Ministry of higher and secondary specialized education of the republic of uzbekistan samarkand state institute of foreign languages

БАДИИЙ АДАБИЁТЛАР: 
1. Bruns Marianne. Die Lichtung. Mitteldeutscher Verlag Halle (Saale) 1972, 240 S. 
2. Hofe Güntner. Roter Schnee. Verlag der Nation, Berlin, 1976, 512 S. 
3. Hörig Ursula. Palermo und die himmelblauen Höschen. VEB Hinstroff Verlag Rostock, 1972, 186 S. 
4. Otto Herbert. Zum Beispiel Josef. Aufbau-Verlag Berlin und Weimar, 1972, 285 S. 
5. Reinowski Werner. Zwei Brüder. Mitteldeutscher Verlag Halle (Saale), 1972, 562 S. 
ТЕРМОЛОГИЯ ВА ҲАРБИЙ ТЕРМИНЛАР МУАММОСИ 
Раҳмонқулова Д.М. (ЧОТҚМБЮ) 
Annotation. In this article author retells about problems of Terminology and military terms. The 
military terms mainly used in military areas and its clear only for people who are in this sphere. For 
becoming more information about military terms there are many examples. There are many scientific 
discussions about differences between a sentence and terminology and military terms. 
Агар биз таржиманинг умумий муаммоларини эътиборсиз қолдирадиган бўлсак, унда ушбу 
термин муаммоси ҳарбий таржима учун энг муҳимдир. Ҳар қандай жанрдаги ҳарбий матнларнинг 
ўзига хос хусусияти уларнинг турли хил ҳарбий терминларига жуда юқори даражада 
тўйинганлигидир. Ҳарбий фан ва айниқса ҳарбий техниканинг жадал ривожланиши билан тобора 
янги терминлар ва терминологик иборалар пайдо бўлмоқда. Луғатнинг терминологик қатлами ҳарбий 
адабиётнинг энг ҳаракатчан элементига айланмоқда ва унинг жадал ривожланиши бизни 
терминологиянинг маълум бирлаштирилишига ва ундан қонуний тартибда фойдаланишни тартибга 
солишга мажбур қилмоқда. Деярли барча мамлакатларда илмий терминологияни бирлаштириш учун 
махсус терминологик комиссиялар тузилиб, билим соҳалари учун махсус терминологик қўлланмалар, 
луғатлар нашр этилади. Бу катта иш жуда зарур бўлиб қолди, чунки луғатдан фойдаланишни 
буюртма қилмасдан, ҳарбий матнларни тушуниш қийинлашади. Бироқ, бирлашишга қарамай, 
терминлар ва терминларнинг миллий хусусиятлари сақланиб қолинмоқда ва бирлашувнинг ўзи турли 
мамлакатларда турлича амалга оширилмоқда, ҳарбий терминлар ўзларининг миллий хусусиятларини 
сақлаб қолмоқдалар. Буларнинг барчаси муддатли ва ҳарбий терминлар муаммосини ҳарбий 
таржиманинг энг муҳим муаммосига айлантирмоқда. Гап шундаки, ҳозиргача тил адабиётида 
"термин" тушунчасини аниқлаш масаласида тўлиқ бирлик йўқ. Ушбу масала бўйича илмий 
мунозараларнинг моҳиятига кирмасдан, биз ҳали ҳам оддий сўз ва термин ўртасидаги фарқни, бу 
ҳолда ҳарбий нарсага аниқлик киритишга ҳаракат қиламиз. 
Маънолар назариясининг асосий қоидаларини кўриб чиқсак, биз сўзнинг маънони акс 
эттирувчи лингвистик белги эканлигини ва белгининг маъноси унинг турли хил воқелик объектлари 
(инсон онгида - белгилари), тушунчалар ёки турли хил муносабатлар билан боғланиш қобилиятидир. 
белгилари ўртасида, ёки тушунчалар ўртасида, ёки улар ва бошқалар бир вақтнинг ўзида 
ривожлантириш. Юқорида биз сўзни қўллашнинг турли семантик даражалари ҳақида гаплашдик: 
сўзнинг ўзаро боғлиқлиги, контсептуал, нисбий ва синтактик даражаси. Бундан келиб чиқадиган 
муҳим хулоса - бу сўзнинг турли объектларга тааллуқли бўлиши мумкинлиги, яъни. Бир сўзнинг бир 
нечта маънога эга бўлиш қобилияти, кундалик ҳаётда айтганда одатий бўлганидек, бир нечта лексик 
маънолар ҳақида гапириш аниқроқ бўлади, чунки сўзнинг ягона маъноси фикрларни нутқ 
маҳсулотларига айлантириш оператори бўлиш қобилиятидир.
Термин бу хусусиятларга эга бўлган сўз бўлиб, уни тил белгиларининг махсус тоифасида 
ажратиб туради. Оддий сўзлардан фарқли ўлароқ, термин битта тушунча, битта белги ёки бир хил 
объектлар гуруҳи бўлиши мумкин бўлган воқеликнинг фақат битта объекти билан боғлиқ бўлиши 
мумкин. Битта ва бир хил терминни турли хил семантик даражалар билан боғлаш мумкин эмас, бу 
маънода бу термин ҳар доим ҳам бир хил маънога эга эмас. Бироқ, бу аниқ эмасликни фақат битта 
билим соҳаси доирасида кузатиш мумкин, чунки бошқа соҳада худди шу белги мутлақо бошқа 
тушунчани ёки воқеликнинг мутлақо бошқа объектини англатиши мумкин. Бироқ, инсон фаолияти ва 
билимларининг бир соҳасида, термин бир маъноли бўлиб қолишга мойилдир. Агар сўзнинг лексик 
маъноси контекст билан белгиланадиган бўлса, унда бир хил билим соҳасидаги терминнинг маъноси 

---

416