Modellarning tasnifi Kibemetika fani «tirik mavjudodlar va mashinalar aloqasi hamda ularni boshqarish»

1. 
   Modellarning tasnifi
   

Kibemetika fani «tirik mavjudodlar va mashinalar aloqasi hamda ularni boshqarish» haqidagi fan sifatida N. Viner tomonidan kashf etildi. Kibernetikaning tez taraqqiy etishi yana ba’zi bir unga yaqin fanlarni paydo bo'lishiga olib keldi. Lekin 60-yillarning boshlariga kelib kibernetikaning markazga intilma tezligi sekinlashdi. Bunda matematik modellashtirish jarayoni hisoblash mashinalari va tarmoqlarni optimal konstruktsiyalash kabi xilma-xil kibernetik masalalarni yechishda biriktiruvchi bo'g'inga aylandi.
Matematik model - ob’yekt yoki jarayonning tenglama, tengsizlik, formula, jadval yoki grafik ko'rinishdagi ifodasidir. Kibernetika murakkab ob’yektlar aloqalarini va ularni boshqarishni modellashtirish haqidagi umumiy, yagona fandir. N. Viner tadbiri bo'yicha modellashtirish, bu u'rganishdir.
Boshqarish obyekti xususiyatlarini o`rganish, boshqaruvchanlik darajasini bilish, turli masalalarni loyihalash, optimallashtirish, bashoratlash, tashxislash va hakozolarni yechish uchun murakkab boshqarish tizimining matematik modelini qurish kerak bo`ladi.
Malumki, amaliy jarayonlarni o'rganish ularni ifodalovchi matematik modelni tuzishdan boshlanadi, yani uning asosiy o'ziga xos xususiyatlari ajratiladi va ular o'rtasida matematik munosabat o'rnatiladi. Hayotda uchraydigan barcha jarayonlarning matematik modellarini tuzish mumkin. Bu modellar o'rganilayotgan jarayonning asosiy xususiyatlarini o'zida iloji boricha to'laroq, to'kisroq mujassam qilishi kerak. Bu esa matematik modellarning ilojsiz murakkablashuviga sabab bo'ladi. Bunday matematik modellarni ishlatish, ular asosida qaralayotgan jarayon ko'rsatkichlarining xususiyatlarini tasvirlovchi yechim olish ham o'z navbatida murakkablashadi. Demak, izlanuvchi oldida bir-biriga zid ikki masala ko'ndalang bo'ladi: matematik modellar yetarli darajada mukammal va murakkab bo'lishi kerak, lekin bunday modellarni ishlatish qator qiyinchiliklarni ham keltirib chiqaradi.
Matematik model tuzilgach, yani masala matematik ko'rinishda ifodalangach, uni malum matematik usullar bilan tahlil qilish mumkin. Matematik modellarni tashkil qiluvchi algebraik, chiziqsiz, differensial, integral, integro- differensial va boshqa tenglamalarni yechish uchun matematika kurslarida keltirilayotgan aniq, analitik usullar faqat hususiy ko'rinishdagi, sodda tenglamalarning yechimini topish imkonini beradi, xolos. Shuning uchun, umumiyroq, murakkab tenglamalarning yechimlarini aniqlashga imkoniyat yaratuvchi sonli-taqribiy usullarni o'rganish va ulardan amaliy masalalarni yechishda unumli foydalanish dolzarb masalalardan hisoblanadi.