Mobil radiorabiTƏ SİstemləRİ

 
CDMA (İS-95) standartının ümumi 
xarakteristikaları 
Kanalların koda görə ayrılmasaı ilə qurulan şanvari rabitə 
sistemlərinin iş prinsipini sadə bir misalla izah etmək olar. Fərz edək 
ki, Siz böyük restoran və ya mağazadasınız, burada fasiləsiz olaraq 
müxtəlif dillərdə danışırlar. Ətrafdakı küyə baxmayaraq, öz dilinzdə 
danışanı başa düşürsünüz. Doğrudan da, digər rəqəmli sistemlərdən 
fərqli olaraq (hansılar ki, ay­ rılmış tezlik diapazonunu tezlik 
(FDMA) və ya zaman (TDMA) əlamətlərinə görə dar kanallara 
bölürlər), CDMA standartında ötürülən informasiyanı kodlayırlar və 
kodu geniş-zolaqlı küyəoxşar siqnala çevirirlər ki, onu yenidən 
qəbul tə­ rəfdə koda malik olmaqla ayırmaq olur. Bu zaman geniş 
tezlik zolağında eyni vaxtda, bir-birinə maneçilik törətməyən çoxlu 
sayda siqnalları ötürmək və qəbul etmək imkanı yaranır. 
CDM A-da əsas anlayışlar aşağıdakılar hesab olunur: 
 
düz ardıcıllıq metodu ilə spektrin genişləndirilməsi 
(Direct Sequence Spread Spectrum - DSSS metodu) 
Uolşa görə kodlama (Walsh Coding); 
gücün idarə olunması. 
Genişzolaqlı sistem elə sistemə deyilir ki, burada informasi­ yanın 
ötürülməsi üçün lazım gələndən xeyli çox olan - çox ge­ niş tezlik 
zolağını tutan siqnal ötürülür. Məsələn, АМ-də zolaq ==2Fm -ə 
bərabər olur. Genişzolaqlı sistemlərdə bir neçə kHs zolağa malik 
olan ilkin modullayıcı siqnalı (məsələn, telefon kanalının siqnalı), 
eni bir neçə MHs olan tezlik zolağında pay­ layırlar. Sonuncunu 
həyata keçirmək üçün, daşıyıcı tezliyin - ötürülən informasiya 
siqnalı ilə və genişzolaqlı kodlayıcı siq­ nalla ikiqat modulyasiyası 
tətbiq olunur. 
82 

---

Genişzolaqlı siqnalın əsas xarakteristikası onun В - kimi işarə 
olunan bazası hesab olunur. Bu kəmiyyət, spektrin eninin (F), onun 
perioduna (T) hasili kimi tapılır: 
= 
ғ-т
İnformasiya siqnalı ilə, psevdotəsadüfi küy mənbəyi 
siqnalının vurulması sayəsində, informasiya siqnalının eneıjisi geniş 
tez-lik zolağında paylanır, yəni onun spektri genişlənir, 
K.E.Şennon müəyyən etmişdi ki, istənilən siqnal/küy 
nisbətinin verilmiş qiymətində, veriliş zamanı səhvlərin mini­ mal 
tezliyi, informasiyanı ötürmək üçün ayrılan tezlik zolağını 
artırmaqla (genişləndirməklə) əldə edilə bilər. 
Qeyd etmək lazımdır ki, informasiya özü genişzolaqlı siqnala 
bir neçə üsulla əlavə edilə bilər. Ən maraqlı üsul - informasiyanın, 
genişzolaqlı küyə oxşar siqnalın alınması üçün, daşıyıcının 
modulyasiyasmdan qabaq, modullayıcı genişzolaqlı kod ardıcıllığına 
qondanlmasıdır. Darzolaqlı siqnal, T-periodlu psevdotəsadüfi 
ardıcıllığa vurulur, hansı ki, hərəsi to - davam­ etmə müddətli N-
bitdən ibarətdir. Bu halda küyəoxşar siqnalın bazası ədədi qiymətcə, 
psevdotəsadüfi ardıcıllığın element­ lərinin sayma bərabərdir. 
Genişzolaqlı rabitənin mahiyyəti, siqnalın tezlik zolağı­ nın
genişləndirilməsindən, genişzolaqlı siqnalın ötürülmə­ sindən və 
ondan qəbul olunmuş genişzolaqlı siqnalın spektrini çevirməklə 
faydalı siqnalın ayrılmasını təmin etməkdən iba­ rətdir. Qəbul 
olunan siqnalın və vericidə istifadə olunan psev­ dotəsadüfi küy 
mənbəyi siqnalının vurulması, faydalı siqnalın spektrini sıxır və eyni 
vaxtda fon küyünün və digər inter-ferensiya maneələrinin spektrini 
genişləndirir. Qəbuledicinin çıxışında siqnal/küy nisbətindəki yekun 
uduş, genişzolaqlı və baza siqnallarının zolaqlarının enləri nisbətinin 
funksiyasıdır;
83 
spektrin genişlənməsi nə qədər çoxdursa, uduş da bir o qədər 
çoxdur. Zaman oblastmda - bu funksiya, radiokanalda rəqəm 
axınının ötürülmə sürətinin baza informasiya siqnalının ötürülmə 
sürətinə nisbətindən asılı olur. İS-95 standartı üçün nisbət 128 dəfə 
və ya 21 dB təşkil edir. Bu, sistemə interferen-siya maneələrinin 
səviyyəsinin, faydalı siqnaldan 18 dB artıq olması şəraitində 
işləməyə imkan verir, çünki qəbuledicinin çıxışında siqnalın 
işlənilməsi üçün siqnalm səviyyəsinin ma­ neədən 3 dB cox olması 
kifayət edir. Real şəraitlərdə maneə­ lərin səviyyəsi xeyli azdır. 
Bundan başqa, siqnalın spektrinin genişləndirilməsinə (1,23 MHs-ə 
qədər), qəbulun tezliyə görə paylanması metodunun tətbiqi kimi 
baxmaq olar. 
Siqnal, yayılmanın çoxşüalılığl sayəsində radiotraktda 
“susmalara” məruz qalır. Tezlik oblastmda bu hadisəni dəyişən 
buraxma zolağına (adətən 300 kHS-dən çox olmayan) malik rejektor 
süzgəcin təsiri kimi təsvir etmək olar. 
AMPS analoq standartında bu, 10 kanalın yox edilməsinə 
səbəb olur, CDMA-da isə yalnız 25% siqnal spektri söndürülür ki, 
bunun sayəsində, qəbuledicidə siqnalın bərpası zamanı çə­ tinliklər 
yaranmır. CDMA sistemində kanalların koda görə ay­ rılması üçün 
Uolşun ortoqonal kodlan - Uolş matrisinin sətirlə­ rindən 
formalaşdırılır: 
Bu matrisin xüsususiyyəti ondan ibarətdir ki, onun hər bir sətri, 
istənilən digər sətrə ortoqonaldır və məntiqi rəddetmə əməliy­ yatı ilə 
alınır. İS-95 - standartında 64-cü tərtibli matris istifadə
84 

---

olunur. Qəbuledicinin çıxışında siqnalı ayırmaq üçün rəqəm süzgəci 
tətbiq olunur. Ortoqonal siqnallar zamanı süzgəci elə kökləmək olar 
ki, onun çıxışında həmişə məntiqi “0” olacaqdır, istisnalıq o hal 
təşkil edir ki, süzgəcin kökləndiyi siqnal qəbul edilsin. Uolşa görə 
kodlama, düz kanalda (BS-dən abonent terminalına tərəf) 
istifadəçilərin ayrılması üçün tətbiq edilir. 
İS-95 standartında bütün abonent stansiyaları eyni bir vaxtda, 
eyni bir tezlik zolağında işləyirlər. BS-in qəbuledi-cilərinin 
razılaşdırılmış süzgəcləri bir şanının abonentləri ara­ sında qarşılıqlı 
interferensiya şəraitlərdə kvazioptimaldırlar və “yaxın-uzaq” 
effektinə çox həssasdırlar. 
Sistemin abonent tutumunun maksimallaşdınlması üçün, bütün 
abonentlərin terminalları elə gücə malik siqnallar şüalan-dırmalıdır 
ki, BS-in qəbul etdiyi siqnalların eyni səviyyəsini təmin edə bilsin. 
Gücün idarə olunması nə qədər dəqiq olarsa, sistemin abonent 
tutumu bir o qədər çox olar. 
Şəkil 6.22 - də CDMA standartının işləmə prinsipini ay­ dınlaşdıran 
sadələşdirilmiş struktur sxemi göstərilmişdir. İnfor­ masiya siqnalı 
Uolşa görə kodlanır, sonra daçıyıcı ilə qarışdı-rılır. Daşıyıcının 
spektri, əvvəlcə genişləndirilir (psevdotəsadü-fı küy mənbəyi siqnalı 
ilə vurulma sayəsində). Hər informasiya siqnalına özünün Uolş 
kodu təyin olunur, sonra onlar vericidə birləşirlər, süzgəcdən 
buraxılır və ümumi küyəoxşar siqnal, ve-rici antena ilə şüalandırılır. 
Qəbuledicinin girişinə faydalı siq­ nal, fon küyü, qonşu manqaların 
BS-in maneələri və digər abo­ nentlərin MS-lərindən maneələr daxil 
olur. Yüksək tezlikli süzgəcləmədən sonra siqnal korrelyatora daxil 
olur. Burada spektrin sıxılması baş verir və Uolşun verilmiş 
kodunun kö­ məyilə, rəqəm süzgəcində faydalı siqnalın ayrılması 
baş verir. Maneələrin spektri genişlənir və onlar, korrelyatorun 
çıxışında
85 
küy şəklində əmələ gəlirlər. Praktikada MS-də bir neçə 
korrelyator istifadə olunur - radiotraktdan müxtəlif yayılma