MİNİstrliGİ berdaq atindag’i qaraqalpaq ma’mleketlik universiteti
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 7.1. Metallıq baylanıs h’a’m metallardın’ fizikalıq qa’siyetleri.
- Kovalentli h’a’m ionlı baylanıstan usınday ayırmashılıg’ı bolg’an baylanıstın’ ayrıqsha tu’rin metallıq baylanıs deydi.
- 7.3. Metallardın’ ximiyalıq qa’siyetleri.
- 1-Keste. Metallardın’ kernewliginin’ elektroximiyalıq qatarı.
- 1. Pirometallurgiya usılı
- 2. Gidrometallurgiya usılı
- 3. Elektrometallurgiya usılı
6.6. İonlı-elektronlı usıl. Oksidleniw-qaytarılıw reaktsiyalarının’ ten’lemeleri ionlı-elektronlı usıl menen du’zilgende oksidleniw da’rejesi paydalanılmaydı. Bunda oksidleniw-qaytarılıw reaktsiyalarının’ ten’lemesin du’ziw ushın mınaday usıllar izbe-iz a’melge asırıladı: 1. Oksidlegish penen qaytarg’ıshtan g’ana turatug’ın reaktsiyanın’ sxemasın jazıw. Sonın’ menen qatar reaktsiyanın’ qanday ortalıqta (kislotalı, siltili, neytral) ju’retug’ının anıqlap, reaktsiyag’a N + , ON - - ionları yamasa suw molekulaları qatnasıwı mu’mkinligin umıtpaw. 2. Qaytarg’ıshtın’ oksidleniwin, oksidlegishtin’ qaytarılıwın jeke ten’lemeler tu’rinde ko’rsetiw. 3. Ha’r ten’lemenin’ on’ h’a’m shep ta’repindegi elementlerdin’ atom sanların ten’lestiriw. 4. Ha’r ten’lemenin’ on’ h’a’m shep ta’repindegi zaryadlardın’ ulıwma sanın ten’lestiriw. Bunın’ ushın h’a’r ten’lemenin’ sol jag’ına tiyisli elektronlar qosıladı yaki alınadı. Elektrondı qosıw teris zaryadlardın’ sanın arttıradı, al elektronlardı alıw on’ zaryadlardın’ ulıwma sanın arttıradı. 5. Tiyisli ko’beytkishlerdi paydalanıp eki ten’lemenin’ elektronlar sanın ten’lestiriw. 6. Usılay tayarlang’an qaytarg’ıshtın’ oksidleniw ten’lemesin h’a’m oksidlegishtin’ qaytarılıw ten’lemesin ag’zama-ag’za qosıp oksidleniw- qaytarılıw reaktsiyalarının’ ulıwma ten’lemesin jazıw. Oksidleniw-qaytarılıw reaktsiyasının’ ten’lemesinin’ durıslıg’ın mınaday belgiler da’lilleydi: 1). Ten’lemenin’ eki ta’repindegi h’a’r elementtin’ atom sanları o’z- ara ten’ bolıwı kerek. 2). Ten’lemenin’ shep ta’repindegi ionlardın’ zaryadlarının’ qosındısı on’ ta’reptegi ionlardın’ zaryadlarının’ algebralıq qosındısına ten’ bolıwı kerek. Mısal iretinde kislotalı ortalıqta eki zaryadlı temirdin’ dixromat ionı menen oksidleniw reaktsiyasının’ ten’lemesin du’zip ko’reyik. Reaktsiyanın’ sxemasın jazamız: %3 +g’ + C4 g’ O w -g’ + H + = %3 +q + C4 +q + HOH 79 Qaytarg’ıshtın’ oksidlenip h’a’m oksidlegishtin’ qaytarılıwın ko’rsetetug’ın jeke ten’lemelerin jazamız. Eki zaryadlı temir ionı u’sh zaryadlı temir ionına oksidlenedi: %3 +g’ ----------> %3 +q Temirdin’ on’ h’a’m shep ta’reptegi atomlarının’ sanı ten’, al zaryadların ten’lestiriw ushın shep ta’repten bir elektron alıp taslaymızda strelkanı ten’lik belgige almastıramız: %3 +g’ -a’3 = %3 +q (oksidleniw) Oksidlegish C4 g’ O 7 -2 ionı C4 +q ionına aylanadı: C4 g’ O 7 -2 ----------> C4 +q Kislotalı ortalıqta dixromat ionındag’ı kislorod ionları vodorod ionları menen birigip suw molekulaların payda etetug’ının eskerip qaytarılıw reaktsiyasın jazamız: C4 g’ O 7 -2 + 14H + -------> 2 C4 +q + wHOH Ten’lemenin’ on’ h’a’m shep ta’replerindegi zaryadlardın’ ulıwma sanı o’z-ara ten’ bolıwı ushın (shepte 12 on’ zaryad, on’da 6 on’ zaryad bar) shep ta’repke 6 elektron qosamızda strelkanı ten’lik belgige almastıramız: C4 g’ O 7 -2 + 14H + +6e = 2 C4 +q + wHOH (qaytarılıw) Oksidleniw h’a’m qaytarılıw protsesslerindegi elektronlardın’ sanın ten’lestiriw ushın eki ten’lemeni tiyisli ko’beytkishlerge ko’beytemiz. Tiyisli kobeytkishlerdi tabıw ushın qaytarg’ıshtın’ bergen h’a’m oksidlegishtin’ qabıllag’an elektronlarının’ sanlarına bo’linetug’ın ortaq bo’lim izlew jolın paydalanamız. Keltirilgen reaktsiya ten’lemelerinde temir ionının’ bergen bir elektronı menen dixromattın’ ionın qabıllag’an 6 elektronına bo’linetug’ın kishi san 6 nı 1 menen 6 g’a bo’lip ko’beytkishler tabamız. %3 +g’ -a’3 = %3 +q u’ C4 g’ O 7 -2 + 14H + +6e = 2 C4 +q + wHOH a’ 80 Ha’r bir ten’lemeni tiyisli koeffitsentlerge ko’beytip jazamız h’a’m eki ten’lemeni ag’zama-ag’za qosıp oksidleniw-qaytarılıw reaktsiyasının’ ulıwma ionlı ten’lemesin jazamız: 6 %3 +g’ - u’3 = u’ %3 +q C4 g’ O w -g’ + u’3 + a’n’ H + = g’C4 +q + wH g’ O 6 %3 +g’ + C4 g’ O w -g’ + a’n’ H + = u’ %3 +q + g’C4 +q + wH g’ O 6.7. Ta’kirarlau ushın sınaq soraular. 1. Oksidleniw dep qanday protsesske aytıladı ? 2. Qaytarılıw degenimiz ne ? 3. Atomnın’ oksidleniw da’rejesi degen ne ? 4. Oksidlegish degen ne ? Oksidlegishlerge mısallar keltirin’. 5. Qaytarg’ısh degen ne ? Qaytarg’ıshlarg’a mısallar keltirin’. 6. Elementlerdin’ oksidlegish-qaytarg’ısh qa’siyeti qalay ko’rinedi ? 7. Birikpelerdin’ oksidlegish-qaytarg’ısh qa’siyeti qalay ko’rinedi ? 8. Oksidleniw-qaytarılıw reaktsiyasının’ ten’lemesin du’ziw usılları qanday ? 9. Oksidleniw-qaytarılıw reaktsiyasının’ tu’rleri qanday ? 10. Oksidleniw-qaytarılıw reaktsiyasının’ barısına h’a’r qıylı sha’riyattın’ ta’siri qanday ? 11. Elektroximiyalıq reaktsiyalar degenimiz ne ? 12. Metal - eritpe shegarasındag’ı potentsiallar ayırması qalay kelip shıg’adı ? 13. Standart oksidleniw-qaytarılıw potentsialı degen ne ? 14. Metallardın’ kernewlik qatarın tu’sindirin’. 15. Elektrqozg’awshı ku’sh degenimiz ne ? 16. Elektroliz degen ne ? 17. Faradey nızamına anıqlama berin’. 18. Elementtin’ elektroximiyalıq ekvivalenti degen ne ? 19. Elektrolizdin’ praktikalıq a’h’miyetin tu’sindirin’. 81 Bap 7. Metallar. Elementlerdin’ da’wirlik sistemasındag’ı I A h’a’m II A toparshalardın’ s-elementleri (12 element), barlıq qosımsha toparshalardın’ d-elementleri (34 element), lantanoidlar menen aktinoidlar dep atalg’an f-elementler (28-element) h’a’m p-elementlerdin’ bazıbirleri (10 element) metallarg’a jatadı. Metallıq qa’siyetke iye elementlerdi ajıratıw ushın da’wirlik kestedegi bor elementinen astatqa deyin tuwrı sızıq ju’rgizemiz. Usı sızıqtın’ joqarısında biymetallar, al to’mengi ta’repinde metallar ornalasqan bolıp shıg’adı. 7.1. Metallıq baylanıs h’a’m metallardın’ fizikalıq qa’siyetleri. Metallardın’ sırtqı elektron qabatında birden to’rtke deyin g’ana elektronlar boladı. Sonlıqtan olar valentlik elektronların berip on’ zaryadlı ionlarg’a an’sat aylanadı. Metallardın’ kristallıq torları neytral atomlar menen kationlardan turadı. Metallarda ta’rtipsiz qozg’alıp ju’rgen elektronlar kationlarg’a tartılıp ximiyalıq baylanıs du’zedi h’a’m olar kationlar menen birigip waqıtsha neytral atomlar payda etiwi mu’mkin. Metallardag’ı ortaqlastırılg’an elektronlar birinshiden, ko’plegen kationlardı o’z ara baylanıstırıp turadı, ekinshiden metal boyı menen erkin qozg’alıp ju’redi. Kovalentli h’a’m ionlı baylanıstan usınday ayırmashılıg’ı bolg’an baylanıstın’ ayrıqsha tu’rin metallıq baylanıs deydi. Metallardın’ fizikalıq qa’siyetleri metallıq baylanıs arqalı tu’sindiriledi. Sınaptan basqa barlıq metallar qa’dimgi sha’riyatta qattı zatlar, tu’sken jaqtılıqtı shag’ılıstıratug’ın bolg’anlıqtan olar metallıq jıltıraqlıqqa iye. A’sirese gu’mis penen indiydin’ jıltıraqlıg’ı ju’da’ ku’shli. Alyuminiy menen magniyden basqa metallardın’ jıltıraqlıg’ı tek kesindi tu’rinde bayqaladı, al untakt ku’yinde qara ren’li boladı. Metallar elektr togin h’a’m jıllılıqtı jaqsı o’tkeredi. Sebebi metallardag’ı erkin elektronlar potentsiallar ayırmasının’ azg’antay ta’siri astında aq teris polyusten on’ polyuske h’a’reketlenedi. Metallardın’ jıllılıq o’tkizgishligi olardag’ı erkin elektronlardın’ terbelisli h’a’rekettegi ionlar menen udayı energiya almasınıp turıwı menen tu’sindiriledi. Metallardın’ sozılg’ıshlıq qa’siyetinin’ a’h’miyeti ju’da’ u’lken. Sırtqı soqqının’ ta’sirinen metallar formaların o’zgertedi h’a’m usı o’zgergen formasın ku’sh ta’siri toqtag’annan keyin de saqlap qaladı. Soqqı astına alıw arqalı metallardan juqa qan’ıltırlar, jin’ishke sımlar jasaydı h’a’m tu’rli buyımlar sog’adı. Metallardın’ ishinde en’ sozılg’ıshı altın. Mısalı 1 g. altınnan 3 km. uzınlıqtag’ı sım alıw mu’mkin. Platina, gu’mis, mıs, qorg’asın h’a’m temirdin’ de sozılg’ıshlıg’ı joqarı boladı, al sozılg’ıshlıg’ı en’ to’men metallg’a marganets jatadı. Tıg’ızlıg’ına qaray metallar jen’il ja’ne awır bolıp eki toparg’a bo’linedi. Tıg’ızlıg’ı 5 g/cm kubtan kem bolsa jen’il, al qalg’anları awır 82 metallar delinedi. En’ jen’il metall litiydin’ tıg’ızlıg’ı 0,53 g/sm 3 , en’ awır metall osmiydin’ tıg’ızlıg’ı 22,6 g/sm 3 . Qattılıg’ı jag’ınan da metallar bir-birinen ku’shli parıq qıladı. En’ jumsaq metallar bolg’an natriy menen kaliydi pıshaq kesedi, al en’ qattı metal volfram shiysheni kesedi. Metallardın’ balqıw temperaturası ken’ ko’lemde o’zgeredi. Ju’da’ an’sat balqıytug’ın metall sınap (T balqıw =- 39 0 C). Ju’da’ qıyın balqıytug’ın metall volfram (T balqıw =3370 0 C). İren’lerine qaray metallar iren’li ja’ne qara dep ekige bo’linedi. Qara metallarg’a temir h’a’m onın’ quyılmaları ja’ne temir menen quyılma tu’rinde qollanılatug’ın xrom h’a’m marganets jatadı. Qalg’an barlıq metallar iren’li delinedi. Usıg’an bola temir h’a’m onın’ quyılmaların o’ndiretug’ın sanaattı qara metallurgiya, al qalg’an metallardın’ o’ndiris tarawın iren’li metallurgiya dep ataydı. İren’li metallar siltilik, siltili-jer, siyrek h’a’m samorod metallar bolıp bo’linedi. Siyrek metallarg’a o’zlerinin’ jeke kenleri bolmag’an Be, Mo, W, V, Re cıyaqlı metallar. samorod metallarg’a ta’biyatta erkin h’alda ushırasatug’ın altın, platina, gu’mis h’.t.b. jatadı. Magnit maydanına qatnası boyınsha metallar u’sh toparg’a bo’linedi: 1. Ferromagnitlik metallar-h’a’lsiz magnit maydanının’ ta’sirinde magnitleniwge qa’biletli (mısalı, temir, kobalt, nikel h’.b.). 2. Paramagnitlik metallar-magnitleniwge h’a’lsiz qa’biletlilik ko’rsetiwshi (Al,C4,T8, h’.b.). 3. Diamagnitli metallar-magnitke tutılmaytug’ın (B8, Sn, C7). 7.2. Metallardın’ elektrodlıq potentsialları h’a’m olardın’ kernewlik qatarı. Qa’legen metall plastinkasın suwg’a yamasa metall duzının’ eritpesine batırg’anda suwdın’ polyusli molekulalarının’ ta’sirinen metaldın’ beti azlap eriydi. Bunın’ na’tiyjesinde elektronlar metall plastinkasının’ betinde qaladı, al kationlar eritpege ko’ship o’tedi. Biraq metalldın’ eriw protsessi ko’pke barmastan teppe-ten’lik h’al ju’zege keledi. Demek, ma’lim bir waqıt ishinde qansha kation eritpege o’tse, sonsha kation qaytadan metall plastinkasına keri qaytadı. Bul protsesstin’ ulıwma ten’lemesin mınaday ko’riniste jazıwg’a boladı: Me 0 + nH 2 O Me n+ · nH 2 O + ne - Eritpege ko’ship o’tken kationlar teris zaryadlang’an plastinkag’a tartılıp og’an jaqın ornalasadı. Solay etip metall plastinkasının’ teris zaryadlanıwı, al eritpenin’ on’ zaryadlanıwı saldarınan qos elektrlik qabat payda boladı (1-su’wret). Bunın’ na’tiyjesinde metall menen eritpe arasında payda bolg’an potentsiallar ayırması elektrodlıq potentsial dep ataladı. 83 + - + - - + + - - + + - - + + - - ZnSO 4 CiSO 4 eritpesi eritpesi a) b) 1-su’wret. Aktiv (a) h’a’m passiv (b) metallar menen olardın’ duzları eritpelerinin’ arasında qos elektrik qabattın’ payda bolıwı. Aktiv metallardı duzlarının’ eritpelerine batırg’anda eriydi h’a’m teris zaryadlanadı (1a-su’wret). Passiv metallar duzlarının’ eritpesinde erimeydi, eritpedegi metall kationları onın’ betine otıradı h’a’m onı on’ zaryadlaydı, al anionlar eritpeni teris zaryadlaydı (1b-su’wret). Solay etip, o’z duzlarının’ eritpelerine batırılg’an aktiv metallardın’ elektrodlıq potentsialları teris, al aktivligi to’men metallardın’ potentsialları on’ boladı. Ha’r bir elektrodtın’ potentsialı metaldın’ ta’biyatına, onın’ eritpedegi kontsentratsiyasına h’a’m temperaturag’a baylanıslı. Metallardın’ elektrodlıq potentsiaları olardın’ ximiyalıq aktivligin ko’rsetedi. Olardın’ potentsialların tikkeley o’lshewge bolmaydı. Sonlıqtan is ju’zinde salıstırmalı elektrodlıq potentsialların tabadı. Onın’ ushın salıstıratug’ın normal vodorod elektrodının’ absolyutlik potentsialın nolge ten’ dep qabıllaydı. O’z duzının’ kontsentratsiyası 1 mol-ion/l eritpesine batırılg’an metall menen normal vodorod elektrodının’ arasındag’ı potentsiallar ayırmasın metaldın’ normal potentsialı deydi. Metaldın’ potentsialı vodorod vodorod potentsialınan yag’ınıy nolden kishi bolsa minus tan’bası menen, al nolden u’lken bolsa plyus tan’bası menen belgilenedi. Vodorodtı qosa metallardın’ elektrodlıq potentsialarının’ artıwına qaray jaylastırılg’an qatar metallardın’ kernewlik qatarı boladı.(1-keste) 7.3. Metallardın’ ximiyalıq qa’siyetleri. Metallardın’ ximiyalıq aktivligi olardın’ valentlik elektronların beriw qa’biletine baylanıslı boladı. Elektronların an’sat beretug’ın metallar ku’shli qaytarg’ıshlar. qıyın beretug’ın metallar h’a’lsiz qaytarg’ıshlar. Metallardın’ qaytarg’ıshlıq qa’siyetleri olardın’ normal potentsiallarının’ sanlıq ma’nisi menen o’lshenedi. Kernewlik qatarında normal 84 potentsiallardın’ algebralıq ma’nisi kemeyiwine baylanıslı olardın’ qaytarg’ıshlıq qa’bileti artadı. Kernewlik qatarında aldında turg’an metal o’zinen keyin turg’an metaldı duzınan ıg’ıstırıp shıg’aradı: Mn 0 + Pb 2+ DNO 3 ) 2 = Mn 2+ DNO 3 ) 2 + Pb 0 Ci 0 + Hg 2+ DNO 3 ) 2 = Ci 2+ DNO 3 ) 2 + Hg 0 1-Keste. Metallardın’ kernewliginin’ elektroximiyalıq qatarı. Kation/Metal. E 0 ,V kation/Metal E 0 , V Kation/Metal E 0 , V L8 + / L8 -3,05 Al 3+ /Al -1,7 Sn 2+ /Sn -0,141 Pv + /Pv -2,93 T 3+ /T -1,21 Pv ts+. /Pv -0,126 K + /K -2,92 Mn 2+ /Mn -1,19 “e 3+ /”e -0,037 Cs + /Cs -2,923 2+ / -1,125 H/H 2 0,000 Ba 2+ /Ba -2916 C 2+ /C -0,852 B8 3+ /B +0,317 Sz 2+ /Sz -2,888 Zn 2+ /Zn -0,763 Ci 2+ /Ci +0338 Ca 2+ /Ca -2,864 Ca 2+ /Ca -0,56 Hg 2 2+ /Hg +0,796 Na + /Na -2,711 “e 2+ /”e -0,441 Ag + /Ag +0,799 Mg 2+ /Mg -2,37 Cd 2+ /Cd -0,404 Hg 2+ /Hg +0,852 c 3+ /c -2,077 In 3+ In -0,338 Pd 2+ /Pd +0,915 T 4+ /T -1,875 Co 2+ /Co -0,277 Ai u+ /Ai +1,498 Be ts+ /Be -1,847 N8 2+ /N8 -0,234 Ai + /Ai +1,691 Kernewlik qatarında vodorodtan aldın turg’an metal onı kislotalardan ıg’ıstırıp shıg’aradı: Mn 0 + 2H + Cl = Mn 2+ Cl 2 + H 0 2 Altın, platina h’a’m iridiyden basqa metallar oksidlegish kislotalarda eriydi. Bul jag’dayda metallar oksidlenedi, al kislota qaldıqları metallardın’ aktivligine h’a’m kislotalardın’ kontsentratsiyasına qaray h’a’r tu’rli h’alg’a deyin qaytarıladı: Ci + 2H 2 S 6+ O 4 = Si 2+ SO 4 + S 4+ O 2 + 2H 2 O 4Zn + 5H 2 S 6+ O 4 = 4Zn 2+ SO 4 + H 2 S 2- + 4H 2 O Ag + 2HN 5+ O 3 = Ag 1+ NO 3 + N 2+ O 2 + H 2 O kontsentirlengen 3Ag + 4HN 5+ O 3 = 3Ag 1+ NO 3 + N 2+ O + H 2 O 4Zn + 10HNO 3 = 4Zn 2+ DNO 3 ) 2 + N 3- H 4 NO 3 + 3H 2 O Oksidlegish kislotalarda erimeytug’ın altıng’a uqsag’an metallar “patsha arag’ı” dep atalatug’ın suyıqlıqta eriydi: Ai 0 + HN 5+ O 3 + 3HCl = Ai 3+ Cl 3 + N 2+ O + 2H 2 O 85 Aktiv metallar suw menen ta’sir etisedi h’a’m vodorodtı ıg’ıstırıp shıg’aradı: 2K + 2HOH = 2K 1+ OH + H 2 2”e + 3HOH = “e 3+ 2 O 3 + 3H 2 Amfoterlik metallar kislota menen de, silti menen de ta’sirlesedi: Sn + 2HCl = Sn 2+ Cl 2 + H 2 Sn + 2NaOH = Na 2 Sn 2+ O 2 + H 2 Metallardın’ ko’pshiligi biymetallar menen reaktsiyag’a kirisip oksidler, galogenidler, sulfidler, karbidler, nitridler, gidridler payda etedi: 2Al + 3Cl 2 = 2AlCl 3 “e + S = “eS Ca + 2C = CaC 2 3Mg + 2P = Mg 3 P 2 2C4 + N 2 = 2C4N Ca + H 2 = CaH 2 7.4. Metallardın’ ta’biyatta taralıwı. Metallar ta’biyatta erkin ja’ne birikpe tu’rinde ken’ taralg’an. Kernewlik qatarında vodorodtan keyin jaylasqan metallar g’ana erkin h’alında ushırasadı. Ma’selen, altın menen platina erkin h’alında, mıs,gu’mis h’a’m sınap erkin h’alında da, birikpe tu’rinde de gezlesedi. Jer qırtısında 7,5% alyuminiy, 4,2% temir, 3,25% kaltsiy, 2,4% natriy, 2,4% kaliy, odan keyin magniy h’a’m titan bar. Sanaatlıq ko’lemde metal o’ndiriwge jaramlı metallardın’ birikpelerin ken (ruda) deydi. Ta’biyatta bunday kenler oksidler, sulfidler, xloridler, karbonatlar, sulfatlar, fosfatlar tu’rinde taralg’an. Oksid tu’rindegi kenlerge qızıl temirtas “e 2 O 3 , qon’ır temirtas “e 2 O 3 ·H 2 O , magnit temirtas “e 2 O 4 , kuprit Si 2 O, boksit Al 2 O 3 ·2H 2 O, pirolyuzit MnO 2 , rutil T8O 2 , kassiterit SnO 2 jatadı. Culfid tu’rindegi kenlerge pirit “eS 2 , mıs jıltırı SiS , galenit PbS argentit Ag 2 S , kinovar HgS , mıs kolchedanı Si”eS 2 jatadı. Geyde kennin’ quramında eki yamasa odanda ko’p metallar ushırasıwı mu’mkin. Bunday kenlerdi polimetallı kenler dep ataydı. Mısalı xromlı temirtas “eO·C4 2 O 3 polimetallı kenge jatadı. 86 7.5. Metallardın’ alınıw usılları. Kennen metaldı alıw ushın onı erkin taw jınıslarınan bo’lip bayıtadı. Metallurgiya sanaatında kennen metall o’ndiriwdin’ tiykarg’ı tu’rlerine mınalar jatadı: pirometallurgiya, gidrometallurgiya, elektrometallurgiya. 1. Pirometallurgiya usılı boyınsha kendi joqarı temperaturada qaytarıw arqalı metall alınadı: SnO 2 + 2C = Sn + 2CO Si 2 O + C = 2Si + CO Eger ken duz tu’rinde bolsa, onı o’rtew arqalı oksidleydi h’a’m oksidti ko’mir, uglerod (II) oksid ja’ne vodorod penen qaytaradı. Mısalı: 2ZnS + 3O 2 = 2ZnO + 2SO 2 ZnO + C = Zn + CO 2MoS 2 + 7O 2 = 2MoO 3 + 4SO 2 MoO 3 + 3H 2 = Mo + 3H 2 O MeCO 3 = MeO + CO 2 MeO + S = Me + SO Domna peshlerinde temir kenlerinen shoyın balqıtqanda qaytarg’ısh sıpatında uglerod (II) oksidi qollanıladı: Fe 3 O 4 + 4CO = 3Fe + 4CO 2 Uglerod penen karbid payda etetug’ın metallardı oksidlerinen basqa aktiv metallar (Ve, Sa, Mg, Al) ta’sirinde qaytaradı. Bul usıl metallotermiya dep ataladı. Eger qaytarg’ısh iretinde alyuminiy qollanılsa usıldın’ atın alyuminotermiya deydi, mısalı: 3MnO 2 + 4Al = 3Mn + 2Al 2 O 3 C4 2 O 3 + 2Al = 2C4 + Al 2 O 3 2. Gidrometallurgiya usılı boyınsha h’a’r qıylı reaktivlerdi (H 2 SO 4 , KCN) ta’sir etip kendegi metaldı eritpege o’tkeredi h’a’m son’ınan metaldı basqa aktiv metall menen ıg’ıstırıp shıg’aradı yamasa elektroizge ushıratadı. Mısalı mıs (II) oksidi bar kendi ku’kirt kislotası menen shayıw arqalı mıstı eritpege o’tkeredi: SiO + H 2 SO 4 = SiSO 4 + H 2 O 87 Bunnan son’ sulfattag’ı mıstı temir menen ıg’ıstırıw arqalı ajıratıp aladı: SiSO 4 + Fe = Si + FeSO 4 Gidrometallurgiya usılı menen gu’misti, kadmiydi, tsinkti, molibdendi, urandı aladı. 3. Elektrometallurgiya usılı menen balqıg’an xloridlerden, oksidlerden, gidroksidlerden turaqlı elektr togi ta’sirinde ju’da’ aktiv bolg’an siltili, siltili-jer metalların h’a’m alyuminiydi aladı. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling