Moliya” fanidan kurs ishi mavzu: Moliya bozorining mohiyati, zarurligi, asosiy vazifa va turlari. Bajardi: Qosimov F. U mm-51 2 guruh talabasi Ilmiy rahbar: Dots

2-jadval
Valyuta bozorida Rossiya rublining neft narxi ta’sirida o‘zgarishining solishtirma jadvali¹⁰

Sana	Neft, 1 barrel AQSH dollariga nisbatan	Rossiya rubli, 1 Rossiya rubli AQSH dollariga nisbatan
12.03.2020	33,22	74,87
11.03.2020	35,79	72,93
10.03.2020	37,22	71,37
06.03.2020	45,27	68,56
05.03.2020	49,99	67,65
04.03.2020	51,13	66,26
03.03.2020	51,86	65,98
02.03.2020	51,9	66,43
28.02.2020	50,52	66,88
27.02.2020	52,18	66,02
26.02.2020	53,43	65,47
25.02.2020	54,95	65,37
21.02.2020	58,5	64,06
20.02.2020	59,31	64,2
19.02.2020	59,12	63,57
18.02.2020	57,75	63,81
17.02.2020	57,67	63,46
14.02.2020	57,32	63,55

Ushbu jadval ma’lumotlaridan kelib chiqgan holda qisqacha tahlilni keltirib o‘tamiz. Xitoyda pandemiyaning avj olishi natijasida hamda virusning asosiy o‘chog‘i hisoblangan Vuxan shahri mamlakatning asosiy transport magistrali vazifasini bajaruvchi ushbu shaharning qattiq rejimli karantin choralari sababli shahar hududiga kirish va chiqishning butunlay to‘xtatilishi sababli butun mamlakat hududida quruqlik, suv va havo transportida, shuningdek asosiy ishlab chiqarish korxonalarining to‘la quvvat bian ishlamaganligi neftning yirik istemolchisi bo‘lgan ushbu yirik sanoatlashgan mamlakatning neftga bo‘lgan talabining keskin tushishi sababli 2020-yilning fevral-mart oylarida neft narxini sezilarli darajada arzonlashdi. Bu esa o‘z navbatida nafaqat jahon neft bozoriga balki yirik neft yetkazib beruvchisi bo‘lgan Rossiya iqtisodiyotiga va valyuta bozorida o‘z valyutasining AQSH dollariga nisbatan qadrsizlanishiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatmay qolmadi. Biz kuzatib tahlil qilgan o‘n sakkiz kun davomida neft narxi 1 barrell neft narxi 57,32 AQSH dollaridan 33,22 AQSH dollariga tushishi natijasida 1 AQSH dollari 63,55 Rossiya rubldan 74,87 Rossiya rubliga oshganligi va Rossiya rublining 11,32 shartli birlikka qadrsizlanganligiga guvoh bo‘lishimiz mumkin.
Qisqacha tahlilimizdan shuni xulosa qilishimiz mumkinki, iqtisodiy inqiroz va uzoq muddatli epedimiologik vaziyatdan kelib chiqib o‘rnatilgan karantin cheklovlari paytida jahon bozorida yirik ishlab chiqaruvchi mamlakatlarning tovarlariga talabning pasayishi natijasida ushbu mamlakat valyutasining obro‘yiga ta’sir etishi kuzatiladi. Ushbu o‘zgarish kuchli iqtisodiy va moliyaviy barqaror bo‘lgan davlatlarga ta’sir darajasi yuqori bo‘lmasligi mumkin ammo ushbu mamlakatlar valyutasi orqali jahon moliya, tovar va mehnat bozori bilan aloqador bo‘lgan rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiyotiga va aholisi turmush darajasiga sezilarli ta’sirini o‘tkazmay qolmaydi.
Bu karantinlar va iqtisodiy izolyatsiyalardan o‘tib borishda davom etar ekan, ta'sir kuchaygan sur’atda o‘sib bormoqda. Ushbu epidemiyaning eng muhim qismi va uning moliyaviy va ijtimoiy oqibatlari, odamlar xabardor bo‘lishlari kerak. Bu davom etayotgan bosim va tarqalish global iqtisodiyotni retsessiyaga olib borishi ehtimoli katta. Neft bozorlarida biz neft narxlarini 2015-yilda bir barrel uchun 30 dollargacha pasayganini ko‘rishimiz mumkin.
AQSh fond bozorlari COVID-19 tufayli eng yomon choraklarning biriga guvoh bo‘lishdi. Dow Jones indeksi ( NYSEARCA: DIA ) birinchi chorakdagi eng yomon ko‘rsatkichni qayd etdi. Vaboning boshida, Prezident Trump, bu moliyaviy inqiroz emas, balki sog‘liqni saqlash inqirozi ekanligini aytdi . Hozirgi kunda pandemiya ko‘proq moliyaviy inqirozga olib keladi. Keling, koronavirus AQSh va global iqtisodiyotga qanday ta'sir qilishi mumkinligini ko‘rib chiqaylik.
AQSh va Xitoy kabi yirik davlatlar yirik savdo bitimlari bilan shug‘ullanishadi. Boshqa mamlakatlarda savdo bitimlari kichikroq amplituda bo‘lishi mumkin, ammo bu kichik bitimlar, shuningdek, eng ko‘p ta'sir ko‘rsatishga moyil bo‘lgan bitimlardir. Vuxan kabi yirik shaharlar savdoni osonlashtiradigan mamlakatlar bilan savdo qilishni afzal ko‘rishlari mumkin. Agar bu to‘g‘ri bo‘lsa, Vuxanning yopilishi ushbu savdo sheriklariga katta moliyaviy ta'sir ko‘rsatadi. Ular kichik savdo sheriklari bo‘lganligi sababli, ular ushbu bitimlarga ko‘proq bog‘liqdir. Bu katta fond bozorida biz asosiy fond bozorida siljishlarni ko‘rmayotgan bo‘lsak-da, vaqt o‘tishi bilan rivojlanib boradigan narsa.
Bezovtalik, ba’zi holatlarda, global moliyaviy inqiroz davrida so‘nggi pandemiyaning iqtisodiy ta’siri to‘g‘risida mavhumlik paydo bo‘lgan paytgacha kuzatilgan. O‘zgaruvchanlikning tezlashishi bilan bozorning likvidligi sezilarli darajada yomonlashdi, shu jumladan an’anaviy ravishda AQShning G‘aznachilik bozori singari chuqur bo‘lgan bozorlarda aktivlar narxining keskin o‘zgarishiga olib keladi.
Bugungi kunga qadar markaziy banklar likvidlikni ta’minlashni, shu jumladan ssudalar va aktivlarni sotib olish hisobiga kamida 6 trln. dollarga kengaytirishni rejalashtirayotganliklarini e’lon qilishdi va agar shartlar mavjud bo‘lsa, ko‘proq ish qilishga tayyor ekanliklarini bildirishdi.
Ko‘pincha moliyaviy qiyinchiliklar paytida, rivojlanayotgan bozorlar eng katta yukni o‘z zimmasiga olishlari mumkin. Aslida, rivojlanayotgan bozorlarda portfel oqimining keskin o‘zgarishi rekord darajaga ko‘tarildi - bu 100 milliard AQSh dollariga yaqin yoki YaIMning 0,4 foizi - himoyasiz mamlakatlar uchun jiddiy muammolar tug‘dirmoqda.
Koronavirus pandemiyasi O‘zbekiston iqtisodiyotiga nisbatan kuchli salbiy ta’sirni yuzaga keltirdi. Xususan, pandemiya ta’siriga uchragan sub’yektlarning pul oqimi zaiflashdi, tijorat banklari kreditlarining qaytmaslik ehtimoli oshdi, xorijiy valyutalar taklifining kamayishi natijasida milliy valyutaning qadrsizlanishi kuzatildi. Bu esa, pul-kredit siyosatining pandemiya sharoitidagi rolini qayta ko‘rib chiqish zaruriyatini yuzaga keltiradi.
Koronavirus pandemiyasi qarshi kurash choralari, avvalo, pandemiyaning tadbirkorlik sub’yektlari faoliyatiga nisbatan salbiy ta’sirini yumshatishni ko‘zda tutadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 3-apreldagi “Koronavirus pandemiyasi davrida aholi, iqtisodiyot tarmoqlari va tadbirkorlik sub’yektlarini qo‘llab-quvvvatlashga doira qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5978-sonli farmoni¹¹da birinchi darajali xarajatlarni amalga oshirish uchun uch yillik byudjet ssudalari ajratish yo‘li bilan strategik korxonalarni qo‘llab-quvvatlash, tashqi savdo faoliyatini amalga oshiruvchi sub’yektlar transport xarajatlarining bir qismini kompensatsiya qilish, kredit portfellarining sifati yomonlashganda tijorat banklarini qo‘llab-quvvatlash ko‘zda tutilgan.
Ta’kidlash joizki, koronavirus pandemiyasiga qarshi kurashish choralaridan biri sifatida aholi va tadbirkorlik sub’yektlariga kredit ta’tillari berish ko‘zda tutilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 19-martdagi “Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5969-sonli farmoni¹²ga ko‘ra, tijorat banklari tomonidan moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelgan yuridik va jismoniy shaxslar, yakka tartibdagi tadbirkorlarning kreditlari bo‘yicha to‘lovlar 2020-yilning 1-oktyabriga qadar kechiktirildi. Bu esa, tijorat banklarining likvidliligiga nisbatan kuchli salbiy ta’sirni yuzaga keltiradi. Buning sababi shundaki, mazkur Farmonga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat banklariga uch yil muddatga 2,0 trln. so‘m miqdoridagi likvidlilikni taqdim etmoqchi. Ammo, tijorat banklarining to‘lovi kechiktirilgan kreditlari miqdori 19,6 trln. so‘mni tashkil etadi. Banklardagi balanslashmagan likvidlilikning qolgan qismi qaysi moliyaviy manba hisobidan to‘ldiriladi? Bu savol ochiq turibdi.
Koronavirus pandemiyasi sharoitida pul-kredit siyosatining dolzarb masalalaridan biri bo‘lib, majburiy zaxira siyosati hisoblanadi.
Markaziy bankning majburiy zaxira siyosati tijorat banklarining likvidliligiga bevosita va kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, tijorat banklarining likvidliligiga nisbatan jiddiy xavf yuzaga kelgan hozirgi sharoitda majburiy zaxira siyosatining rag‘batlantiruvchanlik rolini oshirish kerak.
2017-yil 5-sentyabrda, valyuta siyosatini liberallashtirilishi munosabati bilan milliy valyuta – so‘mning AQSh dollariga nisbatan nominal almashuv kursi qariyb ikki barobarga pasaydi, ya’ni milliy valyuta ikki barobarga qadrsizlandi: 1 AQSh dollarining so‘mdagi qiymat’i 4210,00 so‘mdan 8100,00 so‘mga ko‘tarildi. Biroq, ushbu valyuta kursini ham ushlab qola olmadik (3-rasm).
2020-yilning 16-aprel kuni milliy valyutaning 1 AQSh dollariga nisbatan nominal almashuv kursi 10121,00 so‘mni tashkil etdi. Bu esa, avvalo, devalvatsion kutilmaning salbiy ekanligi bilan izohlanadi. Boshqacha qilib aytganda, valyuta bozori ishtirokchilari Markaziy bankning milliy valyutaning nominal almashuv kursi barqarorligini ta’minlashiga ishonmay qolishdi. Bunday vaziyatda intensiv valyuta intervensiyasi ham kutilgan samarani bermaydi. Chunki, valyuta intervensiyasining samarasi valyuta bozori ishtirokchilarining Markaziy bankka bo‘lgan ishonchi bilan belgilanadi. Agar bunday ishonch bo‘lmasa valyuta intervensiyasi samara bermaydi.