Молия органлари ходимлари ва бюджет ташкилотлари молия-ҳисоб бўлинмалари ходимларини тайёрлаш ва қайта тайёрлаш
Ғазначилик тизими жорий этилишининг дастлабки натижалари
Download 1.31 Mb. Pdf ko'rish
|
А.Суванкулов Газначили
|
2.4.4. Ғазначилик тизими жорий этилишининг дастлабки натижалари.
1. Ғазначиликнинг элементларини жорий этиш, яъни шартнома ва ҳисоб- фактураларни рўйхатдан ўтказиш тартиби орқали: • бюджет маблағлари олувчилар шартномаларининг уларнинг харажатлар сметасига мутаносиблиги таъминланди; • бюджет маблағлари олувчиларнинг кредиторлик қарздорлиги даражаси қаттиқ назоратга олинди; • бюджетда белгиланган мақсадларга зид харажатларга барҳам берилди ва бюджет маблағларининг фақат харажатлар сметасида кўзда тутилган мақсадларга йўналтирилиши таъминланди; • шартномаларда нархлар даражаси назоратга олинди ва уларнинг ўрнатилган меъёрий талабларга жавоб бериши таъминланди; • бюджет маблағларини ишлатиш устидан дастлабки ва доимий жорий назорат ўрнатилди; • бюджет ижроси тўғрисидаги ҳисоботларни тайёрлаш муддатлари қисқарди Давлат бюджетининг ғaзначилик ижросида касса нақдлиги кирим ва чиқимлари оқимини мутаносиблигини бюджетдаги харажатлар ва бюджет ижроси (ёйилма-смета) режаларини истиқболлаш асосида таъминлаб борилади. У касса нақдлилигини меъёрлаштириш ҳисобига харажатлар сметасига ўзгартиришлар киритишни олдини олади. Аммо иқтисодий шароитларни 90 ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда касса нақдлилиги ҳар ойда мувофиқлаштириб бориш лозим. Бунинг учун ҳар ойда касса нақдлиги режалари тайёрланади ва бу ҳақда бюджет ташкилотлари белгиланган тартибда хабардор қилиб борилади. Айрим мамлакатларда бюджет ташкилотларини касса лимитлари ҳақида хабардор қилиш учун йўриқномалар/сертификатлар амалиёти жорий қилинган. Ғазнанинг Бош бўғини (ёки вилоятлар ва туманлар бюджетлари бўйича ҳудудий бўғинлар) барча агентлари учун (тармоқ вазирликлари, вилоятлар тармоқ департаментлари) ҳар ойда касса лимитини кўрсатадиган сертификатлар чиқариб боради. Бюджет ташкилотлари келгусида ҳам тўловларни амалга ошираверади, аммо бу тўлов хабарномалари банкларга туғридан-туғри топширилиши ўрнига ғазна бўлимларига назорат учун жунатилади. Faзна назорати фақат мувофиқлаштирувчи назорат бўлади. Faзна мазкур тўловни амалга ошириш учун ҳақиқатда тўлов хабарномаси тўғри асосланганлигини (сметалар, касса лимитлари ва х.к) текширади. Faзна рухсатини олгандан сўнг бюджет ташкилотлари иш ҳақини тўлаш учун ғазнанинг фискал агенти қилиб аниқланган банкдан нақд пул олишлари керак. Бюджет буғинлари минтақавий равишда узоқ ёки етиб бориш қийин бўлган жойларда жойлашган ва донорлар томонидан молиялаштириладиган лойиҳалар бўлган алоҳида ҳолатларда қайд қилиб ўтилган амалиётни қўллаши мумкин, яъни ҳар ойлик аванс тўлови аввал ўтказилган маблағ қўлланилишини тасдиқлайдиган ҳисобот олингандан сўнг ўтказилади. Юқоридагилар билан биргаликда ғазна томонидан юқори ҳажмлардаги шартномавий мажбуриятларни молиявий томондан назорат қилишлик ҳам таклиф этилади, шу жумладан касса нақдлилигига бўлган кейинги эхтиёжларни режалаштириш учун ҳам. Faзна назорати ажратмалар, сметалар, касса лимитлари, белгиланган ҳажмларга мос келишини ва тўлов ҳужжатларини тўғри тўлдиришлиги назоратидан иборат бўлади. Давлат бюджетининг Ғазначилик ижросига ўтиш иқтисодиёт учун, бюджет тизими учун қуйидаги ижобий натижаларни беради. Биринчи навбатда қуйи бюджет ташкилотларига маблағларни босқичма – босқич молиялаштириш механизми бекор қилинди. Яъни, маблағларни Молия вазирлигидан вазирликка, вазирликдан вилоят бошқармасига ва ниҳоят бюджет ташкилотига кетма-кет ўтиб келиш механизми тугатилди. Бугунги кунда бюджет ташкилоти тўловни амалга ошириш учун молиядан ёки ўзининг юқори бюджет ташкилотидан маблағлар келишини кутмасдан тўғридан-тўғри Ғазначиликка мурожаат қилади ва Ғазначилик бюджет ташкилотининг топшириғига биноан тўловни амалга оширади. Бундан ташқари, бюджет маблағларининг банклардаги кўплаб ҳисоб- рақамларда сочилиб ётишининг олди олинади ва маблағлар Ғазначилик ҳисоб- рақамларида жамланади. Бу эса бюджет ташкилотлари фаолиятини ўз вақтида молиялаштириш имкониятини беради. Натижада товар (маҳсулот, хизмат) етказиб берувчилар тўловлари ўз вақтида амалга оширилади, бу эса кредитор ва 91 дебитор қарзларни камайтириш ва ишлаб чиқарувчи ҳамда тадбиркорлар хизматларига ўз вақтида тўловни амалга ошириш имкониятини беради. Давлат бюджетининг банк ижроси тизимида бюджет ташкилотларининг 110 мингдан ортиқ банк ҳисоб-рақамлари бўлиб, бу ҳисоб рақамларда ҳар куни ўртача 60 млрд. сўмдан ортиқ бюджет маблағлари қолдиқ сифатида қолар эди. Ғазначилик ижросида бюджет ташкилотларининг банклардаги ҳисоб рақамлари ёпилади ва маблағлар Ғазначилик ҳисоб рақамларида жамланади. Маблағларнинг Ғазначилик ҳисоб-рақамларида жамланиши бюджет даромадлари ва харажатлари ўртасидаги касса узилишларини олдини олиш билан бирга тўловларни амалга ошириш муддатларини, шу жумладан иш хақи бўйича тўлов муддатларининг қисқаришига олиб келади. Амалда бўлган тизимда тўловни амалга оширишга 3 кундан 5 кунгача, иш хақини тўлашга 4 кундан 1 ҳафтагача вақт кетган бўлса, Ғазначиликда тўловлар 1 кунда, иш хақини тўлаш 2 кунда амалга оширилади. Иш хақини тўлашда 1 - навбатда ягона ижтимоий тўлов ва ходимларнинг даромад солиғи тўланади. Тўлов муддатларининг қисқариши ўз навбатида бюджет маблағларини айланиш жараёнини тезлаштиради. Шартномаларни рўйхатдан ўтказиш тартибини жорий этилиши натижасида аввало, шартномаларни харажатлар сметасига мутаносиблиги таъминланади. Яъни, бюджет ташкилотлари қатъий харажатлар сметасида кўзда тутилган маблағлар миқдори доирасида шартнома тузадилар. Шунингдек, бюджет маблағларини фақат харажатлар сметасида кўзда тутилган мақсадларга йўналтирилиши таъминланиб, мақсадсиз харажатларнинг олди олинади. Бундан ташқари, шартномаларда нархларнинг ошириб кўрсатилишининг олди олиниши билан бирга, шартномаларни ўрнатилган меъёр ва талабларга жавоб бериши таъминланади. Энди бевосита шартномани рўйхатдан ўтказиш тартиби қандай ишлаши ҳақида гапирадиган бўлсак, бунда аввало бюджет ташкилоти товар (маҳсулот, хизмат) етказиб берувчи билан тузган шартномасини рўйхатдан ўтказиш учун Ғазначиликка олиб келиб топширади. Ғазначиликда шартнома тўғри расмийлаштирилганлиги текширилиб, хуқуқшунос хулосаси ўрганилади. Зарур ҳолларда тендер ёки бошқа танлов ҳужжатларини талаб қилинади. Шартнома белгиланган талабларга жавоб берганда, Ғазначилик ходими шартноманинг асосий кўрсаткичларини махсус ахборот дастурига киритади. Ахборот дастури шартномадаги мақсадлар учун шу бюджет ташкилотининг харажатлар сметасида тегишли маблағлар борлигини автоматик равишда текширади ва маълумотлар мувофиқлиги тасдиқлангач шартномани рўйхатдан ўтказади ва шартномага рўйхатдан ўтказиш рақами беради. Рўйхатдан ўтказилган шартноманинг бир нусхаси бюджет ташкилотига берилади. Тўловни амалга ошириш жараёни. Бунда, Ғазначиликда рўйхатдан ўтган шартномага асосан етказиб берилган товар ва хизматлар бўйича тўловни амалга 92 ошириш учун бюджет ташкилоти хисоб-фактура ва тўлов сўровномасини Ғазначиликка тақдим этади. Ғазначилик ходими ҳисоб-фактура ва тўлов сўровномасини тўғри расмийлаштирилганлигини текширади ва тўғри бўлса ҳисоб-фактуранинг асосий кўрсаткичларини ахборот дастурига киритади. Ахборот дастури автоматик равишда ушбу ҳисоб-фактурада ва шартномада кўрсатилган товар ва хизматларнинг тури, баҳоси, миқдори ва умумий қийматининг бир-бирига мослигини ҳамда товар етказиб берувчининг банк реквизитларини солиштириб, уларнинг бир-бирига мослигини текширади. Ушбу талаблар бажарилгандан кейин, ахборот дастур автоматик равишда электрон тўлов топшириқномасини шакллантиради ва бу тўлов топшириқномаси бўлим бошлиғининг компьютерида кўринади. Бўлим бошлиғи электрон имзосини қўйганидан кейин тегишли маблағ Ғазначиликнинг банкдаги ҳисоб-рақамидан ечилади ва товар етказиб берувчининг хисоб-рақамига ўтказилади. Бу тартибнинг жорий этилиши аванс тўловлари муддатларини назорат қилиш билан бирга, асоссиз дебитор қарздорликни юзага келишини хам олдини олади. Мисол учун, шартномага асосан аванс тўлови амалга оширилгандан кейин етказилган товар бўйича белгиланган муддатда хисоб-фактура тақдим этилмаса, яъни компьютер Дастурига тегишли маълумот киритилмаса Ғазначилик Ахборот дастури бу хақда хабар бера бошлайди. Энди иш хақи бўйича тўловларни тўлаш, нақд пул олиш тартиби хақида гапирадиган бўлсак, бюджет ташкилоти иш хақи учун нақд пул олишга нақд пул сўровномасини расмийлаштириб Ғазначиликка тақдим этади. Ғазначилик ходими нақд пул сўровномасини тўғри расмийлаштирилганлигини текширади ва тўғри расмийлаштирилган бўлса, маълумотларни Ахборот дастурга (программага) киритади. Ахборот дастури биринчи навбатда, кўрсатилган мақсад учун харажатлар сметасида маблағларни мавжудлигини ва иккинчидан, иш хақидан ажратмалар ва солиқлар бўйича тўловларни тўланганлигини автоматик тарзда текширади ва талаблар бажарилса, барча маълумотлар автоматик равишда тегишли бўлим бошлиғининг компьютерида кўринади. Маълумотлар мувофиқлиги тасдиқланиб, талаблар бажарилгандан кейин, Ғазначилик ходими нақд пул олиш учун чекни расмийлаштиради ва чек маълумотларини хам компьютерга киритади. Расмийлаштирилган чекнинг назорат маркаси йиртиб олинади ва чек банкка, унинг назорат маркаси бюджет ташкилотига берилади. Бюджет ташкилоти чек назорат маркасини банкка тақдим этиб, нақд пул маблағларини олади. Бу ерда банк хам нақд пул бериш жараёнида назоратни амалга оширади, яъни Ғазначиликдан олинган чек ва бюджет ташкилоти тақдим этган чек назорат маркасини бир-бирига мувофиқлигини текширади. Ҳозирги кунда республикамизда бюджет ижросининг барча босқичлари, яъни харажатлар сметасидан тортиб, шартномаларни рўйхатдан ўтказиш, 93 ҳисоб-фактураларни ҳисобга олиш, тўловни амалга ошириш ва ҳисоботларни тайёрлаш жараёнларини қамраб олган Ғазначиликнинг махсус ахборот дастури яратилди. Шартномани рўйхатдан ўтказиш, ҳисоб-фактурани ҳисобга олиш ва тўловни амалга оширишда автоматик назорат йўлга қўйилди. Ушбу ахборот дастуридан фойдаланиш орқали Ғазначилик-банк ҳисоб- рақамини электрон бошқаришга эришилди. Яъни тўловлар электрон тўлов топшириқномаси орқали тўланадиган ва банкдаги ҳисоб-рақамдан кўчирмалар ҳам электрон тарзда олинадиган бўлди. Бунда тўлов топшириқномаларини банкка олиб бориш, ундан банк кўчирмаларини олишга барҳам берилди ва бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини ташкил этиш масалалари енгиллаштирилди. Юқорида кўрсатиб ўтилган натижаларга тўлиқ эришиш учун замонавий ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда Ғазначиликнинг марказлашган ахборот тизими яратилади ва барча жараёнлар автоматлаштирилади. Бу эса ўз навбатида бюджет ижроси самарадорлигини ошириб, бюджет маблағлари олувчилар харажатларининг тўловини ўз вақтида амалга ошириш, бюджет ташкилотларларини кредиторлик қарзларини бартараф этиш имкониятини беради. Давлат бюджетининг Ғазначилик ижроси бўйича барча маълумотларнинг ягона ахборот базасида жамланганлиги биринчидан, ҳисоботларни тайёрлаш муддатларини қисқартириб, сифатини ошишига олиб келса, иккинчидан, қисқа муддатларда турли даражадаги бюджетларнинг ижроси тўғрисидаги маълумотларни тахлил этиш, уларни назорат қилиш ва тезкор бошқариш имкониятини юзага келтиради. Download 1.31 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|