Modal so'zlar

Modal so'zlar
Modal soʻzlar (lotincha: modalis — „oʻlchov“, „usul“) — soʻzlovchining oʻz fikriga turlicha munosabatini anglatadigan va fikrning aniqligi, rostligi, gumonli yoki shartliligini ifodalash uchun xizmat qiladigan soʻzlar; shaklan oʻzgarmasligi bilan tavsiflanadi, gap boʻlagi vazifasida kelmaydi, gapning boshqa boʻlaklari bilan sintaktik aloqaga kirishmaydi; butun fikrga yoki uning biror qismiga taalluqli boʻlib, odatda, kirish soʻz boʻlib keladi.

Modal soʻzlar 2 katta guruhga boʻlinadi: fikrning aniqligini ifodalovchi modal soʻzlar, bularga rostlik, tasdiq-ishonch, qatʼiylikni bildiruvchi soʻzlar (darhaqiqat, haqiqatan; albatta, shubhasiz, soʻzsiz va shahrik.) kiradi.

Fikrning noaniqligini ifodalovchi modal soʻzlar Bularga taxmin, gumon, tusmol kabi maʼnolarni ifodalovchi soʻzlar (shekilli, chogʻi, chamasi; ehtimol, balki, aftidan va boshqalar) kiradi. Modal soʻzlar nutqda pauza, yozuvda vergul bilan ajratiladi. Modal soʻzlar takror qoʻllansa yoki emotsional mazmunli soʻz bilan birga kelsa, maʼno kuchayadi.

Soʻzlashuv nutqida birdan optik modal soʻz qoʻllanishi mumkin. Modal soʻzlarni fikrning oʻzaro munosabati (xullas, demak, binobarin, qisqasi, umuman, masalan, chunonchi, jumladan, aksincha, avvalo, avvalambor, nihoyat), eʼtiborni tortish (aytganday, aytmoqchi, zotan), taʼkid (xususan, ayniqsa), emotsional maʼno (koshki, zora, yaxshiyamki, xayriyat, attang, afsuski, ajabo) kabilarni anglatuvchi modal maʼnoli soʻzlardan farqlash kerak.

Modal soʻzlar va modal maʼnoli soʻzlar oʻzaro yaqin boʻlib, ularning har biriga xos belgi-xususiyatlarni aniqlash funksional grammatikaning dolzarb vazifalaridandir.

Modal so’zlar va ularning ma’no hamda grammatik xususiyatlari, sintaktik vazifalari.

Modal sozlar – ifodalanayotgan fikrga sozlovchining turli munosabatlarini (ishonch, gumon, achinish)ni bildiruvchi sozlardir.
Modal sozlar – ifodalanayotgan fikrga sozlovchining turli munosabatlarini (ishonch, gumon, achinish)ni bildiruvchi sozlardir.
Modal sozlar ma’no jihatidan quyidagi turlarga bolinadi:
1. Fikrning aniqligini ifodalaydigan modal sozlar:
1) fikrning rostligi tasdiqlanadi: darhaqiqat, haqiqatan, haqiqatda, filhaqiqat (arx.);
2) fikrning qat’iyligi ta’kid­lanadi: shubhasiz, shaksiz, sozsiz
4) ang­latilayotgan voqelikning yuzaga kelishi tabiiy ekanligini bildiradi: tabiiy, oz-ozidan,
5) fikrning chinligi eslatiladi: togri, xoynaxoy, muhaqqaq (arxaik), aslida, darvoqe, rostdan.
2. Fikrning noaniqligini ifodalaydigan modal sozlar:
1) fikrning taxminiyligini bildiradi: shekilli, chamasi, cho­gi;
2) fikrning gumonli ekanligini bildiradi: ehtimol, balki;
3) fikrning tusmolli ekanini bildiradi: aftidan;
4) fikrning chinligiga gumon ham, ishonch ham bildiradigan: har holda, har qalay.
3. Fikrning tartibi: avvalo, avvalambor, birinchidan, ikkinchidan.
3. Fikrning tartibi: avvalo, avvalambor, birinchidan, ikkinchidan.
4. Fikrning dalillanishi: masalan, jumladan
5. Xulosa: xullas, demak, nihoyat, xullas kalom

Mavzu: Modal so’zlar va ularning ma’no hamda grammatik xususiyatlari, sintaktik vazifalari.

Modal so`zlar – ifodalanayotgan fikrga so`zlovchining turli munosabatlarini (ishonch, gumon, achinish)ni bildiruvchi so`zlardir.
Modal so`zlar – ifodalanayotgan fikrga so`zlovchining turli munosabatlarini (ishonch, gumon, achinish)ni bildiruvchi so`zlardir.

Modal so`zlar ma’no jihatidan quyidagi turlarga bo`linadi:

1. Fikrning aniqligini ifodalaydigan modal so`zlar:
1) fikrning rostligi tasdiqlanadi: darhaqiqat, haqiqatan, haqiqatda, filhaqiqat (arx.);
2) fikrning qat’iyligi ta’kid­lanadi: shubhasiz, shaksiz, so`zsiz
4) ang­latilayotgan voqelikning yuzaga kelishi tabiiy ekanligini bildiradi: tabiiy, o`z-o`zidan,
5) fikrning chinligi eslatiladi: to`g`ri, xoynaxoy, muhaqqaq (arxaik), aslida, darvoqe, rostdan.

2. Fikrning noaniqligini ifodalaydigan modal so`zlar:

1) fikrning taxminiyligini bildiradi: shekilli, chamasi, cho­g`i;
2) fikrning gumonli ekanligini bildiradi: ehtimol, balki;
3) fikrning tusmolli ekanini bildiradi: aftidan;
4) fikrning chinligiga gumon ham, ishonch ham bildiradigan: har holda, har qalay.

3. Fikrning tartibi: avvalo, avvalambor, birinchidan, ikkinchidan.

3. Fikrning tartibi: avvalo, avvalambor, birinchidan, ikkinchidan.
4. Fikrning dalillanishi: masalan, jumladan
5. Xulosa: xullas, demak, nihoyat, xullas kalom

6. Achinish: afsus, attang, esiz.

6. Achinish: afsus, attang, esiz.
7. Zaruriyat: kerak, zarur, lozim.
8. Quvonch: xayriyat.
9. Mavjudlik va mavjud emaslik: bor, yo`q.

Modal so`zlarning ko`pchiligi mustaqil so`zlardan o`sib chiqqan.

Masalan:
1) ot turkumidan: aftidan, haqiqatan, mazmuni, ehtimol, darhaqiqat;
2) sifatdan: yaxshi(ki), to`g`ri, so`zsiz, shubhasiz, tabiiy;
3) ravishdan: albatta;
4) bog`lovchidan:

5) so`z birikmasidan: har qalay, har hol­da;

5) so`z birikmasidan: har qalay, har hol­da;
6) gapning modal so`zga aylanishi: holbuki (Hol buki);
7) so`z tushirish natijasida hosil bo`lgan: o`z-o`zidan (aniq so`zi tushib qoladi).

Modal so`zlar sof va vazifadosh modal so`zlarga bo`linadi.

Haqiqatan, darhaqiqat, afsuski, attang, albatta, shekilli, avvalo, xullas, masalan, umuman, taxminan so`zlari sof modal so`zlar hisoblansa, modal ma’noda ham qo`llanadigan aftidan, chamasi, balki, ehtimol, shubhasiz kabi so`zlar vazifadosh modal so`zlar hisoblanadi.