Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universitetini Jizzax Filliali

---

Mirzo Ulug’bek nomidagi 
O’zbekiston Milliy 
Universitetini Jizzax Filliali 
Axborot tizimlari va 
texnalogiyalari yo’nalishi 1- 
kurs 915-21 guruh talabasi 
Namozova Sarvinozning 
Algoritmik tillar va Dasturlash 
fanidan tayyorlagan 
 
MUSTAQIL ISHI 
 
 

---

1. Kirish 
1 Modulli dasturlash haqida . 
2 Modulli dasturlashning ishlatilishi. 
2. Asosiy qism
1. C# dasturlash tili haqida qisqacha ma’lumot 
2. C# dasturlash tilining massiv operatori
Imkoniyatlar. 
Modul mantiqiy boғlangan elementlar majmuidir. Modul boshqa 
modullar yoki dasturlar foydalanishi uchun mo’ljallangan bo’ladi. 
Modul tayyor dasturlarni saqlash uchun mo’ljallangan.
Modulning o’zi bajariluvchi dastur bo’lmaydi. Uning obektlarini
boshqa dasturlar (protseduralar, funktsiyalar) ishlatadi. Modulda bitta kirish va 
bitta chiqish bo’ladi. Kirishiga boshlanғich
mahlumotlar beriladi, modul ularni qayta ishlaydi va natijalarni
chiqishga uzatadi, ya’ni quyidagi printsipni amalga oshiradi
IPO (Input – process – Output) – kirish -jarayon- chiqish;
Har bir modul o’zidan yuqoridagi modul tomonidan chaqiriladi va
ishini tugatgandan so’ng boshqarishni o’zini chaqirgan modulga
topshiradi. 
Modulli dasturlash. Bu erda asosiy g'oya mustaqil dasturiy birliklar - modullar 
ichida ma'lumotlar va protseduralarni "yashirish" edi . Ushbu g'oya dastlab N. 
Virth tomonidan Modula algoritmik tilida (1975-1979) amalga oshirilgan, keyin 
u o'sha paytda keng tarqalgan boshqa dasturlash tillari tomonidan "tanlangan".
Faraz qilaylik, elektr quvvati bor, devorlarida bir nechta savdo nuqtalari mavjud. 
Ushbu tizim turli xil elektr jihozlarini, masalan, mikroto'lqinli pechni, kir yuvish 
mashinasini, quritgichni va boshqalarni ulashga imkon beradi. 
Ushbu qurilmalar, ular joylashgan joyidan qat'i nazar, ulangan va yoqilgan holda 
o'zlarining aniq vazifalarini bajarish uchun mo'ljallangan. 
Ilova modullari xuddi shu falsafaga amal qilishi kerak. Bu shuni anglatadiki, ular 
faqat qaysi dasturda bo'lishidan qat'i nazar, hatto qaysi dasturga ulangan 
bo'lishidan qat'i nazar, o'zlarining aniq vazifalarini bajarishlari kerak. 
Bundan tashqari, elektr moslamasini rozetkadan osongina o'chirib qo'yish mumkin 
bo'lganidek, modul ham dasturdan osongina olib tashlanadigan tarzda ishlab 
chiqilishi kerak. 
Elektr moslamasini olib tashlash boshqa ulangan qurilmalarning ishlashiga ta'sir 
qilmagani kabi, dasturdan modullarni olib tashlash ushbu dasturdagi boshqa 
modullarning ishlashiga ta'sir qilmasligi kerak. 

---

C# (Si Sharp - deb talaffuz qilinadi) leksik jihatdan kengaytirilgan, imperativ, 
deklarativ, funktsional, umumiy, ob'ektga yo'naltirilgan (sinfga asoslangan) va 
komponentlarga yo'naltirilgan dasturlash fanlarini o'z ichiga olgan umumiy 
maqsadli, ko'p paradigmali dasturlash tili. U 2000 yilda 
Microsoft
 tomonidan 
.
NET
 tashabbusi doirasida ishlab chiqilgan va keyinchalik Ecma (ECMA-334) va 
ISO (ISO / IEC 23270: 2018) tomonidan xalqaro standart sifatida tasdiqlangan. 
Misol
[
tahrir
]
using System; 
namespace AssalomuAlaykum { 
class Program { 
static void Main(string[] args) { 
Console.WriteLine("Hello, world!"); 
} 
} 
} 
C# tili tarixi
[
tahrir
]
Kompyuter tillari oʻz-oʻzidan emas, balki oʻzaro bir-biriga bogʻliqlikda mavjud 
boʻladi. Har qanday yangi til u yoki bu shaklda oldingi yaratilgan tillarning 
xossalarini oʻziga meros qilib oladi, yaʼni ketma-ketlik prinsipi amalga oshiriladi. 
Natijada bitta tilning imkoniyatlari boshqalari tomonidan foydalaniladi (masalan, 
yangi xususiyatlar mavjud kontekstga birlashtiriladi, tilning eski tuzilishlari esa 
oʻchirib yuboriladi). Kompyuter tillarining evolyutsiyasi shunday tarzda roʻy 
beradi va dasturlash mahorati takomillashtiriladi. C# tili yuqoridagilardan istisno 
emas, u boshqa dasturlash tillarining koʻplab foydali imkoniyatlarini meros qilib 
oldi va dunyoda eng koʻp qoʻllaniladigan ikkita kompyuter tillari — Ci, C++, 
shuningdek Java tili bilan uzviy bogʻliqdir. C# tili 1972 yilda Nyu-Djersi 
shtatining Myurrey-xill shahrida Bell Laboratories kompaniyasining tizimli dastur 
tuzuvchisi 
Dennis Richie
 tomonidan yaratilgan. Bu til oʻzini shunchalik yaxshi 
koʻrsatdiki, oxir oqibatda unda 
Unix
 operatsion tizimlarining 90 % yadro kodlari 
yozildi (oldin quyi darajadagi til assemblerda yozilgan). C# ning vujudga 
kelishidan oldinroq yaratilgan tillardan, (
Pascal
 ulardan eng mashhuri hisoblanadi), 
yetarli darajada muvaffaqiyatli foydalanilgan, lekin aynan C# tili dasturlashning 
zamonaviy davri boshlanishini belgilab berdi. 
1960-yillarda
 dasturlash 
texnologiyalaridagi strukturaviy dasturlashlarning paydo boʻlishiga olib kelgan 
inqilobiy oʻzgarishlar C# tilini yaratish uchun asosiy imkoniyatlarni belgilab berdi. 
Strukturaviy dasturlashlarning paydo boʻlishiga qadar katta dasturlarni yozish 
qiyin boʻlgan, satr kodlari miqdorining oshishi sababli dasturlarning oʻtish joylari 
chalkash massalariga aylanib ketishiga olib keladi. Strukturaviy tillar dastur 
tuzuvchi instrumentariysiga shartli operatorlarni, lokal oʻzgaradigan tartiblarni va 
boshqa mukammallashtirishlarni qoʻshib bu muammoni hal qildi. Shunday tarzda 

---

nisbatan katta dasturlarni yozish imkoniyati vujudga keldi. Aynan C# tili kuch, 
elegantlik va maʼnodorlikni oʻzida muvaffaqiyatli birlashtirgan birinchi 
strukturaviy til boʻldi. Uning boʻlishi mumkin boʻlgan xatolar masʼuliyatini tilga 
emas dastur tuzuvchi zimmasiga yuklaydigan prinsiplar bilan inobatga olgan holda 
sintaksisdan foydalanishdagi qisqalik va osonlik kabi xususiyatlari tezda koʻplab 
tarafdorlarini topdi. Bugungi kunda biz mazkur sifatlarni oʻz oʻzidan 
anglashiladigan deb hisoblaymiz, lekin S da birinchi marotaba dastur tuzuvchiga 
zarur boʻlgan ajoyib yangi imkoniyatlar mujassamlashtirilgan. Natijada 1980 
yillardan boshlab S strukturaviy dasturlash tillari orasida eng koʻp 
foydalaniladiganlaridan biri boʻlib qoldi. Biroq, dasturlashning rivojlantirish 
choralariga koʻra bundanda kattaroq dasturlarni qayta ishlash muammosi kelib 
chiqmoqda. Loyiha kodi maʼlum bir hajmga yetgan zahoti (uning raqamli 
ahamiyati dastur, dastur tuzuvchi, foydalanilgan instrumentlarga bogʻliq boʻladi, 
lekin taxminan 5000 satr kodlari nazarda tutilayapti) S-dasturlarini tushunish va 
kuzatib borishda qiyinchiliklar yuzaga keladi. 
OYDning
 vujudga kelishi va 
C++
 tilining yaratilishi 
1970 yillar oxirida koʻplab loyihalar S strukturaviy dasturlash tili yordamida qayta 
ishlash uchun oson boʻlgan eng yuqori hajmga erishgan. Endi bularga yangicha 
munosabat talab qilina boshlandi va ushbu muammoni hal etish uchun dastur 
tuzuvchiga katta hajmdagi dasturlar bilan ishlash imkonini beruvchi obʼektga 
yoʻnaltirilgan dasturlash (OYD) yaratildi. Hamonki, oʻsha vaqtda S eng ommabop 
til boʻlishiga qaramasdan OYD ni qoʻllab-quvvatlamadi, uning obʼektga 
yoʻnaltirilgan (keyinchalik C++ deb atalgan) versiyasini yaratish zarurati tugʻildi. 
Bu versiya oʻsha Bell Laboratories kompaniyasining xodimi 
Brian 
Straustrup
 tomonidan 1979 yil boshida ishlab chiqilgan. Dastlab yangi til „C 
sinflar bilan― degan nom oldi, lekin 1983 yilda C++ deb qayta nomlangan. U 
oʻzida C tilini toʻla qamrab oladi (yaʼni, C C++ uchun poydevor boʻlib xizmat 
qiladi) va obʼektga yoʻnaltirilgan dasturlashni qoʻllab-quvvatlash uchun 
moʻljallangan yangi imkoniyatlarni namoyon qiladi. Aslida C++ C tilining 
obʼektga yoʻnaltirilgan versiyasi hisoblanadi, shuning uchun C ni biluvchi dastur 
tuzuvchi uchun C++ da dasturlashga oʻtishda yangi tilni emas, balki faqatgina 
OYD ning yangi konsepsiyasini oʻrganish kifoya qiladi. C++ tili uzoq vaqt 
mobaynida sifatga etibor bermay, faqat miqdor oshirish, hajmni kengaytirish 
jihatidan rivojlandi va soya ostida qolib ketdi. 1990 yillar boshida u ommaviy 
ravishda qoʻllanila boshlandi va katta yutuqlarga erishdi, oʻn yillikning oxirida esa 
dasturiy taʼminotni qayta ishlashda eng keng foydalaniladigan va bugungi kunda 
ham peshqadamlik qilayotgan tilga aylandi. Shuni anglash muhimki, C++ ni ishlab 
chiqilishi yangi dasturlash tilini yaratishga intilish hisoblanmaydi, balki faqatgina 
etarli darajada muvaffaqiyatli tilni takomillashtirayapti va toʻldirayapti. Bunday 
qarash, hozirda ham kompyuter tillarini rivojlantirishning yangi yoʻnalishlarida 
qoʻllanilayapti. 
Dasturlash tillarida buyruqlar va amallar ma’lum kodlar (raqamlar) bilan
ifodalangan bo’lib, ular ShK qurilmalari adreslari bilan bevosita ishlashga

---

mo’ljallangan va mashina tili deb ham yuritiladi. Dasturlash tillarida ko’rsatmalar
inson tiliga yaqin bo’lgan so’zlar va dastur tuzish uchun juda qulay.
Axborot texnologiyalarining jadal sur’atlar bilan rivojlanishi, Internet ning
paydo bo’lishi, yangidan yangi va ma’lum maqsadlarga mo’ljallangan Dasturlash
tillari va muhitlari yaratildi va yaratilmoqda. Ularga misol sifatida dBase, KARAT,
LISP, FoxPro, Simula, HTML, Java, Java Script, Delphi, Visual Basic, C
, C#
kabi tillar va dasturlash muhitlarini keltirish mumkin. Hozirgi kunga kelib ob’ektga
yo’naltirilgan va vizual dasturlash texnologiyalari keng tarqalmoqda.
C# universal dasturlash tili bo’lib, xar xil darajadagi masalalar uchun yechim
topish mumkin. C# tilining asosiy tushunchalaridan biri bu klasslardir. Klass bu –
33
foydalanuvchi tomonidan yaratilgan (ifodalangan) til. C# tilida C va C++ tillarning
deyarli barcha imkoniyatlari saqlangan. C va C++ tillarda tayyor xoldagi
dasturlarga qayta o’zgarish kiritganda ham C# kompilyatori dastur matnidan
xatoliklar topmaydi. Ya’ni dasturni xar ikkala tilda xam foydalanib tuzish mumkin.
Dasturlashda o’zgaruvchilardan foydalanmasdan dastur ishlash mumkin
emas. O’zgaruvchilar o’zida qiymatlarni saqlaydi, bu qiymatlar vaqtinchalik
operativ xotirada saqlanib turadi. O’zgaruvchilarning nomlari bo’ladi, nomlar lotin
alifbosining a dan z gacha bo’lgan oraliqdagi harflar bilan belgilanadi. Bundan
tashqari o’zgaruvchi nomlarini faqat bitta harf emas bir necha harflar ketma-ketligi
bilan ya’ni so’zlar bilan belgilash mumkin.
Sonlar bilan harflar orqali belgilash mumkin, lekin harflardan oldin son
kelishi mumkin emas. O’zgaruvchining asosiy turlari sonli o’zgaruvchi, satriy
o’zgaruvchi, simvolli o’zgaruvchi, mantiqiy o’zgaruvchilar bo’lib bo’linadi. Sonli
o’zgaruvchilarga faqat sonlar kiradi, 0, 5, -10, -5.6, 4995 va h. Satriy
o’zgaruvchilarga esa satrlar kiradi. Simvolli o’zgaruvchilar qiymati faqat bitta
simvoldan iborat bo’ladi. Mantiqiy o’zgaruvchilarga faqat ikkita qiymat beriladi
rost, yolg’on ya’ni true, false.
C# tilida butun sonli o’zgaruvchilarda 8 ta tip ishlatiladi, ular quyidagi
jadvalda berilgan.
Tip nomi
Baytlar soni
Qiymatlar diapazoni
sbyte
1
-129 dan 128 gacha
byte
1
0 dan 255 gacha
short
2
-32,768 dan 32,767 gacha
ushort
2

---

0 dan 65,535 gacha
int
4
-2,147,483,647 dan 2,147,483,647
gacha
uint
5
0 dan 4,294,967,295 gacha
long
8
-9,223,371,036,854,775,808 dan 34
9,223,372,036,854,775,807 gacha
ulong
8
0 dan 18,446,744,073,709,551,615
gacha
Quyida esa C# tilida kasr sonli o’zgaruvchi tiplari keltirilgan.
Tip nomi
Baytlar soni
Qiymatlar diapazoni
float
4
+- 1.5 * 10^-45 dan +-3,4 * 10^38 gacha
double
8
+-5 * 10^-324 dan +-1.7 * 10^308 gacha
decimal
12
+-1 * 10 ^-10 dan +- 7.9 * 10^28 gacha
float tipidagi o’zgaruvchiga qiymat berganda qiymat oxiriga ―f‖ belgisini qo’yish,
decimal tipidagi o’zgaruvchiga qiymat berganda ―m‖ belgisini qo’yish lozim.
Birinchi ifoda bu o’zgaruvchini e’lon qilish. Bu yerda count o’zgaruvchi
nomi, int(integer) tipi va count o’zgaruvchisiga 1 soni qiymat qilib olinadi. int tipi
da faqat butun sonlardan foydalaniladi. Keyingi qatorda ― ‖ belgilari orasiga
olingan satr shu holiday chop qilinadi, count esa o’zgaruvchining qiymatini chop
qiladi. Uchinchisi esa ―Satr‖ so’zini chop qiladi. Kod yozganda chekinishlardan
foydalangan ma’qul. Chunki keyin kerakli qatorni, kerakli kodni topib olishda
qulay bo’ladi, bir necha bo’sh qatorlarni qoldirib ketish, qator boshidan bo’sh joy
qoldirib ketish tushuniladi. C# tilida chekinishlarga tabulyatsiya simvoli, probellar,
bo’sh qatorlar kiradi.