulari va texnikasi haqida gapirib bersangiz?

- Ilgari miniatyuralarda arabl shahar qissalari, Eron dostonlari qahramonlari, mashhur fors yoki turkiy she'riy asarlar qahramonlari hamda turli xil tarixiy voqealar tasvirlangan. Ayrim miniatyuralar xattotlik namunalari bilan birga Murakka albomlarida to'plangan va go'zallikdan bahramand bo’lish uchun xizmat qilgan.
Miniatyurada, avvalambor, yozuvning nozikligi, dekorativligi va belgilangan kanonlar doirasida syujetning talqini yuqori baholangan. Hozirgi kunda miniatyurachilar ko'pincha klassikaga aylangan ushbu mavzularga murojaat qilishadi.
O'rta asrlarda bo'yoq va mo’yqalamlar qo'lda tayyorlangan. Miniatyurist-rassomlar bo'yoqlarining pigmentlari sifatida tabiiy minerallar ishlatishgan, tuxum oqi yoki sarig'idan esa bog'lovchi moddalar sifatida foydalanishgan Osmon, kostyum detallari, me'morchilik yoki uy-rozg’or buyumlarining ornamental manzarasini tasvirlash uchun suyuq yoki choyshab oltindan, suvni tasvirlash uchun esa kumushdan foydalanilgan. Zamonaviy miniatyuristlar esa tayyor temperaturali bo'yoqlardan, akvarel va guashdan foydalanishga harakat qilishadi.

- Iltimos, o'zbek miniatyurasi maktabi haqida gapirib bersangiz?

- O'rta Osiyoda miniatyuralarning kelib chiqishi bosib olingan hududlardan asir kitob san'ati mutaxassislari va ustalarini olib kelgan Amir Temur bilan bog'liq.

XV asr oxiri va XVI asr boshlarida Maverannaxrga Shayboniylar o'zbek sulolasi kelishi bilan Buxoro va Samarqandda qo'l yozuvi kitoblari san'ati sifatida miniatyura jadal rivojlana boshladi. Bu davrda Buxoro miniatyura maktabining rivojlanishiga Kamoliddin Behzod ijodi katta ta'sir ko'rsatdi. Keynchalik Buxoro maktabi o'ziga xosligi bilan ajralib turadigan, o’zgacha noyob uslubni yaratadi aUshbu uslub haqida Evropaning eng yirik tadqiqotchilaridan biri F.Rishar, "Fors kitob san'ati tarixining alohida bobiga loyiqdir" degan edi. Samarqand miniatyurasi esa mahalliy an'analarni rivojlantirishda davom etmoqda.
Hozirgacha saqlanib qolgan O'zbekiston qo'lyozma kitoblari va kitob miniatyuralari namunalari bizga XV asrdan oxiridan XIX asrgacha bol’gan rivojlanish yo'lini kuzatishga imkon beradi. Mazkur davrda ushbu san'at gullab-yashnashnagan (16-17 asrlar) hamda uzoq vaqt turg'unlikni boshdan kechirdi. Usbu turg’unlik oxir-oqibat ushnu san’atning 19-asr oxiri - 20-asr boshlarida yo'q bo'lib ketishiga va uni litografik illyustratsiyalar bilan almashtirilishga olib keldi.