Ministrligi qaraqalpaqstan respublikasi

Birinshi basqısh. 1895 jıl A.S.Popov tárepinen sımsız telegraf - radio oylap 
tabıw etiliwi menen baslandı. Bul dáwirdegi baylanıs apparatları passiv 
elementlerden: sımlar, induktivlik túteleri, magnitlar, rezistorlar, kondensatorlar, 
elektromexanik apparatlar (almaslap jalǵawshılar, rele hám basqalar)dan ibarat edi. 
Ekinshi basqısh. 1906 jıl L.de Forest tárepinen birinshi aktiv elektron
ásbap - triod lampasınıń jaratılıwı menen baslandı. Triod - elektr signalların túrli 
ózgertiw usıllarına iye bolǵan, tiykarınan, quwat kúsheytiw ózgesheligine iye 
bolǵan birinshi aktiv elektron ásbap boldı. Kúshsiz signallardı elektron lampaları 
járdeminde kúsheytiw esabına telefon arqalı sáwbetlerdi uzaq aralıqlarǵa uzatıw 
múmkinshiligi júzege keldi. Elektron lampaları radio arqalı dawıs, muzıka, 
keyinirek bolsa televidenie arqalı suwretlerdi de uzatıwǵa ótiwge múmkinshilik 
ja
rattı. Ekinshi basqısh elektronika apparaturalari elementlerine elektron lampalar, 
rezistorlar, kondensatorlar, transformatorlar kiredi. 

---

Úshinshi basqısh. 1948 jılı Dj.Bardin, V.Bratteyn hám V.Shoklilar tárepinen 
qattı jismli (yarım ótkezgishli) elektronikaning tiykarǵı aktiv (kúsheytgish) elementi 
bolǵan bipolyar tranzistordıń jańalıq ashılıwı menen baslandı. Tranzistor elektron 
lampanıń barlıq funksiyaların orınlawǵa ılayıq. 
Tranzistor jaratılıwı menen, onıń almaslap jalǵawshı wazıypasın atqara alıw 
ózgesheligi, kishi ólshemleri hám joqarı isenimliliga kóre bir neshe mıń elektr 
radioelementlardan (ERE) shólkemlesken quramalı elektron apparat hám 
sistemalardı jaratıw múmkinshiligi tuwıldı. Bunday apparatlardı proektlestiriw 
júdá ańsat, lekin qátesinińz jıynaw hám islewin támiyinlew bolsa derlik múmkin 
emes edi. Gáp sonda, hár bir ERE bólek jaratılǵan edi (diskret elementler) hám 
basqa elementler menen individual baylanısıwdı (montajnı ) talap eter edi. Hátte 
júdá anıq montajda da úzilis, qısqa tutasıw sıyaqlı aljasıqlar júzege keler hám 
sistemanı tezlik penen jumısqa túsiwin támiyinlamas edi. Mısalı, 50 jıllar sońǵında 
jaratılıp atırǵan EHM lar o'nlab rezistor hám kondensatorlardı esapqa 
almaǵanda, 100 mıńǵa jaqın diodlar hám 25 mıńsha tranzistorlardan ibarat edi. 
Diskret elementler tómendegi ózgesheliklerge iye: ortasha quwatı 15 mvt, 
ólshemleri (baylanısıwları menen) 1 sm3, ortasha salmaǵı 1 g hám buzılıw 
itimallıǵı 10 -5 s-1. Nátiyjede diskret elementlerden dúzilgen EHM dıń shashilish 
quwatı 3 kvt, ólshemleri 0, 2 m3, salmaǵı 200 kg bolıp, hár bir saatta isten shıǵar 
edi. Bul álbette EHM jumıs qábiletin kishiliginen dárek beredi. Bunday diskret 
tranzistorlı texnika járdeminde quramalı elektron apparatlardı jaratıw 
múmkinshiligi joq. Sonday eken, buzılıwlar múmkinshiligı, ólshemleri hám 
salmaǵı, ózine túser bahası hám basqalar bir neshe dárejege kishi bolǵan sapalı 
jańa element baza jaratıw talap etińar edi. Integral mikrosxemalar tap sonday 
element baza studentlerine juwap berdi.