Ómir qáwipsizligi páni haqqinda tu`sinik. (2 saat)

Mámleketlik standartları:
1. “Ayrıqsha jaǵdaylarda qáwipsizlik. Tiykarǵı túsindirmelerdiń atamaları hám táripleri” (Óz. Dst 981:2000).
2. “Ayrıqsha jaǵdaylarda qáwipsizlik. Texnogen ayrıqsha jaǵdaylar. Atamalar hám tárepler” (Óz. Dst 1015:2002).
3. “Ayrıqsha jaǵdaylarda qáwipsizlik. Texnogen ayrıqsha jaǵdaylar”.
4. “Ayrıqsha jaǵdaylarda qáwipsizlik. Ayrıqsha jaǵdaylar monitoringi hám prognozlaw. Atamalar hám tárepler”. (Óz. Dst 1015:2002).
5. “Ayrıqsha jaǵdaylarda qáwipsizlik. Ayrıqsha jaǵdaylar monitoringi hám prognozlaw. Tiykarǵı qańǵıydalar” (Óz. Dst 1016:2002).
6. “Ayrıqsha jaǵdaylarda qáwipsizlik. Texnogen ayrıqsha jaǵdaylar orayları. Jaraqatlawshı faktorlar. Jaraqatlawshı tásir kórsetkishlerdiń nomenklaturası”. (Óz. Dst 1017:2002).
7. “Ayrıqsha jaǵdaylarda qáwipsizlik. Tábiyiy ayrıqsha jaǵdaylar orayları. Jaraqatlawshı faktorlar. Jaraqatlawshı tásir kórsetkishlerdiń nomenklaturası” (Óz. Dst 1018:2002).
3. Ózbekstan Respublikasında miynet hofazasini nazorat qiluvchi tashkilotlar.
4. Ómir qáwipsizligi qonunchiligiga rioya qilish bo`yicha texniq xodimlarning javobgarligi.
5. Ómir qáwipsizligi táminlewdi moliy


3-Lekciya.
O`ndiris sanitariyasi ham gigenasi.
(Islep shigariwda miynet qáwipsizligi)

1 Miynetti qorǵawdı ámelge asırıwdı mámleket tárepinen qadaǵalaw.

2 Miynet qáwipsizligi normativleri hám standartları. Miynet huqıqı ilimi hám onıń dárekleri.
3 Miynet shártnaması. Miynet qatnasların shólkemlestiriw
4 Jumısqa qabıl etiw.
5 Miynet qatnasların biykar etiw.
Tayanısh sózleri: Miynet nızamları. Miynet ilimi. Jámáát shártnaması. Miynet shártnamaları. Jumısqa qabıllaw. Basqa jumısqa ótkeriw. Jumıstan bosatıw. Miynetti qorǵaw boyınsha shártnamalar. Mámleketlik qadaǵalaw shólkemleri. Miynetti qorǵaw bólimi. Miynet qáwipsizligi standartları dizimi.
Miynetkeshlerdiń densawlıǵın qorǵaw, qáwipsiz jumıs sharayatların jaratıp beriw, kásiplik keselliklerdi hám óndirislik jaraqatlardı joq etiw Ózbekistan Respublikası húkimetiniń tiykarǵı ǵamxorlıqlarınan biri bolıp esaplanadı. Miynet nızamları kodeksinde hayallar miyneti, jaslar miyneti, kollektivlik shártnama, jumıs waqtı, jumıs haqı, miynetti qorǵaw tarawında qadaǵalaw hámde basqada máseleler shólkemlestirilgen. Sol máseleler ámeldegi miynet haqqındaǵı nızamlar jobasında engizilgen.Kárxana hámde mekeme baslıqları hámmege den-sawlıq hám qáwipsiz miynet sharayatların jaratıw, hawa ortalıǵınıń shańlanıw hám gazlanıw, shawqım, tońıw, nurlanıw hám miynettiń basqada zıyanlı táreplerin kemeytiw hámde joq etiw ushın islep shıǵarıw ortalıqların avtomatlastırıw hám mexanizatsiyalastırıwdı ornatıw júklengen.Mashina hám mexanizmler proektleri qáwipsizlik texnikası hám islep shıǵarıw sanitariyası talaplarına juwap beriwi kerek. Qandayda bir jańa mashina yaki mexanizm miynetti qorǵaw talaplarına juwap bermese, óndiriske engizilmeydi, buǵan miynet nızamında ayrıqsha áhmiyet berilgen.Kárxana basqarması miynetti qorǵaw ilajların rejelestiriw, materiallıq jaqtan támiyinlewi shárt. Óz waqtında jumısshılar hám xızmetkerlerdi buyrıqlar menen tanıstırıwı hám olardı islep shıǵarıw sanitariyası qaǵıydalarına boysınıwın támiyinlewi kerek.Miynet haqqındaǵı nızamlar jıynaǵında jańa texnologiyalıq ásbaplardı, mashina-úskenelerdi táminlewde hám kárxanalardı qayta tiklewde miynetti qorǵaw talaplarınıń orınlanıwına ayrıqsha itibar beriledi.Miynet talaplarına juwap bermeytuǵın kárxanalardı jumısqa túsiriwge ruxsat berilmeydi. Salamat hám qáwipsiz jumıs sharayatları jaratılmaǵan tsex, bólim, yaki kárxananıń jumısqa túsiriliwi qadaǵan etiledi. Jańa hám qayta dúzilgen islep shıǵarıw obektlerinde paydalanıwǵa tapsırıw, mámleketlik sanitariya hámde texnikalıq baqlaw hám kárxananıń kásiplik awqam komiteti tárepinen ruxsat berilmegenge shekem ruxsat etilmeydi. Miynetti qorǵaw nızamında tómendegiler kórsetilgen:
- kárxanalarda miynetti qorǵawdı payda etiw qaǵıydaları, onı rejelestiriw hám qarjı menen támiyinlew;
- qáwipsizlik texnikası hám óndiris sanitariyası qaǵıydaları, sonıń menen birge kásiplik kesellikler hám óndirislik jaraqatlarınan saqlanıw jeke zatları, zıyanlı jumıs sharayatları ushın jarima tólew;
- hayallardıń, jaslardıń hám miynet imkaniyatları sheklengenlerdiń miynetin qorǵaw qaǵıyda hám normativleri;
.- miynetti qorǵaw tarawında mámleketlik hám jámiyetlik qadaǵalaw shólkemleriniń xızmetin tártipke salıwshı qaǵıydalar;
- miynetti qorǵaw nızamları buzılǵanda qollanılatuǵın juwapkershilik.
Hár jılı kárxana, basqarması menen kollektiv arasında miynet sharayatın jaqsılaw jumıs haqı, dem alıw waqtı hám basqada huqıq máseleleri haqqında shártnama dúziledi.
Kollektiv shártnamasınıń orınlanıwın kárxana kásip awqamı komiteti adminstrattsiya menen birge 1-jılda 2-3 márte tekserip turadı. Tekseriw nátiyjeleri jumısshı hám xızmetkerlerdiń ulıwma májilisinde qaraladı. 1993-jılı Ózbekstan Respublikasında miynetti qorǵaw haqqında nızam qabıl etildi. Onda Ózbekstan puqaraları hám shet ellik puqaralarda miynet iskerligi protsessinde ómirin hám den-sawlıǵın qorǵaw huqıqına iye, delingen. Onda insan ómiri hám den-sawlıǵı óndiris nátiyjelerinen joqarı qoyıladı. Miynetti qorǵaw talaplarına juwap bermeytuǵın qanday da bir joybar, jańa yaki remontlanǵan kárxana tsex, mashina, úskene jumısqa túsiriwge ruxsat etilmeydi. İslewshilerdińómirine qáwip tuwdıratuǵın obektler toqtatıp qoyıladı. Hár bir kárxana hár jılı kollektiv shártnamasına muwapıq miynetti qorǵawǵa belgili muǵdarda qárejet ajratadı. Zıyanlı hám qáwipli jumıs sharayatları bar bolǵan kárxana yaki tsexlarda hár bir jumısshını pulsız ayaq kiyim hám jeke qorǵanıw quralları menen támiyinlew kózde tutılǵan. İslewshiler sanı 50 adamnan artıq bolǵan barlıq kárxanalarda miynetti qorǵaw xızmeti (injener lawazımı) engiziledi. Qáwipli jumıs orınlarına jumısqa alıp atırǵan waqıtta olardı arnawlı oqıtıw, imtixan alıw hám bilimlerin sınap turıw kózde tutıladı. Sonıń menen birge jumıs iskerligin bir bólek hám tolıǵı menen joǵaltqan jumısshı yaki xızmetkerge kollektiv shártnamasında kórsetilgenindey bir márte beriletuǵın napaqa jábirleniwshiniń keminde ortasha 1-jıllıq napaqası muǵdarında bolıwı kerek. Ólim menen tamamlanǵan baxıtsız hádiyselerde bul shama jábirleniwshiniń keminde 6-jıllıq napaqası muǵdarında bolıwı kózde tutılǵan. Hárekettegi «Miynet haqqında nızamshılıq tiykarları» na baylanıslı miynetti qorǵaw hám miynet haqqındaǵı nızamdı qadaǵalaw tómendegi mámleketlik hám jámiyetlik basqarmaları tárepinen alıp barıladı.